PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO QUỲ HỢPTRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN – KINH NGHIỆM: “SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG ĐỂ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG, NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG GIẢNG DẠY MÔN GDCD THCS.”Bộ môn: GIÁO DỤC CÔNG DÂNQuỳ Hợp, tháng năm 20151MỤC LỤCMục TrangI. ĐẶT VẤN ĐỀ. 1. Cơ sở lý luận : 2. Cơ sở thực tiễn.112II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI 1. Nhiệm vụ của đề tài: 2. Phương pháp nghiên cứu: 3. Đối tượng nghiên cứu: 4. Thời gian thực hiện : 5. Kết quả nghiên cứu 6. Thực trạng: 7. Giải pháp kinh nghiệm. 8. Kết quả đạt được: 9. Bài học kinh nghiệm.334445661720III. KẾT LUẬN VÀ Ý KIẾN ĐỀ XUẤT1. Kết luận chung:2. Ý kiến đề xuất:212121IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO 22SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG ĐỂ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG, NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG GIẢNG DẠY MÔN GDCD THCS.2I. ĐẶT VẤN ĐỀ.1. Cơ sở lý luận :Môn học Giáo dục công dân trong nhà trường phổ thông nói chung và THCS nói riêng giữ vai trò quan trọng và trực tiếp trong việc giáo dục học sinh ý thức, kĩ năng, năng lực và hình thành, phát triển nhân cách con người một cách toàn diện. Tuy vậy, thực trạng hiện nay đại đa số học sinh lại có chiều hướng ngại học môn GDCD vì các lí do như: xem là môn học phụ, không phải là môn học thời thượng, không phục vụ cho việc thi tốt nghiệp, tuyển sinh. Từ suy nghĩ đó nên học sinh chỉ học một cách hời hợt, qua loa, xem nhẹ môn GDCD đang diễn ra phổ biến và trở thành thực trạng chung ở các nhà trường. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó.Thứ nhất: Nội dung, chương trình môn GDCD khô khan, nhiều kiến thức trừu tượng dẫn đến học sinh khó hiểu, khó tiếp thu vì vậy không gây được sự hứng thú đối với người học.Thứ hai: Một số các dữ liệu, kiến thức, bài tập chưa phù hợp với thực tế của cuộc sống, của xã hội địa phương. Bên cạnh đó bản thân một số giáo viên dạy môn GDCD còn là giáo viên dạy kèm, dạy thêm - chéo môn nên còn xem nhẹ coi là môn phụ, không có kiến thức bộ môn, thiếu phương pháp dẫn đến thiếu hứng thú trong giảng dạy, ít đầu tư vào chuyên môn. Đến lớp chỉ truyền thụ những kiến thức có sẵn trong sách giáo khoa, nặng về phương pháp dạy học truyền thống, ít đổi mới phương pháp dạy học dẫn đến tiết học khô khan, học sinh thụ động, khó hình thành các kĩ năng và năng lực dẫn đến dễ nhàm chán và ngại học. Vì vậy, nhằm phát huy tính tích cực, hình thành và phát triển các kĩ năng, năng lực của học sinh, để học sinh đóng vai trò trung tâm trong các tiết học đòi hỏi mối giáo viên dạy môn GDCD cần phải đổi mới phương pháp dạy học. Với đặc trưng của môn học là một môn khoa học, vấn đề đặt ra là làm thế nào để nâng cao chất lượng hiệu quả dạy học của thầy và trò đó là vấn đề hết sức quan trọng. Là một giáo viên trực tiếp đứng lớp giảng dạy bộ môn GDCD, bản thân tôi luôn suy nghĩ, trăn trở để tìm ra những phương pháp dạy học nhằm gây hứng thú cho 3học sinh khi học bộ môn của mình để đạt kết quả cao. Đó cũng là vấn đề được giáo dục quan tâm đặc biệt hiện nay. Qua quá trình tham gia tập huấn, giảng dạy và nghiên cứu, tìm tòi thực hiện việc sử dụng bài tập tình huống-tình huống có vấn đề trong giảng dạy môn GDCD, bản thân tôi đã đúc kết thành đề tài: “SỬ DỤNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG ĐỂ PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG, NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG GIẢNG DẠY MÔN GDCD THCS. ” 2. Cơ sở thực tiễn. a] Thuận lợi: Hiện tại, công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là các phương tiện thông tin, truyền thông đại chúng như báo viết, báo đài, đặc biệt là báo mạng. Nên nguồn tư liệu phục vụ dạy – học như bài tập tình huống từ Internet, các phương tiện thông tin đại chúng cũng trở nên phong phú đa dạng. - GV ngày nay được trang bị nhiều kiến thức mới, được tập huấn qua nhiều lớp thay sách giao khoa. Có điều kiện trao đổi, dự giờ các đồng nghiệp.- HS có điều kiện học tập tốt hơn, nhạy bén trong các trong việc xử lý các tình huống.