Bắc kỳ nam kỳ là gì
 Show Bắc Kỳ (chữ Hán: 北圻) là địa danh do vua Minh Mạng ấn định vào năm 1834 trong cuộc cải cách hành chính để mô tả vùng đất từ tỉnh Ninh Bình trở ra Bắc của Đại Nam, thay cho địa danh Bắc Thành.[1][2] Trong thời kỳ Pháp thuộc, chính quyền thực dân Pháp duy trì tên gọi 3 xứ của Việt Nam có từ trước đó, nhưng áp dụng chế độ riêng biệt với mỗi xứ: xứ thuộc địa Nam Kỳ, xứ bảo hộ Trung Kỳ với một số đặc quyền cho Nhà Nguyễn, và xứ bảo hộ Bắc Kỳ. Danh xưng Bắc Kỳ được duy trì cho đến năm 1945 khi được thay bằng tên gọi Bắc Bộ dưới thời Chính phủ Đế quốc Việt Nam. Hiện nay, cách gọi này đôi khi được một số người miền Nam, đặc biệt là những người Việt có quá khứ phục vụ cho Pháp, Mỹ và con cháu dùng chủ yếu trên Internet để phân biệt họ với những người di cư có quê quán từ miền Bắc Việt Nam từ sau 1954 đến nay, nhiều khi được họ dùng với hàm ý kỳ thị[3]. Tuy nhiên, cách phân biệt này là không chính xác về mặt lịch sử, bởi tất cả người Kinh ở miền Nam Việt Nam (trừ người dân tộc thiểu số) vốn đều có tổ tiên là người Kinh ở miền Bắc Việt Nam, chỉ mới di cư vào Nam Bộ từ thời chúa Nguyễn (khoảng thế kỷ 17-18). Địa danh Tonkin[sửa|sửa mã nguồn]“Tonkin” vốn là đọc trại âm tên Hán-Việt của địa danh Hà Nội, thời nhà Lê sơ gọi là Đông Kinh (東京). Vì đó cũng là trung tâm hành chính và thương mại miền Bắc nên Tonkin được người phương Tây dùng để chỉ toàn xứ Đàng Ngoài thời Trịnh – Nguyễn phân tranh dưới nhiều dạng như Tunquin, Tonquin, Tongking, Tongkin, và Tonkin. Cách viết phản ảnh văn tự của người Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Anh và Pháp khi phát âm “Đông Kinh”. Sang thế kỷ 19 địa danh “Tonkin” được người Pháp chỉ định riêng xứ Bắc Kỳ của triều Minh Mạng trở đi. Tuy tên Tonkin không còn dùng về mặt hành chính nhưng trong tiếng Pháp, Anh ta còn thấy nó xuất hiện trong tên gọi Vịnh Bắc Bộ “Golfe du Tonkin/ Gulf of Tonkin”. Tính từ tonkinois trong tiếng Pháp được dùng trong soupe tonkinoise để chỉ món phở. Vincent Scotto sáng tác một bài hát vào năm 1906 với nhan đề “La petite Tonkinoise Lưu trữ 2004-10-19 tại Wayback Machine”. (Cô em Bắc Kỳ nho nhỏ). Tính từ latinh hóa tonkinensis (Phân loại học), dùng để miêu tả các loài, chủ yếu là các giống cây có ở Bắc Bộ (Tonkin). Ví dụ Sindora tonkinensis chỉ cây gụ lau, hay Dalbergia tonkinensis, tức sưa Bắc Bộ. Trước 1975, từ Bắc Kỳ được sử dụng thoáng rộng ở miền Nam, ít người xem đây là sự tẩy chay. Nhạc sĩ Phạm Duy, một người gốc TP. Hà Nội có một sáng tác mang tên ” Cô Bắc kỳ nho nhỏ ” đã chứng tỏ điều đó. Ngày nay từ ” Bắc Kỳ ” chỉ được sử dụng trong