Bản giao hưởng nào của Beethoven được gửi vào vũ trụ
|
“Cái tên vĩ đại nhất của lịch sử âm nhạc loài người”, “ngọn núi khổng lồ của nghệ thuật thế giới”, “nguồn cảm hứng vô tận của mọi cảm xúc” – đó là những mỹ từ người ta dùng để tôn vinh tên tuổi và sự nghiệp âm nhạc vĩ đại của Ludwig Van Beethoven. L.Beethoven sinh ngày 17 tháng 12 năm 1770, mất ngày 26 tháng 3 năm 1827, là nhạc sỹ thiên tài người Đức nhưng cả cuộc đời chủ yếu ông sống ở Viên ( thủ đô của Áo). Với nghị lực phi thường và tình yêu vô bờ với cuộc sống, ông đã vượt lên nghịch cảnh, chiến thắng số phận nghiệt ngã để sáng tạo và dâng hiến cho nhân loại những giá trị tinh thần cao quý, lớn lao, đồ sộ và tuyệt đẹp qua 135 tác phẩm bao gồm các thể loại nhạc kịch (opera), nhạc múa (balett), 9 bản giao hưởng (symphony), nhạc thính phòng (camarazene), khúc cầu kinh (mise), song tấu (duo), tam tấu (trio), tứ tấu (kvartett), 15 bản sonata, tiền tấu, hát bè, phổ nhạc thơ...
Nếu âm nhạc Mozart là sự thuần khiết, trong trẻo và hoàn hảo như là chuẩn mực của âm nhạc cổ điển thì âm nhạc của L.Beethoven là chiếc cầu nối giữa âm nhạc Cổ điển thế kỷ XVIII và âm nhạc Lãng mạn thế kỷ XIX. Âm nhạc của Beethoven chứa đựng tất cả những gì đẹp đẽ nhất mà ta gọi là nhân văn, ở đó là chiều sâu, sự phong phú và phức tạp trong thế giới nội tâm con người. Âm nhạc Beethoven là biểu hiện của một cá tính sáng tạo độc đáo vừa mạnh mẽ, vừa bi thương, vừa hùng tráng nhưng cũng trữ tình da diết, vừa đắm say, vừa hân hoan kỳ lạ. Điều kỳ diệu là qua âm nhạc của ông người nghe như thấy được con đường lịch sử của nhân loại đi từ Bóng tối ra Ánh sáng. Và mỗi người đều như cảm nhận được số phận của mình trong đó. Nhạc của Beethoven làm say lòng người bao thế hệ, thách thức và kích thích họ, vẽ lên trong tâm tưởng họ những họa tiết đẹp nhất về cuộc sống con người trong những sắc màu vừa dịu dàng vừa dữ dội. Không chỉ là nhà soạn nhạc thiên tài, ông còn là người đầu tiên nhận thức được: "Âm nhạc là tài sản văn hoá của nhân loại. Nó không phải là của riêng cho cung đình hay một nhóm người nào. Âm nhạc trước hết phục vụ quảng đại quần chúng". Beethoven là người yêu thiên nhiên tha thiết, yêu những làng quê êm đẹp, yêu mùa xuân, yêu những cánh rừng sắp sửa sang thu... thích tha thẩn ở những cánh rừng để nghe tiếng xào xạc của lá rừng, ở đồng nội để nghe khúc nhạc của đồng quê: Bản giao hưởng số 6 Đồng nội, bản sonata piano "Ánh trăng", bản sonata violin "Mùa xuân" ...là những cung bậc cảm xúc của tình yêu ấy. Những âm điệu dịu dàng trong nhạc Beethoven đưa chúng ta về những phút giây êm đẹp và thanh bình của cuộc sống: Bản giao hưởng số 7, Bản giao hưởng số 9 nhưng âm điệu hùng tráng, réo rắt, vừa bi thương vừa hân hoan chốc lát đã khơi dậy trong lòng người nghe niềm cảm hứng, dạt dào tình yêu thương, lòng