- GV có cơ hội đánh giá thái độ học tập và cách ứng xử của HS qua việc xử lý những bài tập tình huống:+ Để phát triển tư duy.+ Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức.+ Phân tích kĩ năng xử lý tình huống.b] Khó khăn : - Điều kiện cơ sở vật chất trang bị cho việc khai thác và ứng dụng công nghệ thông tin còn ở trong sự ràng buộc vì cơ sở vật chất nhà trường còn thiếu thốn, chưa có phòng học chức năng, máy tính nối mạng còn hạn chế.4- Do đặc thù bộ môn nên việc biên soạn bài tập tình huống phù hợp trong giờ dạy GDCD của GV luôn gặp khó khăn.- HS chưa quan tâm nhiều đến việc xử lý những tình huống trong cuộc sống.II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI.1. Nhiệm vụ của đề tài:Phương pháp tình huống có vấn đề là một phương pháp dạy học, trong đó học sinh tự lực nghiên cứu một tình huống thực tiễn và giải quyết các vấn đề của tình huống đặt ra. Tình huống là một hoàn cảnh thực tế, trong đó chứa đựng những mâu thuẫn xung đột. Người ta phải đưa ra một quyết định trên cơ sở cân nhắc các phương án giải quyết khác nhau. Tình huống cũng có thể là một hoàn cảnh gắn với câu chuyện có cốt chuyện, nhân vật, có chứa đựng xung đột, có tính phức hợp được viết ra để chứng minh một vấn đề hay một số vấn đề của cuộc sống thực tế. Tình huống trong dạy học là những tình huống thực hoặc mô phỏng theo tình huống thực, được cấu trúc hóa nhằm mục đích dạy học, nhằm phát huy tính tích cực, nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học của giáo viên và học sinh.- Giúp cho GV dạy môn GDCD nắm được mục đích, yêu cầu, đặc điểm và tác dụng,… của bài tập tình huống .- GV sử dụng bài tập tình huống đúng mục đích hoạt động.- Sử dụng linh hoạt, khoa học các bài tập tình huống vào quá trình lên lớp, để tạo hứng thú môn học cho HS.- Sử dụng đúng thời điểm: vào bài, dạy nội dung, luyện tập hay củng cố bài học, kiểm tra đánh giá HS.2. Phương pháp nghiên cứu:Các phương pháp cụ thể là:- Phương pháp điều tra.5- Phương pháp quan sát.- Phương pháp nghiên cứu phân tích tổng hợp.- Phương pháp thống kê.3. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài được nghiên cứu trên các đối tượng là học sinh lớp 8, 9 ở các khóa học từ năm học 2012-2013 đến HKI năm học 2014-2015 tại đơn vị trường chúng tôi.4. Thời gian thực hiện : Bắt đầu nghiên cứu từ năm học 2012-2013, thực hiện áp dụng 2013-2014, học kì I năm học 2014-2015. 5. Thực trạng: - Tình trạng phổ biến trong các tiết học môn GDCD chưa sinh động, chưa cuốn hút trong nhận thức của các em học sinh và gia đình chỉ tập trung đầu tư vào các môn học như Toán. Vật lí, Sinh học, Ngữ văn, Tiếng Anh, các môn thi tuyển sinh. Các em xem nhẹ môn GDCD, đến lớp chỉ học qua loa, học một cách đối phó Trong giờ học, học sinh ít hoạt động nếu có thì chỉ tập trung trả lời một số câu hỏi do giáo viên đưa ra. Ít có những giờ học được tiến hành với các phương pháp dạy học sinh động, hấp dẫn và sát với thực tiễn. Chính vì vậy học sinh chưa thực sự tự lực phát hiện và giải quyết vấn đề, ít có cơ hội để thể hiện thái độ, lập trường của mình, giáo viên chưa gây được hứng thú học tập cho học sinh, học sinh chưa thực sự hứng thú học tập. Do đó chất lượng bộ môn chưa được cao, luôn bị coi là môn học phụ.Qua điều tra về mức độ hứng thú học tập và kĩ năng xử lí tình huống có vấn đề của học sinh và thống kê kết quả năm học 2012- 2013 trong giảng dạy như sau:* Bảng điều tra mức độ kĩ năng xử lí tình huống có vấn đề trong học tập bộ môn GDCD của học sinh năm học 2012-2013 ở bộ môn GDCD 8, 9 trong trường.Lớp Số học sinhCó kĩ năng xử lí tình huốngKĩ năng xử lí tình huốngyếuSL TL% SL TL%69A 34 15 44,1 19 55,99B 30 12 40 18 608A 26 12 46,2 14 53,88B 25 10 40 15 60Tổng số 115 49 42,6 66 57,4*Bảng kết quả chất lượng năm học 2012-2013 trong giảng dạy bộ môn GDCD 8, 9.LớpSố học sinhGiỏi Khá TB YếuSL % SL % SL % SL %9 A 34 0,0 13 38,2 21 61,8 0,09 B 30 1 3,3 14 46,7 15 50,0 0,08 A 26 0,0 8 30,8 16 61,5 2 7,78 B 25 1 4,0 7 28,0 15 60,0 2 8,0Tổng số 115 2 1,7 42 36,5 67 58,3 4 3,5 Đến những năm 2012-2013; 2013-2014, cùng với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học trên toàn quốc. Trường THCS chúng tôi đã không ngừng đổi mới phương pháp dạy học và đã đạt được những kết quả nhất định. Cùng với phong trào đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường, bộ môn GDCD mặc dù là một bộ môn khoa học xã hội với đặc trưng đa dạng, phong phú về nội dung, thiên về lí luận, nội dung kiến thức mang tính trừu tượng cao. Song cán bộ giáo viên chúng tôi đã không ngừng cố gắng đổi mới phương pháp dạy học. Từ vận dụng các phương pháp dạy học mới như đàm thoại, nêu gương, , phương pháp làm việc theo nhóm đặc biệt chú trọng vào phương pháp nêu tình huống có vấn đề.6 . Kết quả nghiên cứu: * Những khó khăn khi giáo viên thực hiện biên soạn và sử dụng bài tập tình huống:- Nhiều GV chưa nhận ra hết tính thực tiễn của những bài tập tình huống.7- GV ít khi biên soạn những bài tập tình huống phù hợp với đặc thù của trường của lớp cũng như những bài tập mang tính thực tế cao.* Định hướng đổi mới:- Hiện nay đang tiến hành đổi mới kiểm tra đánh giá cho nên trong những đề kiểm tra thường xuyên và kiểm tra định kỳ luôn có những bài tập tình huống để các em giải quyết.- Môn GDCD lần đầu tiên cho tiến hành thi HS giỏi vòng huyện và vòng tỉnh. Những đề thi này luôn yêu cầu HS phải xử lý tình huống.7 . Biện pháp giải quyết: a/ Khái niệm tình huống:Hiện nay, trong khoa học giáo dục có nhiều cách định nghĩa khác nhau về tình huống:+ Tình huống là những câu chuyện thực tế với những thông điệp nhằm mục đích giáo dục.+ Tình huống là những thông tin trong đó có chứa đựng mâu thuẫn nhận thức [muốn biết mà chưa biết] không thể giải quyết chỉ bằng sự tái hiện.+ Một tình huống tốt và hay không dừng lại ở sự mô tả chung chung. Đó là sự sắp xếp thông tin để người đọc có cảm thấy mình đang phải đối mặt với mọi thứ như chính tác giả. Trong khi đó, sự sắp xếp khéo léo sẽ gói ghém mọi thứ theo một trật tự. Nó cho người đọc biết mọi thứ, kể cả biết trước kết cục. Vì thế, người đọc, người học chẳng phải động não bao nhiêu cả.+ Khi bạn viết một tình huống, để giúp người đọc có cảm giác chinh phục được thử thách như chính người trong cuộc.b/ Khái niệm về bài tập tình huống: 8- Bài tập tình huống là những tình huống xảy ra trong quá trình dạy học được cấu trúc dưới dạng bài tập. Trong dạy học GDCD, những tình huống được đưa ra là tình huống giả định hay tình huống thực tế đã xảy ra trong thực tiễn. HS giải quyết được những tình huống trên, một mặt vừa củng cố và khắc sâu kiến thức, vừa có cơ hội trải nghiệm trong thực tiễn. Ví dụ: Khi dạy bài Phòng chống HIV/AIDS [ GDCD 8]:Tình huống: Một ngày bạn A đến rủ bạn B đến nhà bạn C chơi nhưng bạn B bảo là không đến vì cậu của bạn C bị nhiễm HIV. Trong tình huống này, hỏi: a.] bạn B đúng hay sai, tại sao? b.] Theo em nếu em là bạn B thì em sẽ làm thế nào? [ a. Trong tình huống trên bạn B sai. Vì HIV không lây qua đường giao tiếp hay ăn uống, HIV chỉ lây qua đường tình dục, từ mẹ sang con, đường máu thôi. b. Nếu mình là B thì mình vẫn đến nhà C chơi. Vì mình biết HIV không lây qua đường giao tiếp hay ăn uống, Lúc này C rất cần sự quan tâm, đón nhận của người thân hơn là những ánh mắt dèm phai, sỉ sói, tẩy chay. Hãy biết tạo cho C cơ hội để làm lại, chứ không nên tạt một gáo nước lạnh vào lòng nhen nhói muốn làm laị từ đầu của C. ]- Bài tập tình huống phải có những tình huống có vấn đề để HS tư duy và vận dụng kiến thức mà mình đã học để giải quyết.Ví dụ trong khi dạy bài Quyền sở hữu tài sản và nghĩa vụ tôn trọng tài sản của người khác [ GDCD 8], gv có thể nêu: Tại sao các loại xe: Ô tÔ, Gắn máy cần phải đăng kí?[ Các loại xe ô tô, gắn máy cần phải đăng ký vì: Nó giúp xác định quyền sở hửu tài sản của công dân, bên cạnh đó nó sẽ giúp cho nhà nước ta có thể quan lý được lượng xe lưu thông. Khi xảy ra chuyện thì các CSGT sẽ nhanh chóng xác định được chủ xe, địa chỉ cư trú của chủ xe.]9- Bài tập tình huống hiện nay rất đa dạng và phong phú bởi tài liệu nghiên cứu và các phương tiện truyền thông hiện nay đang thực hiện tuyên truyền Pháp luật bằng những tình huống cụ thể như đài phát thanh truyền hình Vĩnh Long với chuyên mục “Ai đúng? Ai sai?” là một ví dụ.Ví dụ: Chị Hiền và anh Thiện yêu nhau đã được hai năm và hai người bàn chuyện kết hôn với nhau. Thế nhng, bố chị Hiền thì lại muốn chị kết hôn với anh Thanh là người cùng xóm nên đã kiên quyết phản đối việc này. Không những thế, bố còn tuyên bố sẽ cản trở đến cùng nếu chị Hiền cứ nhất