Văn hoá giao tiếp của người Việt Nam không thể hoà lẫn vào bất cứ quốc gia nào. Bởi mỗi quốc gia và khu vực đều có nền văn hóa và thói quen giao tiếp khác nhau. Người Việt Nam mang bản sắc Châu Á, tuy nhiên lại có rất nhiều nét khác trong giao tiếp so với các quốc gia trong khu vực.
Văn hóa giao tiếp là một bộ phận của tổng thể văn hóa, là cách giao tiếp của mọi người trong xã hội [giao tiếp lịch sự, thân thiện, cởi mở, chân thành, tôn trọng lẫn nhau], là tổng hợp các yếu tố: Lời nói, cử chỉ, cách cư xử, thái độ…
Người Việt phụ thuộc lẫn nhau và rất coi trọng việc duy trì mối quan hệ tốt đẹp với mọi thành viên trong cộng đồng. Chính bản chất cộng đồng này khiến người Việt Nam rất coi trọng giao tiếp nên họ thích giao tiếp.
Tuy thích giao tiếp nhưng đặc điểm gần như trái ngược của người Việt Nam là rất rụt rè – điều này thường được các nhà quan sát nước ngoài đề cập. Sự chung sống của hai tính cách đối lập [hòa đồng và rụt rè] này bắt nguồn từ hai đặc trưng cơ bản của làng xã Việt Nam là tính cộng đồng và tính tự trị. Khi ở trong phạm vi của cộng đồng quen thuộc, nơi tính cộng đồng ngự trị thì người Việt Nam sẽ tỏ ra xởi lởi, thích giao tiếp. Còn khi ở bên ngoài cộng đồng, trước người lạ, nơi tính tự trị phát huy tác dụng thì người Việt Nam sẽ tỏ ra rụt rè. Hai tính cách tưởng chừng như trái ngược nhau ấy ko hề mâu thuẫn với nhau vì chúng bộc lộ trong môi trường khác nhau, chúng chính là hai mặt của cùng một bản chất, là biểu hiện cách ứng xử linh hoạt của người dân Việt Nam.
Ở những cộng đồng thân quen, chiếm ưu thế, người Việt Nam có tính cách cởi mở, thích giao tiếp. Ngoài cộng đồng, trước người lạ, khi phát huy được quyền tự chủ, người Việt Nam có thể tỏ ra rụt rè. Hai tính cách tưởng như trái ngược nhau này thực ra không mâu thuẫn nhau, bởi chúng được biểu hiện trong những môi trường khác nhau, là hai khía cạnh có cùng bản chất, đồng thời là biểu hiện của cách ứng xử linh hoạt của người Việt.
Lòng biết ơn được thể hiện trong văn hóa giao tiếp của người Việt Nam. Về quan hệ xã hội, nền văn hóa trọng nông đã làm cho người Việt Nam hành động dựa trên tình cảm gia đình: “Yêu nhau yêu cả đường đi, ghét nhau ghét cả tông ti họ hàng” hay “yêu nhau cau sáu bổ ba, ghét nhau cau sáu bổ ra làm mười”…Nếu nói khái quát, người Việt Nam lấy sự hài hoà giữa âm dương làm trọng nhưng vẫn thiên về âm hơn. Trong cuộc sống, người Việt Nam sống có lý có tình nhưng vẫn thiên về tình hơn: Một bồ cái lý không bằng một tý cái tình. Người dân Việt Nam luôn coi trọng tình cảm hơn mọi thứ trên đời. Ai nhớ mình một chút thì đều nhớ ơn, ai bảo bạn một chút cũng phải tôn làm thầy.
Tuổi tác, quê quán, trình độ học vấn, địa vị xã hội, tình trạng gia đình [đã có vợ/chồng chưa, có con chưa, mấy trai mấy gái…] là các vấn đề người Việt Nam thường quan tâm. Thói quen ưa thích tìm hiểu này khiến cho người nước ngoài có nhận xét là người Việt Nam hay tò mò. Đặc tính này dù gọi bằng tên gì đi nữa thì chẳng qua cũng chỉ là một sản phẩm của tính cộng đồng làng xã mà ra.
Do tính cộng đồng nên người Việt Nam tự thấy có trách nhiệm phải quan tâm đến người khác, mà muốn quan tâm thì phải biết rõ hoàn cảnh. Mặt khác, cũng do lối sống trọng tình cảm, mỗi cặp giao tiếp đều có những cách xưng hô riêng, nên nếu không có đủ thông tin thì không thể lựa chọn đại từ xưng hô cho thích hợp được.
Tính cộng đồng còn khiến người Việt Nam ở dưới góc độ chủ thể giao tiếp có đặc điểm là trọng danh dự: Tốt danh hơn lành áo. Đói cho sạch, rách cho thơm.
Danh dự gắn cùng với năng lực giao tiếp: Lời hay nói ra để lại dấu vết, tạo thành tiếng tăm, lời dở truyền đến tai nhiều người, tạo nên điều tai tiếng
Chính vì coi trọng danh dự quá, nên người Việt Nam mắc bệnh sĩ diện. Lối sống trọng danh dự dẫn đến cơ chế tạo nên tin đồn, tạo nên dư luận như một thứ vũ khí lợi hại bậc nhất của cộng đồng. Bởi vậy chúng ta thực sự nên chú ý đến lời nói của số đông khi nói về cá nhân đơn lẻ, vì có thể nó sẽ tạo nên sát thương và nỗi buồn cho người khác.
Tính tế nhị khiến người Việt có thói quen giao tiếp “vòng vo tam quốc”, không bao giờ mở đầu trực tiếp, đi thẳng vào đề như người phương Tây. Truyền thống người Việt Nam khi bắt đầu giao tiếp là phải xấn xá cầu điền, hỏi thăm nhà cửa ruộng vườn. Cũng để đưa đẩy tạo không khí là truyền thống miếng trầu đi đầu câu chuyện. Lối giao tiếp ưa sự tế nhị, ý tứ là sản phẩm của lối sống trọng tình và lối tư duy trong các mối quan hệ. Nó tạo thói quen đắn đo cân nhắc kỹ càng khi nói năng. Chính sự đắn đo cân nhắc này khiến cho người Việt Nam có nhược điểm chính là thiếu tính quyết đoán, nhưng cũng giữ được sự hòa thuận, không làm mất lòng ai.
Trong khi ngôn ngữ phương Tây và Trung Hoa chỉ dùng các đại từ nhân xưng thì tiếng Việt còn sử dụng một số lượng lớn danh từ chỉ quan hệ họ hàng để xưng hô.
Hệ thống này có các đặc điểm:
- Có tính thân mật hóa [trọng tình cảm], coi mọi người trong cộng đồng như bà con họ hàng trong một gia đình.
- Có tính cộng đồng hóa cao – trong hệ thống này không có từ xưng hô chung mà phụ thuộc vào tuổi tác, địa vị xã hội, thời gian, cũng như không gian giao tiếp cụ thể.
- Thể hiện tôn ti kỹ lưỡng: Người Việt Nam xưng và hô theo nguyên tắc xưng khiêm hô tôn [gọi bản thân mình thì khiêm nhường, còn gọi đối tượng giao tiếp thì tôn kính].
Như vậy, qua bài viết trên, mọi người có thể hiểu hơn về văn hóa giao tiếp của người Việt Nam. Hy vọng với những chia sẻ trên, sẽ giúp bạn tăng cao nền tảng kiến thức. Trong cuộc sống ngày nay, giao tiếp đóng một vai trò rất quan trọng, nó quyết định đến 60% khả năng thành công trong cuộc sống của bạn.