khoan dung, niềm khát khao hy vọng... Đó là những âm điệu vẽ ra một tương lai hạnh phúc tràn trề, con người ngây ngất trong niềm hoan ca, trong tình thân ái. Chiều sâu tư tưởng, sự phong phú của cảm xúc, tính chất mâu thuần đầy kịch tính của âm nhạc Beethoven được biểu hiện tập trung trong bản Giao hưởng số 9 là bản giao hưởng trọn vẹn cuối cùng của Ludwig Van Beethoven (tác phẩm được thai nghén trong vòng 10 năm và hoàn thành vào năm 1824). Tác phẩm vĩ đại, dài hơn một giờ trình tấu, là đỉnh cao trong sự nghiệp âm nhạc của Beethoven. Xã Hội Vạn Vật Trí Tuệ Nhân Tạo AIWS coi Bản giao hưởng số 9 của Beethoven và Hợp xướng Mass cung Si thứ của Bach là hai tác phẩm âm nhạc vĩ đại nhất của nhân loại. Bản giao hưởng số 9 này đòi hỏi kĩ thuật trình diễn rất cao, nó là những gì tuyệt vời nhất, mạnh mẽ nhất và cao quý nhất về nhân loại. Chẳng thế mà, nhạc trưởng xuất sắc Arturo Toscanini cho là mình phải quỳ một gối khi trình tấu. Beethoven sáng tác bản Giao hưởng này khi đôi tai đã hoàn toàn điếc, nhưng nội tâm vẫn sôi sục những phẫn nộ về nhân thế,vẫn trăn trở những ưu tư, vẫn da diết đắm say với cuộc đời, với con người, vẫn sục sôi khát vọng vượt thoát, vẫn hân hoan trước những niềm vui của con người....và vì thế mà ông đã kí thác tất cả vào bản giao hưởng cuối cùng này như một lời nhắn gửi cho nhân loại. Mở đầu bản Giao hưởng số 9 là một hành âm chát chúa sự hoảng loạn, sự hỗn độn biểu thị nỗi chán chường và tuyệt vọng ...thế rồi lóe lên ánh sáng của hy vọng và niềm tin vào tự do, vào lòng bác ái. Âm hưởng và tiết tấu của bản Giao hưởng dẫn người nghe vào con đường đấu tranh giải phóng qua bao giông tố đầy kịch tính khi hùng tráng, uy nghi, lúc thoái trào, bi thảm (Chương I), rồi bật dậy lao nhanh dồn dập như một trận bão lửa, tạo nên ấn tượng lúc thì mang tính chất anh hùng ca, lúc thì phóng túng, mơ mộng, trữ tình ( Chương II). Đến chương III: dòng nhạc thong thả, đầy đặn, giai điệu rộng rãi, tươi sáng, nhịp điệu khoan hòa, trang trọng, thư thái như con người qua đấu tranh giác ngộ ra chân lý, vững tin vào trí tuệ, đạo đức, sứ mệnh và nghĩa vụ của con người. Ở chương IV có sự cách tân táo bạo, lần đầu tiên hợp xướng được đưa vào. Như đã đạt đến trạng thái hài hòa của nội tâm và sự thoải mái về tinh thần, tiếng hát xuất hiện ở các giọng đơn ca và hợp xướng trên nền nhạc du dương, bay bổng, hào sảng thể hiện chủ đề Niềm vui với tất cả sự phong phú về giới hạn và sắc thái, biến hóa liên tục khi tươi sáng, lúc hân hoan. Người nghe như được tới cõi Thiên đàng tràn ngập ánh sáng, thơm tho và thanh quý,nhân loại đã được giải phóng, con người đã vượt thoát khổ đau đạt đến tự do, hân hoan trong tình thân ái. Trường ca Sông Lô của Văn cao cũng bị ảnh hưởng bởi hợp xướng này. Với bản nhạc này,đã có hàng trăm người nghiên cứu, viết lại, viết thêm cho nhiều nhạc cụ hơn, và được trình diễn khắp nơi. Nó được chọn là thông điệp của loài người gửi vào vũ trụ. Những nhạc sĩ nổi tiếng nhất đã chịu ảnh hưởng của tác phầm này là Mahler, Wagner, Brahms, Dvorák...Bản Giao hưởng trở thành nhạc thiều của Âu Châu. Trong nhiều sinh hoạt quốc tế long trọng giai điệu của Beethoven được tấu lên để khẳng định tinh thần bác ái và hiếu hòa của nhân loại.