những tài liệu, văn bản lịch sử dân tộc. Có 1 số ít người ở miền Nam, đặc biệt quan trọng là những người ủng hộ, có quá khứ tương quan đến chính sách Nước Ta Cộng Hòa và con cháu hay những người có ít quan hệ với người gốc miền Bắc, sử dụng từ Bắc Kỳ một cách vô tình hoặc cố ý, nhiều khi gán với những thành kiến, nên một số ít người miền Bắc dần xem đây là từ biểu lộ sự tẩy chay vùng miền. [ 4 ] Thời nhà Nguyễn độc lập[sửa|sửa mã nguồn]Thời Pháp thuộc[sửa|sửa mã nguồn]Bản đồ Bắc Kỳ (Tonkin) thuộc Pháp năm 1902. Sau lần đánh chiếm thành TP. Hà Nội lần thứ nhất 1873, theo Hòa ước Giáp Tuất 1874, được cho phép Pháp lập 2 khu nhượng địa ở TP.HN và Thành Phố Hải Dương là khu Đồn Thủy ( Thành Phố Hà Nội ) và khu cảng Hải Phòng Đất Cảng .Năm 1883, Pháp đánh chiếm thành TP.HN lần thứ hai, buộc nhà Nguyễn ký Hiệp ước Harmand ( 25 tháng 8 năm 1883 ) đầu hàng thực dân Pháp và Hiệp ước Patenôtre ( 6 tháng 6 năm 1884 ), công nhận quyền bảo lãnh của Pháp với vùng chủ quyền lãnh thổ còn lại của Đại Nam. Theo Hiệp ước Harmand, khu vực từ đèo Ngang trở ra bắc gọi là Tonkin ( Bắc Kỳ ) ( nhập thêm những tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, thành phố Hà Tĩnh ). Hiệp ước Patenôtre pháp luật lại ranh giới Tonkin ( Bắc Kỳ ), theo đó Bắc Kỳ tính từ địa giới phía nam tỉnh Tỉnh Ninh Bình trở ra. Tới năm 1885 Bắc Kỳ lại gồm có 13 tỉnh như trước : Thành Phố Bắc Ninh, Cao Bằng, TP.HN, Thành Phố Hải Dương, Hưng Hóa, Hưng Yên, Thành Phố Lạng Sơn, Tỉnh Nam Định, Tỉnh Ninh Bình, Quảng Yên, Sơn Tây, Thái Nguyên, Tuyên Quang, và 2 khu nhượng địa của Pháp .Thực dân Pháp khởi đầu biến hóa quản trị hành chính những vùng chiếm được ở Bắc Kỳ kể từ năm 1886 bằng việc chia tách tỉnh có diện tích quy hoạnh lớn nhất với những sắc tộc thiểu số khác nhau thành những tỉnh và đạo quân sự nhỏ hơn. Đầu tiên là lập tỉnh Mường Chợ Bờ, tháng 6 năm 1886 ( Đồng Khánh thứ 2 ), từ một phần những tỉnh Hưng Hóa, Sơn Tây, Tỉnh Ninh Bình ( những vùng có người Mường cư trú ), tỉnh này sau đổi tên thành Phương Lâm rồi ở đầu cuối là Hòa Bình ( năm 1892 ). Năm 1888, sau khi thành Bắc Kỳ trở thành một xứ trong Liên bang Đông Dương mới xây dựng, Pháp xây dựng 2 thành phố TP. Hà Nội và Hải Phòng Đất Cảng bên cạnh những tỉnh Thành Phố Hà Nội và Thành Phố Hải Dương ( lấy thêm đất từ 2 tỉnh này cho 2 thành phố mới gộp thêm với 2 nhượng địa năm 1874 ). Tháng 1 năm 1889 ( Thành Thái thứ nhất ), Pháp tách hầu hết tỉnh Hưng Hóa để lập đạo quân binh IV ( Quân đoàn Bắc Kỳ ), lỵ sở tại Tỉnh Lào Cai gồm những tiểu khu Lao Cai, Vạn Bú, Yên Bái, Lai Châu ( là đất 16 châu và 4 huyện