định xin kết hôn với anh Thiện. Trình bày mãi với bố không được, cực chẳng đã, chị Hiền đã nói :- Nếu bố cứ cản trở con là bố vi phạm pháp luật đấy! Giật mình, bố hỏi chị Hiền:- Tao vi phạm thế nào? Tao là bố thì tao có quyền quyết định việc kết hôn của chúng mày chứ!Khi ấy, chị Hiền trả lời:- Bố ơi ! Khoản 3 Điều 9 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 quy định: “Việc kết hôn do nam nữ tự nguyện quyết định, không bên nào được ép buộc, lừa dối bên nào; không ai được cưỡng ép hoặc cản trở”. Thế bố cản trở con thì bố có vi phạm pháp luật không nhỉ ?Câu hỏi :1. Hành vi cản trở của bố chị Hiền có đúng pháp luật không ?2. Tại sao chị Hiền phải nêu ra Luật Hôn nhân và gia đình để thuyết phục bố ?3. Trong trường hợp này, pháp luật có cần thiết đối với công dân không ?c/ Định hướng biên soạn.+ Yêu cầu của bài tập tình huống:- Đảm bảo tính khoa học, phù hợp chuẩn kiến thức, kĩ năng: Tình huống phải thực sự có vấn đề, có mâu thuẫn nhận thức và phải tạo ra nhu cầu nhận thức, gây được cho 10HS niềm tin [cảm thấy cần thiết có nhu cầu giải quyết vấn đề] có thể nhận thức được. Tình huống phải đảm bảo phù hợp với trình độ của HS, đảm bảo sự hoạt động tư duy, sáng tạo từ thấp đến cao, từ dễ đến khó…- Đảm bảo tính sư phạm: Đôi lúc có những tình huống oái oăm, không phù hợp với chuẩn mực đạo đức trong nhà trường chúng ta không nên sử dụng. Những tình huống được lựa chọn phải mang tính sư phạm cao.Ví dụ: Tình huống sau: Có một cô gái tự tử ở Sơn La. Được biết nguyên nhân là do bố mẹ cô đã ép cô tảo hôn với người con trai ở bản khác.Do mâu thuẫn với cha mẹ mình, cô đã tự vẫn vì không muốn lập gia đình sớm. Trong thư để lại cho người thân, cô đã nói lên ước mơ và những dự định trong tương lai của mình.Em có suy nghĩ gì về cái chết thương tâm của cô gái đó? Trách nhiệm này thuộc về ai?Tình huống trên không sai, thậm chí là thực tế nhưng đối với HS lớp 9 biết quá sớm việc tự tử khi không hài lòng hay mâu thuẫn với gia đình là một điều không tốt, thậm chí là gây ra tác dụng ngược, phản cảm, phản giáo dục.- Đảm bảo tính thực tiễn: Những tình huống đưa ra phải sát với thực tiễn cuộc sống mang tính thời sự cao, như khi ở trường chúng tôi giảng dạy có sự cố nhiều bạn nữ đánh hội đồng một bạn nữ khác, chúng tôi cho kiểm tra tình huống sau đây:Hôm đó, ở trường THCS thành phố H. xảy ra một sự việc đáng buồn. Mấy bạn nữ lớp 9B đánh hội đồng bạn T chỉ vì lí do “trông thấy ghét”. Đáng buồn hơn nữa là một số bạn chứng kiến cảnh đó chỉ đứng xem, không ai can ngăn hay có ý kiến gì. - Em có tán thành những hành vi trên không ? Vì sao ? [1.0 điểm]- Nếu chứng kiến sự việc đó, em sẽ có thái độ như thế nào và sẽ làm gì? [1.0 điểm] [trích đề kiểm tra một tiết GDCD 9 HKI]11+ Cấu trúc bài tập tình huống:- Tình huống có vấn đề:+ Vấn đề mà tình huống đặt ra phải gắn với nội dung bài học, các em giải quyết tình huống phải căn cứ vào những kiến thức được thể hiện trong chuẩn kiến thức, kĩ năng hiện nay. + Vấn đề phải gắn với thực tiễn cuộc sống, có thể xảy ra, để từ đó các em cảm thấy mình đang trải nghiệm một thực tế. Ví dụ: Em là một lớp trưởng, có một người anh ruột lớn hơn một tuổi học cùng lớp và học tương đối yếu nhưng được cái là tương đối hiền. Có lần anh của em vi phạm làm ảnh hưởng đến thi đua của lớp, điều đó chỉ có mình em biết. Em sẽ sử dụng phẩm chất đạo đức nào để xử lí và xử lí như thế nào để có lợi cho lớp mà không mất tình anh em?Với tình huống trên vấn đề đặt ra phù hợp với chuẩn kiến thức, kĩ năng cũng như có thể xảy ra trong cuộc sống của các em.+ Tránh những vấn đề vượt chuẩn kiến thức, kĩ năng; cũng như những vấn đề xa rời thực tế cuộc sống của các em.Ví dụ: Thi học kỳ I sắp đến nhưng Long vẫn còn ham chơi, chưa muốn học bài. Cũng phải thôi vì Long vốn là học sinh thông minh và có thói quen trước khi thi Long thức trắng đêm để học thuộc lòng bài học và thi thường đạt kết quả khả quan. Sau khi thi mặc dù hơi mệt thậm chí ngã bệnh nhưng chỉ bồi bổ vài ngày là khỏe. Em suy nghĩ gì về việc làm của Long.Với vấn đề được đặt ra trong tình huống trên, ta thấy học sinh sẽ không biết vận dụng chuẩn kiến thức, kĩ năng nào để giải quyết; hoặc trong cuộc sống có ai làm như thế không?