Ít tác phẩm âm nhạc nào mà lại có khả năng đoàn kết và hợp quần như vậy. Có lẽ vì thế mà người ta cho rằng nó là một bản thánh ca về cuộc sống con người, bản nhạc được chuyển thể và được sử dụng vào nhiều loại hình văn hóa đại chúng như điện ảnh, truyền hình, âm nhạc, thể thao...Tại hầu hết các Thế vận hội từ nửa sau thế kỷ XX chương bốn được trình diễn như một phần của nghi lễ, phần nhạc trong Khải Hoàn Ca của Chương 4 được Liên minh châu Âu chọn làm bài ca chính thức . Xã hội Vạn vật Trí tuệ Nhân tạo AIWS khuyến khích các công dân cảm thụ , chia sẻ với nhau bằng âm nhạc. Âm nhac AIWS coi chương 3, Bản giao hưởng này như một trải nghiệm cảm xúc để có tâm lý tốt nhất cho con người làm việc, sáng tạo và hướng đến cuộc sống thanh bình tràn ngập tình yêu thương. Âm hưởng của chương 3 khoan hòa, thư thái, trang trọng mà tươi sáng sẽ dẫn dắt cảm xúc con người đến với niềm vui trong sáng, thánh thiện, đến với những gì đẹp đẽ và cao quý nhất để gột bỏ mọi âu lo, phiền muộn, chỉ còn lại niềm vui tự tại, chỉ còn niềm tin vào Trí tuệ, Đạo đức, vào cái Đẹp cao cả hoàn mỹ - đó chính là tâm thế cần thiết để có cuộc sống xứng đáng với hai chữ Con Người. Âm nhạc chính là chất xúc tác cho cuộc vận động đưa những giá trị chuẩn mực của AIWS đến với mọi công dân.
Ngày 31/01/2018, nhạc trưởng Benjamin Zander, một trong những nhạc trưởng danh tiếng trên thế giới, thành viên của nhóm Âm nhạc AIWS, ông đã chỉ huy rất thành công bản Giao hưởng số 9 của Beethoven tại Nhà hát Giao hưởng Boston, tặng cho Âm nhạc AIWS những đĩa nhạc do ông chỉ huy được đề cử giải Grammy, trong đó có bản giao hưởng số 9 của Beethoven tới người đồng sang lập AIWS – ông Nguyễn Anh Tuấn. Chương 3, Bản giao hưởng số 9 của Beethoven với sự trình tấu của Dàn nhạc Giao hưởng Viên (Vienna Philharmonic) do nhạc trưởng Christian Thielemann chỉ huy, tại Nhà hát Giao hưởng Vienna. Thu Cúc Với nhiều người, số chín là con số đem lại may mắn. Một số nhạc sĩ lại tin rằng các nhà soạn nhạc sẽ tạ thế sau khi viết xong bản giao hưởng thứ chín. Con số chín này coi bộ không hên như dân cờ bạc có thể nghĩ! Gustav Mahler thuộc vào thành phần mê tín ấy. Nếu xét lại thì có lẽ cũng không sai với một số trường hợp như Franz Schubert, Antonin Dvorák hay chính Gustav Mahler, và nhất là Ludvig van Beethoven. Thật ra, không thiếu gì nhà soạn nhạc lừng danh đã viết cả chục hoặc cả trăm tác phẩm giao hưởng