của tỉnh Hưng Hóa ). Năm 1890, Pháp công nhận quyền thế tập quản lý vùng người Thái cho gia tộc Đèo của Đèo Văn Trị ở đạo quan binh VI. Năm 1890, xây dựng những tỉnh Hà Nam ( từ phủ Lý Nhân của tỉnh TP. Hà Nội ), Tỉnh Thái Bình ( từ phần bắc sông Hồng của tỉnh Tỉnh Nam Định và phủ Tiên Hưng của Hưng Yên ). Năm 1891, lập ra tỉnh Hà Giang [ 7 ] từ những hạt Hà Dương ( Hà Giang ) và Bắc Quang của tỉnh Tuyên Quang nơi đồn trú của đạo quân binh III Quân đoàn Bộ binh Bắc Kỳ, đặt đạo Vĩnh Yên từ phủ Vĩnh Tường tỉnh Sơn Tây .Năm 1895, tỉnh Bắc Giang được xây dựng từ phủ Lạng Giang của tỉnh Thành Phố Bắc Ninh, tỉnh Vạn Bú được xây dựng từ 2 tiểu khu Sơn La và Lai Châu của đạo quân binh IV, ( sau tỉnh này đổi thành tỉnh Sơn La năm 1904 ). Năm 1898 lập tỉnh Kiến An từ một phần tiếp giáp thành phố TP. Hải Phòng của tỉnh Thành Phố Hải Dương. Tỉnh Vĩnh Yên được đổi từ đạo thành tỉnh dân sự năm 1899. Năm 1900, lập tỉnh Yên Bái [ 8 ] từ việc trích một phần đạo quân binh IV, lập tỉnh Bắc Cạn từ một phần tỉnh Thái Nguyên. Năm 1902 bỏ tỉnh Thành Phố Hà Nội lập tỉnh Cầu Đơ sửa chữa thay thế ( đóng tỉnh lỵ tại Cầu Đơ ), sau đổi thành tỉnh HĐ Hà Đông ( năm 1904 ). Năm 1903, sau nhiều lần tách rồi nhập thêm những phần của những tỉnh Sơn Tây và Tuyên Quang vào thành tỉnh Hưng Hóa mới, thì tỉnh Hưng Hóa được đổi tên thành tỉnh Phú Thọ. Năm 1905, lập tỉnh Phúc Yên từ một phần những tỉnh Sơn Tây và Thành Phố Bắc Ninh. Năm 1906 lập tỉnh Hải Ninh từ phủ Hải Ninh của tỉnh Quảng Yên. Năm 1907 lập tỉnh Lào Cai từ phần ở đầu cuối còn lại của đạo quân binh IV. Năm 1909 tách ra để lập tỉnh Lai Châu từ tỉnh Sơn La, lúc này việc thiết lập hành chính của Pháp ở Bắc Kỳ mới không thay đổi. [ 9 ]Đến những năm 1910 đầu thế kỷ 20, Bắc Kỳ có 2 thành phố và 27 tỉnh là : TP.HN, Hải Phòng Đất Cảng, HĐ Hà Đông, Sơn Tây, Thành Phố Bắc Ninh, Thành Phố Hải Dương, Hưng Yên, Tỉnh Nam Định, Tỉnh Ninh Bình, Phú Thọ, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Cao Bằng, TP Lạng Sơn, Quảng Yên, Hòa Bình, Hà Nam, Tỉnh Thái Bình, Hà Giang, Bắc Giang, Sơn La, Kiến An, Vĩnh Yên, Yên Bái, Bắc Cạn, Phúc Yên, Hải Ninh, Tỉnh Lào Cai, Lai Châu .Theo Ngô Vi Liễn viết trong cuốn Địa dư những tỉnh Bắc Kỳ năm 1924, thì tới thập niên 1920 Bắc Kỳ có 29 đơn vị chức năng hành chính cấp tỉnh gồm : 4 thành phố ( 2 thành phố độc lập : TP.HN, Hải Phòng Đất Cảng, và 2 thành phố thuộc tỉnh : Thành Phố Hải Dương, Tỉnh Nam Định ), 4 đạo quan binh ( Hải Ninh, Cao Bằng, Hà Giang, Lai Châu ), và 23 tỉnh : ( Thành Phố Hải Dương, Tỉnh Nam Định, HĐ Hà Đông, Sơn Tây, Thành Phố Bắc Ninh, Hưng Yên, Tỉnh