- Yêu cầu giải quyết:12+ Yêu cầu cũng phải đảm bảo tính khoa học: rõ ràng, dễ hiểu; không dài dòng, tránh tối nghĩa.+ Yêu cầu cũng cần đảm bảo chuẩn kiến thức, kĩ năng, bởi học sinh hiện nay vẫn thường học theo những gì GV hướng dẫn [trong chuẩn kiến thức, kĩ năng]+ Yêu cầu buộc học sinh phải tư duy, phân tích những khả năng có thể xảy ra, tránh dễ dãi, đọc là nhận ra liền.Ví dụ: Chủ nhật tuần qua Hồng được mẹ dẫn đi dạo phố, vào siêu thị, đến cửa hàng quần áo đẹp nào Hồng cũng thích và đòi mẹ mua, làm mẹ bực mình, buồi đi chơi phố mất vui. ?Em hãy nhận xét việc làm của Hồng?? Theo em nên khuyên Hồng thế nào? [Bài Tự chủ- Lớp 9]Chúng ta thấy với tình huống trên học sinh phải giải quyết hai yêu cầu:+ Yêu cầu thứ nhất học sinh phải dựa vào chuẩn kiến thức, kĩ năng để giải quyết.+ Yêu cầu thứ hai học sinh phải tư duy, phân tích vấn đề để đưa ra lời khuyên hợp lí, cách xử lí đúng đắn vấn đề. [Bạn Hồng chưa có tính tự chủ. Em khuyên Hồng nên biết kiềm chế bản thân, cân nhắc tính toán cẩn thận trước khi quyết định bất kỳ sự việc gì, …]d/Tiến hành trên lớp: + Dùng để giới thiệu bài.- Đây là thời điểm người dạy phải thu hút sự chú ý của HS, người GV phải kích thích được sự tò mò, khám phá, muốn tìm hiểu của người học.- Cho nên, ta nên chọn những tình huống, như:+ Có thật, xảy ra ngay trong trường học hay ở địa phương hoặc tình huống nổi tiếng nhiều người quan tâm trên các phương tiện thông tin đại chúng.13+ Tình huống phải thật sự có vấn đề, gây mâu thuẫn trong suy nghĩ của HS.Ví dụ: Khi dạy bài “Chí công vô tư”, ta có thể vào bài bằng tình huống sau: Có ý kiến cho rằng chỉ người lớn, nhất là những người có chức có quyền mới phải rèn luyện phẩm chất chí công vô tư, học sinh còn nhỏ không có điều kiện để rèn luyện phẩm chất đó. Em có tán thành ý kiến đó không? Vì sao?Ta thấy tình huống trên chắc chắn sẽ làm cho học sinh bức xúc, bởi vấn đề được đặt ra có ý xem nhẹ học sinh. Các em nhận thấy mình có thể thực hiện chí công vô tư như: tích cực tham gia các hoạt động của tập thể, không bao che cho những việc làm sai trái, bảo vệ lẽ phải, công bằng khi nhận xét, đánh giá người khác Từ đó, các em sẽ có phản ứng và chú ý đến bài mà các em chuẩn bị học.Ví dụ: Hoặc khi dạy bài “Vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lí”, ta có thể lấy tình huống: Một thanh niên không đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy, bị cảnh sát giao thông yêu cầu dừng xe và phạt 200.000đ. Theo em, vì sao anh thanh niên lại bị xử phạt như vậy?Đây là tình huống mà các em, người thân trong gia đình khi tham gia giao thông thường gặp và bị xử phạt nhưng hình như nguyên nhân bị phạt ít ai quan tâm đến. Chắc chắn các em sẽ chú ý đến bài học này. Từ đó GV chốt ý đề vào bài mới, như: Anh thanh niên do không đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy nên đã vi phạm pháp luật hành chính vì đã vi phạm quy định của pháp luật giao thông đường bộ. Khi bị cảnh sát giao thông phạt tiền, anh thanh niên đã phải chịu trách nhiệm hành chính về hành vi vi phạm hành chính của mình.+ Dùng để minh hoạ cho nội dung bài học:- Bước này mặc dù GV phải khai thác phần đặt vấn đề để HS hiểu được nội dung bài học, nhưng có những vấn đề không phù hợp với tình hình lớp học, trường học hay 14ở địa phương. Cho nên, GV phải linh hoạt thay đổi một phần đặt vấn đề khác phù hợp hơn,Ví dụ: khi dạy bài “Quyền sở hữu tài sản của công dân và nghĩa vụ tôn trọng tài sản của người khác” [GDCD 8] ta có thể đổi phần đặt vấn đề như sau: Cho tình huống: C và M ngồi chung bàn. Trong giờ học, C thường lấy bút kẻ chia đôi trên bàn ghế và khẳng định với M: Đây là địa phận của C, cấm mọi người xâm phạm vào.a. Em có đồng ý với việc làm đó của C không? Vì sao? b.Tại sao đó là tài sản chung chứ không phải tài sản của cá nhân?c. Quyền sở hữu tài sản của công dân gồm có những quyền nào?d. Công dân có quyền sở hữu những loại tài sản nào? e. Đối với tài sản của người khác công dân phải làm gì? g.Thế nào là quyền sở hữu tài sản của công dân?Với tình huống trên GV có thể khảo sát được suy nghĩ của rất nhiều HS trong lớp học của mình.