chứ không vì soạn xong bản thứ chín là bỗng dưng mãn phần! Nhưng trong ngần ấy nhạc sĩ, Beethoven vẫn là đỉnh cao nhất với bản Giao hưởng số Chín. Ðây là tác phẩm mà Arturo Toscanini cho là mình phải quỳ một gối khi trình tấu. Toscanini không thuộc loại nhạc trưởng tầm thường, trăm năm mới có được một vài người, mà thán phục như vậy thì chúng ta có thể đoán là viết xong một tác phẩm như vậy, Beethoven có quyền yên nghỉ ngàn thu. Trước đấy, nhạc phụ của Toscanini là Richard Wagner cũng không nghĩ khác. Lúc sinh thời, ngày khai trương một thính đường vinh danh mình vào năm 1872, Wagner không lấy các vở operas khét tiếng của ông mà lại trình bày bản Giao hưởng số Chín của Beethoven. Tác phẩm vĩ đại, dài hơn một giờ trình tấu, là một hiện tượng âm nhạc của nhân loại. Có để ý đôi chút đến nhạc cổ điển Tây phương, chúng ta biết là Beethoven soạn bản giao hưởng cuối cùng này khi đã hoàn toàn điếc, ba năm trước khi ông tạ thế. Tò mò tìm hiểu thêm thì ta biết thêm là nhiều trường nhạc có nguyên lớp giảng dành cho bản Giao hưởng. Có giáo sư âm nhạc đã thành học giả về tác phẩm được gọi tên chính thức là bản “Giao hưởng số Chín, Cung Ré thứ, trong danh mục Opus 125.” Nhiều nhà phê bình âm nhạc còn viết riêng một cuốn sách về tác phẩm kỳ diệu này. Năm 1969, khi lần đầu con người đặt chân lên Nguyệt Cầu thì phi vụ Apollo 11 để lại một đĩa nhỏ ở một khu vực gọi là “biển bình yên” của cung trăng. Bên trong là lời chào mừng của lãnh đạo Hoa Kỳ và hơn bảy chục quốc gia khác. Vượt lên tất cả, thông điệp hòa bình và thân ái mà loài người gửi tới vũ trụ vào dịp đó chính là bản Giao hưởng số Chín. Âm nhạc là ngôn ngữ trừu tượng nhất nên may ra con người của các hành tinh khác cũng có thể hiểu được tâm tư của chúng ta. Nhưng tâm tư ấy là gì? Hãy cùng suy nghiệm lại xem... Beethoven hoàn tất nhạc khúc này vào năm 1824, sau nhiều năm thai nghén, suy tư và chuẩn bị. Khi ấy, ông đã đi tới cùng cực của tuyệt vọng. Ông viết bản Giao hưởng số Ba, “Eroica”, để tặng Ðại Tướng Bonaparte, rồi thất vọng khi vị anh hùng trở thành Ðại Ðế Napoléon, và là hung thần của chiến tranh. Sau một giai đoạn chinh chiến tràn lan, Âu Châu của Beethoven đã được bình định từ năm 1820, nhưng là sự bình định của các nền quân chủ chuyên chế độc tài. Kỳ vọng giải phóng mà con người ta đặt vào cuộc Cách mạng Pháp năm 1789 đã tan tành. Y như lý tưởng độc lập năm 1945 của người Việt lại hiện nguyên hình là cơn ác mộng 1975 vậy! Ðôi tai hoàn toàn điếc, nhưng cái tâm vẫn sôi sục những phẫn nộ về nhân thế, Beethoven muốn để lại cho hậu thế lời nhắn gửi bằng nhạc. Có lẽ nỗi chán chường và tuyệt vọng về thế giới vây quanh mới giải thích phần mở đầu của bản Giao hưởng, một hành âm chát chúa sự hoảng loạn, sự hỗn độn. Thế rồi trong cõi âm u đen tối ấy bỗng lóe sáng tia hy vọng... Hy