Ninh Bình, Phú Thọ, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Thành Phố Lạng Sơn, Quảng Yên, Hòa Bình, Hà Nam, Tỉnh Thái Bình, Bắc Giang, Sơn La, Kiến An, Vĩnh Yên, Yên Bái, Bắc Cạn, Phúc Yên, Tỉnh Lào Cai [ 10 ]. Thành phố Tỉnh Nam Định thuộc tỉnh Tỉnh Nam Định được xây dựng năm 1921 [ 11 ]. Thành phố Thành Phố Hải Dương thuộc tỉnh Thành Phố Hải Dương được xây dựng năm 1923 [ 12 ]. Số lượng này là không biến hóa cho đến hết thời Pháp thuộc ( năm 1945 ) cũng là lúc Bắc Kỳ được đổi tên thành Bắc Bộ . Vùng đất Bắc Kỳ tồn tại trên danh nghĩa vẫn thuộc lãnh thổ của Đại Nam, nhưng trên thực tế thuộc quyền cai trị của Thống sứ Bắc Kỳ (Résident supérieur du Tonkin; hay “Đông Kinh lưu trú quan đại thần”) người Pháp. Các hiệp ước Pháp ký với triều đình nhà Nguyễn không được Trung Hoa công nhận. Phải đến sau Chiến tranh Pháp-Thanh (1884–1885), Pháp mới nắm toàn bộ chủ quyền của An Nam (miền Trung Việt Nam) và Bắc Kỳ. Năm 1887, Tonkin/Bắc Kỳ trở thành một xứ bảo hộ nằm trong Liên bang Đông Dương. Sau khi đảo chính Pháp, ngày 20 tháng 3 năm 1945, Nhật đã cử Thống sứ Nishimura tạm thời cai quản xứ này và đổi tên là Bắc Bộ. Sau khi thành lập Quốc gia Việt Nam quốc trưởng Bảo Đại chính thức gọi là Bắc Phần thay cho “Bắc Bộ”. Thống sứ Bắc Kỳ[sửa|sửa mã nguồn]Trước khi triều đình Huế buộc phải ký Hòa ước Quý Mùi, 1883, người Pháp đã thành lập Quân đoàn viễn chinh Bắc Kỳ (corps expéditionnaire du Tonkin) để xâm lược Bắc Kỳ. Các tướng chỉ huy Quân đoàn viễn chinh Bắc Kỳ đồng thời cũng là Thống soái Bắc Kỳ. Năm 1885, tướng Philippe Marie André Roussel de Courcy được cử sang Việt Nam với quyền hạn kiêm quản cả Bắc và Trung Kỳ. Năm 1886, Paul Bert, một quan chức dân sự được cử sang với chức vụ “Tổng Công sứ Trung – Bắc Kỳ” (Résident supérieur du Tonkin), gọi tắt là Tổng sứ, thay mặt cho chính phủ Pháp chủ trì mọi công việc đối ngoại của triều đình Việt Nam và thường được gọi là “Toàn quyền lưỡng kỳ” hoặc “Toàn quyền Trung – Bắc Kỳ”. Dưới quyền trực tiếp của Tổng sứ là một hệ thống quan lại thực dân Pháp giúp việc: đứng đầu Trung Kỳ là Khâm sứ Trung Kỳ (Résident supérieur de l’Annam) và đứng đầu mỗi tỉnh ở cả Bắc Kỳ và Trung Kỳ là Công sứ (Résident) và Phó sứ (Résident adjoint). Năm 1887, chức vụ Toàn quyền Đông Dương được thành lập, nắm toàn quyền cai quản cả Bắc – Trung – Nam Kỳ. Năm 1889, chức vụ Tổng sứ bị bãi bỏ, chức vụ Thống sứ Bắc Kỳ (Résident général du Tonkin), còn được gọi là Tổng trú sứ, được đặt ra để đảm nhiệm các công việc cho chính phủ Pháp bên cạnh Nam triều. Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn] |