- Phần nội dung bài học rất cần những dẫn chứng xác thực để minh họa, đặc biệt là phần pháp luật rất “khô khan”, đòi hỏi người GV phải có vốn sống, phải chuẩn bị những tình huống mang tính thực tế cao để minh họa cho HS hiểu bài.Ví dụ: khi dạy bài “Vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lí của công dân”, GV dù có kinh nghiệm đến đâu khi giúp HS hiểu rõ thế nào là một hành vi vi phạm pháp luật cũng mất rất nhiều thời gian, nhưng với hệ thống bài tập tình huống sau đây thì HS dễ dàng nhận biết:Tình huốngCó chủ ý thực hiệnLỗi Hậu quảVi phạm PLCó KhôngCó Không151/ Ông Ân xây nhà cao tầng không giấy phép và đem đổ phế thải xây dựng xuống cống thoát nước.xXây nhà trái phép, đổ phế thải xuống cống thoát nướcTắc cống, ngập nước, ô nhiễm môi trườngx2/ Lê cùng bạn tham gia đua xe máy, vượt đèn đỏ, gây tai nạn giao thông.xĐua xe, vượt đèn đỏ Gây tai nạn, thiệt hại về người và củax3/ A là bệnh nhân tâm thần, khi lên cơn đã đập phá nhiều tài sản quý của bệnh viện.Đập phá Thiệt hại nhiều tài sản quýx4/ Thiếu tiền tiêu xài, N cướp giật dây chuyền, túi xách của người đi dường.xCướp tài sản Gây tổn thất tài sản cho người khácx5/ Bà Tư vay tiền của Chị Ba đã quá hạn, dây dưa không chịu trả nợ.xVay tiền dây dưa không trảXâm phạm tài sản của người khácx6/ Anh Sa là công nhân công ti Môi trường đô thị. Khi chặt cây, anh đã không đặt biển báo nguy hiểm theo quy định. Hậu quả là một người đi đường đã bị thương do cành cây rơi xuống.xChặt cây, tỉa cành không đặt biển báoNgười đi đường bị thươngxSau khi giúp học sinh điền vào ô trống, GV có thể đặt câu hỏi:- Vì sao các hành vi 1,2,4,5,6 là hành vi vi phạm pháp luật?- Vì sao hành vi 3 không vi phạm pháp luật?Sau khi HS trả lời: Vì các hành vi 1, 2, 4, 5, 6 là hành vi trái Pháp luật, có lỗi và do người có khả năng nhận thức, điều khiển được hành vi của mình thực hiện gây hậu quả 16xấu cho xã hội. Hành vi 3 không vi phạm pháp luật mặc dầu hành vi của anh A là có lỗi vì anh A mắc bệnh tâm thần và không cố ý, không ý thức được hành vi của mình.GV giảng giải: Người có khả năng nhận thức, điều khiển được việc làm của mình, được tự do lựa chọn cách ứng xử và chịu trách nhiệm về hành vi của mình được gọi là người có năng lực trách nhiệm pháp lí.Năng lực trách nhiệm pháp lí gồm hai yếu tố :+ Khả năng nhận thức, điều khiển hành vi và độ tuổi của một người. Ví dụ: Một em bé lên 5 tuổi nghịch lửa làm cháy gian bếp của nhà hàng xóm. Vì em bé mới 5 tuổi nên em bé chưa có năng lực trách nhiệm pháp lí vì vậy hành vi làm cháy gian bếp của nhà hàng xóm là không vi phạm Pháp luật.+ Độ tuổi chịu trách nhiệm pháp lí trong các lĩnh vực khác nhau được qui định khác nhau.Sau đó GV có thể bổ sung thêm tình huống sau để nhấn mạnh và khắc sâu kiến thức cho các em: Khôi và Phương bàn nhau về việc lấy trộm xe đạp của một người trong xóm. Quân theo dõi, nghe được câu chuyện này đã khẳng định Khôi và Phương vi phạm Pháp luật và gọi điện cho công an đến bắt họ ngay lập tức. Em hãy cho biết ý kiến của mình về trường hợp này?Đáp án tình huống: Hành vi của Quân là sai vì Khôi và Phương không vi phạm pháp luật vì chưa thực hiện hành vi lấy trộm. GV nhấn mạnh: Hành vi có thể là một hành động cụ thể [ví dụ: đi ăn trộm] hoặc không hành động [ví dụ: thấy người bị tai nạn nhưng không làm gì để cứu giúp]. Nếu chỉ là ý định, ý tưởng nào đó thì không thể bị coi là vi phạm pháp luật.GV giảng giải thêm: Ý định, ý tưởng phạm tội trong suy nghĩ không phải là hành vi vi phạm pháp luật, nhưng nếu đem ý định đó ra đe dọa người khác thì bị coi là hành vi vi phạm pháp luật vì sự đe dọa là ý định được thể hiện bằng lời nói và hành động được coi là hành vi đe dọa.17+ Dùng để luyện tập, củng cố bài học, kiểm tra đánh giá.- Hiện nay bài tập tình huống có ở SGK rất đa dạng và phong phú đủ để GV có những tình huống để giúp HS khắc sâu kiến thức. Cái khó là ta nên chọn những tình huống nào thật sự cần thiết cho HS.