vọng vào ước nguyện tự do, vào lòng bác ái. Bản Giao hưởng dẫn người nghe vào con đường giải phóng và kết thúc bằng lời hoan ca thái hòa. Chúng ta nói đến “hoan ca” không chỉ vì lời của Schiller trong bài thơ sau này người ta gọi là “Ode to Joy” mà còn vì những tiếng hát trong tác phẩm. Beethoven là người đầu tiên đưa tiếng hát vào một bài Giao hưởng. Nhạc cụ thần thánh nhất của con người là tiếng hát đã được huy động trong hành âm cuối để tấu lên nguyện ước thanh bình. Gần hai trăm năm trước mà thiên hạ được nhìn và được nghe một dàn nhạc với bốn giọng đơn ca và một dàn hợp xướng thì quả là một cuộc cách mạng, một điều vĩ đại. Khán giả được nghe thấy và lập tức thán phục, chứ tác giả thì không nghe thấy gì cả. Ông chỉ có thể cảm thấy bằng cái tâm của mình. Nhân loại về sau cũng cảm thấy như vậy và đã cả trăm người nghiên cứu, viết lại, viết thêm cho nhiều nhạc cụ hơn, rồi trình diễn khắp nơi. Vì vậy mà bản Giao hưởng mới trở thành thông điệp của loài người gửi vào vũ trụ. Những nhạc sĩ nổi tiếng nhất đã chịu ảnh hưởng của tác phầm này là Mahler, Wagner, Brahms, Dvorák... Sau này, hai chục năm về trước, bản Giao hưởng đã là bài ngợi ca giải phóng khi bức tường Bá Linh bị đập tan tành vào năm 1989. Rồi bản Giao hưởng trở thành nhạc thiều của Âu Châu. Trong nhiều sinh hoạt quốc tế, người ta long trọng tấu lên, hát lên giai điệu của Beethoven để khẳng định tinh thần bác ái và hiếu hòa của nhân loại. Ít tác phẩm nào mà lại có khả năng đoàn kết và hợp quần như vậy. Vậy mà tác phẩm quá phổ biến này vẫn giữ nguyên phần bí mật gần như thiêng liêng của nó. Vì sao mà sau bản hòa âm điền dã, bài Giao hưởng số Sáu gọi là Pastorale đầy chất thanh bình thánh thiện, hoặc vì sao mà sau bản Giao hưởng số Bảy rất nhẹ nhàng, lãng đãng, Ludvig van Beethoven lại soạn ra một tác phẩm nặng nề như bản Giao hưởng số Chín? Phải chăng, cấu trúc công phu và những gửi gấm cầu kỳ bằng nhạc có thể diễn tả cả một tiến trình cứu rỗi của con người? Hay là, như nhiều tác giả đời sau đã viết, Beethoven muốn giải phóng nghệ thuật ra khỏi những thúc ép của chính trị, tôn giáo và đưa loài người đến một chỗ tốt đẹp hơn?... Các nhà nghiên cứu về nhạc sử và cả lịch sử của bản Giao hưởng số Chín có ghi lại nỗi thôi thúc của Beethoven vào lúc cuối đời. Ông muốn trút hơi thở cuối cùng của mình vào nhạc. Hơi thở ấy là một khúc cuồng ca dữ dội, rồi lắng dịu thành lời ngợi ca thanh bình. Sau đó, Beethoven ra đi. Sau đó, như nhiều người đã viết, với mái tóc trí tuệ như của nhà bác học Einstein và nét mặt hùng tráng của một hoàng đế, Beethoven bước lên cõi thiêng liêng rất gần với Thượng Ðế. Chúng ta thử nghe lại bản Giao hưởng này trong niềm tâm cảm đó xem, may ra thì mình thấy được sức cảm hóa phi thường của âm nhạc. Nghe nhạc tại đây www.timhieuamnhac.net - Quỳnh Giao |