- Tình huống nhiều, nhưng không đồng nghĩa là người GV không biên soạn thêm để làm phong phú cho tiết dạy. Đó là những tình huống vui, gắn với trường với lớp, đó là những tình huống có trên phương tiện thông tin đại chúng như chương trình “Ai đúng? Ai sai?” của đài truyền hình Vĩnh Long [ta có thể tải trên trang web của đài] để làm phong phú tiết dạy.Ví dụ: khi dạy bài “Quyền và nghĩa vụ lao động của công dân” [ GDCD 9] GV có thể giúp HS nhận thấy việc làm sai trái khi sử dụng lao động là trẻ em, cũng như giúp các em biết phải làm gì khi gặp sự việc như trên: Thấy một số trẻ em lang thang đến khu vực bến phà gần nhà mình, bà Tư tìm cách rủ các em về nhà bà. Mấy ngày đầu, bà đối xử với các em có vẻ tử tế. Nhưng sau đó bà sai các em hằng ngày đứa thì đi nhặt rác, đứa thì đi đánh giày, đứa thì đi bán vé số, tối về phải nộp tiền cho bà, em nào không có tiền nộp thì bị phạt, bị bỏ đói. Bà còn quy định mỗi em phải nộp bao nhiêu tiền cho bà sau mỗi ngày. Bọn trẻ sau một thời gian ở với bà Tư đều gầy yếu, xanh xao.- Theo em, bà Tư có vi phạm pháp luật về lao động không? Hoặc khi dạy bài “Quyền và nghĩa vụ của công dân trong hôn nhân” [ GDCD 9], để khắc sâu kiến thức vợ chồng có quyền và nghĩa vụ ngang nhau về mọi mặt ta có thể chọn tình huống: Vợ chồng anh Tân đã có hai đứa con. Anh Tân thường xuyên đi làm ăn xa, chị ở nhà làm lụng và chăm sóc con. Đột nhiên anh Tân nhận một đứa bé trai làm con nuôi và đem về nhà. Chị Thảo vợ anh không đồng ý, vì vậy không khí gia đình không được vui vẻ như trước.18Hỏi: Việc anh Tân tự ý nhận con nuôi như vậy có đúng không? Vì sao?8. Kết quả đạt được: Trong quá trình giảng dạy và vận dụng bài tập tình huống trong các tiết dạy GDCD 9, tôi nhận thấy:- Bài tập tình huống luôn đem đến cho HS hứng thú học tập, đặc biệt là trong trong các tiết học về pháp luật.- Qua các tình huống sát với thực tế đời sống, các em cảm thấy tự tin hơn trong cuộc sống cũng như không vi pháp các chuẩn mực đạo đức và pháp luật.- Kết quả khảo sát hứng thú học tập môn GDCD của học sinh khi được giáo viên thường xuyên sử dụng bài tập tình huống.Bởi thế, một khi giáo viên và học sinh xác định đúng nội dung công việc của mình thì tiết học sẽ diễn ra một cách thoải mái, thành công và có hiệu quả. * Kết quả thu được thông qua các tiết dạy:+ Công việc của người giáo viên nhẹ nhàng hơn rất nhiều.+ Học sinh tự làm chủ kiến thức bài học một cách độc lập, mỗi cá nhân học sinh đều biết làm việc và hiểu bài ngay tại lớp.+ Qua mỗi tiết học, các em cảm thấy mình có ích và có trách nhiệm hơn với bản thân, với nhóm và với tập thể.+ Các giờ dạy đảm bảo về mặt thời gian, ý thức học tập, xây dựng bài của mỗi học sinh được phát huy hết khả năng dẫn đến chất lượng giáo dục có hiệu quả cao hơn. Học sinh hứng thú với bài giảng có ứng dụng CNTT. * Từ khi áp dụng phương pháp dạy học ứng dụng CNTT trên bản thân tôi đã thu được những kết quả như sau:* Bảng điều tra về mức độ kĩ năng xử lí tình huống có vấn đề trong môn GDCD:- Năm học 2013-2014 trong giảng dạy bộ môn GDCD lớp 8B; 9B, 9C:Lớp Số học sinhCó kĩ năng xử lí tình huốngKĩ năng xử lí tình huống yếu19SL TL% SL TL%9B 28 22 83,3 4 16,79C 26 22 77,3 5 26,78B 22 21 75 7 25Tổng số 101 82 81,2 19 18,8- HKI năm học 2014-2015 trong giảng dạy bộ môn GDCD lớp 8A; 8B như sau:Lớp Số học sinhCó kĩ năng xử lí tình huốngKĩ năng xử lí tình huống yếuSL TL% SL TL%8A 26 22 84,6 4 15,48B 24 20 83,3 4 16,7Tổng số 50 42 84 8 16*Kết quả chất lượng năm học 2013-2014 giảng dạy bộ môn GDCD ở các lớp 9B, 9C; 8B.+ Chất lượng mũi nhọn: - Năm học 2013-2014 tôi đã bồi dưỡng và đưa 04 học sinh lớp 9 tham dự kì thi học sinh giỏi huyện môn GDCD, kết quả điểm đạt cả 03 em [ trên 10 điểm theo thang điểm 20]; được xét công nhận 03 em HSG cấp huyện [ 01 em giải nhì]- Cũng trong năm học 2013-2014 tôi bồi dưỡng và đưa tiếp 01 em học sinh lớp 8 tham gia kì thi Khảo sát học sinh khá giỏi cấp huyện, kết quả điểm đạt trên 10/20 mỗi em và công nhận HS khá giỏi cấp huyện 01 em [ đạt giải nhì]. + Chất lượng đại trà: - Khối lớp do tôi trực tiếp giảng dạy ở năm học 2013-2014:Lớp Số học sinhGiỏi Khá TB YếuSL % SL % SL % SL %9C 26 9 34,6 11 42,3 6 23,1 0 0,08B 22 2 9,1 11 50,0 9 40,9 0 0,0Tổng số 48 11 22,9 22 45,8 15 31,3 0 0,0- Khối lớp do các giáo viên khác giảng dạy ở năm học 2013-2014:Lớp Số học sinhGiỏi Khá TB YếuSL % SL % SL % SL %209A 25 2 8,0 8 32,0 12 48,0 3 12,09B 28 2 7,1 9 32,1 15 53,6 2 7,18A 24 0,0 10 41,7 13 54,2 1 4,2Tổng số 77 4 5,1 27 35,0 40 51,9 6 8,0 *Kết quả chất lượng HKI 2014-2015 bộ môn GDCD lớp 8,9.+ Chất lượng mũi nhọn: - Năm học 2014-2015 tôi đã bồi dưỡng và đưa tiếp 02 học sinh lớp 9 [ trên cơ sở năm học 2013-2014] tham dự kì thi học sinh giỏi huyện môn GDCD, kết quả điểm đạt 01 em [ trên 10 điểm theo thang điểm 20]; được xét công nhận HSG cấp huyện 01 em [đạt giải nhì cấp huyện].+ Chất lượng đại trà: - Khối lớp do tôi trực tiếp giảng dạy ở năm học 2014-2015:Lớp Số học sinhKhá Giỏi TB YếuSL % SL % SL %8A 26 20 76,6 6 23,4 0 08B 24 20 83,3 4 16,7 0 0Tổng số 50 40 80 10 20 0 0- Khối lớp do các giáo viên khác giảng dạy ở năm học 2014-2015:Lớp Số học sinhKhá Giỏi TB YếuSL % SL % SL %9A 25 10 40 15 60 0 09B 22 13 59,1 9 40,9 0 08C 26 11 42,3 15 57,7 0 0Tổng số 73 34 46,6 39 53,4 0 0 Có được kết quả trên chính là nhờ sự nỗ lực và quyết tâm cao của bản thân tích cực ứng dụng CNTT vào trong quá trình dạy học và sự tích lũy chuyên môn, học hỏi đồng nghiệp về vấn đề ứng dụng CNTT, được sự quan tâm của ban lãnh đạo nhà trường và đặc biệt là sự ủng hộ nhịêt tình của học sinh trong quá trình học tập.9. Bài học kinh nghiệm.21 Qua quá trình giảng dạy ở trường, áp dụng các biện pháp đã thực hiện như được trình bày ở trên tôi mạnh dạn đưa ra một số kinh nghiệm như sau:*Thứ nhất: Điều cần lưu ý trong quá trình giảng dạy là: Giáo viên là người hướng dẫn học sinh học tập chứ không đơn giản chỉ là người phát động, cung cấp thông tin. Giáo viên phải hiểu rõ yêu cầu, cấu trúc cũng như cách sử dụng bài tập tình huống trong giờ dạy của mình.*Thứ hai: GV phải dành nhiều thời gian chuẩn bị bài [biên soạn bài tập tình huống] trước khi đến lớp. *Thứ ba: Bài tập tình huống phải tập trung vào trọng tâm bài học, phải phù hợp với điều kiện trường lớp, địa phương.*Thứ tư: GV kịp thời quan sát lắng nghe, phát hiện những lúng túng của HS để hỗ trợ và điều chỉnh kịp thời những sai sót của các em.*Thứ năm: Đặc biệt, GV phải nắm rõ ý nghĩa thực tiễn, ý nghĩa giáo dục của bài tập tình huống đối với từng cá nhân HS, đồng thời người GV cũng có tinh thần trách nhiệm cao, nhiệt tình trong công tác và tâm huyết với nghề.III. KẾT LUẬN VÀ Ý KIẾN ĐỀ XUẤT1. Kết luận chung:Môn học GDCD ở trường THCS là một môn học có chức năng cực kỳ quan trọng, là môn học trực tiếp hình thành các phẩm chất và các kỹ năng theo các chuẩn mực đạo đức, pháp luật. Hình thành niềm tin có cơ sở khoa học về lý tưởng cao đẹp mà con người luôn luôn vươn tới Chân - Thiện - Mỹ. Sử dụng bài tập tình huống trong các tiết dạy GDCD là cần thiết đối với người dạy lẫn người học. Đặc biệt trong tình hình xã hội hiện nay, các tình huống sẽ giúp các em tự tin hơn trong cuộc sống. - Tình huống phải thật sự có vấn đề để kích thích tư duy của HS cũng như phát huy tính tích cực, chủ động của người học.22 - Giáo viên dạy GDCD nên linh động trong việc sử dụng bài tập tình huống để bài tập tình huống phát huy hết vai trò của mình trong tiết dạy. Sự ra đời của phương pháp mới bao giờ cũng gặp những khó khăn, đòi hỏi phải có ý thức và quyết tâm tìm tòi, thử nghiệm với những bước đi vững chắc mới có thể đạt được hiệu quả cao và là một thách thức đòi hỏi cả giáo viên lẫn học sinh cần phải biết học hỏi, khai thác, ứng dụng để biến nó trở thành công cụ đắc lực góp phần đổi mới phương pháp dạy – học có hiệu quả.2. Những kiến nghị và đề xuấta. Đối với giáo viên:- Giáo viên dạy GDCD nên thường xuyên biên soạn và sử dụng bài tập tình huống trong giờ dạy để tăng tính hiệu quả cho giờ dạy.- Trong kiểm tra đánh giá HS nên có ít nhất một câu hỏi là bài tập tình huống để học sinh vận dụng kiến thức mà mình đã học.b. Đối với nhà trường: - Mua sắm thêm tài liệu tham khảo, đầu tư cơ sở vật chất và đồ dùng dạy học nhất là các tài liệu và các thiết bị tin học phục vụ cho việc dạy và học. c. Đối với địa phương: - Đầu tư cơ sở vật chất trường lớp kịp thời trong việc dạy và học.IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO : 1/ Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn GDCD THCS – Nguyễn Hữu Khải [chủ biên] - Nhà xuất bản Giáo dục - năm 2009. 2/ Dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng môn GDCD 8, 9 – Đinh Văn Đức [ Tổng chủ biên] - Nhà xuất bản Đại học sư phạm - năm 2012. 3/ Sách giáo khoa GDCD 8, 9 - NXB Giáo dục – năm 2011. 4/ Sách giáo viên GDCD 8, 9 - NXB Giáo dục – năm 2011.23 5/ Phân phối chương trình môn GDCD Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An năm 2011. ∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞∞ Qùy Hợp, ngày 22 tháng 3 năm 2015 Người viết 24