Thị trường xe ôm công nghệ tại Việt Nam

Năm 2014, khi Uber và Grab bắt đầu triển khai dịch vụ ở Việt Nam, hầu như chưa có hãng taxi nào để ý.

 Theo lẽ thường, giá xe hơi trong nước đắt đỏ, người sở hữu xe hơi được coi là “đại gia” nên để họ tham gia mạng lưới “cho đi nhờ xe” gần như là điều không tưởng, nhất là với những dòng xe sang. Nhưng trong thời buổi bùng nổ công nghệ số, triển khai một ứng dụng được xem như là “chiếc đũa thần” khai mở những điều tưởng như không thể.

Ứng dụng gọi xe được Grab và Uber đưa vào Việt Nam đã làm thay đổi cách vận hành của cả thị trường taxi. Sự dịch chuyển một lượng lớn khách hàng đang sử dụng taxi truyền thống sang việc gọi xe qua ứng dụng đã cho thấy một sự vận động rất khác của nhu cầu trong thời đại số.

Dù phản ứng về dịch vụ mới này, các hãng taxi truyền thống vẫn nhìn nhận ứng dụng gọi xe đang là “vũ khí” tối ưu để nâng cao sức cạnh tranh.

Đầu tiên là Vinasun, đơn vị thống lĩnh thị phần thị trường taxi Việt Nam đã không thể đứng yên nhìn miếng bánh thị phần của mình bị bào mòn. Ông lớn trong ngành taxi này cũng chấp nhận sử dụng một ứng dụng tương tự như hai đối thủ nước ngoài để cạnh tranh.

Một năm sau khi hai dịch vụ taxi thế hệ mới xuất hiện, Vinasun làm mới mình bằng ứng dụng gọi xe sử dụng xe đời mới và cao cấp. Để thêm sức nặng, lãnh đạo doanh nghiệp này cũng nhấn mạnh tính pháp lý của mô hình này, điều mà các đối thủ khác chưa được công nhận rõ ràng.

Thời điểm đó, ông Tạ Long Hỷ, Tổng giám đốc Vinasun cho rằng: “Dịch vụ này của chúng tôi hoàn toàn khác với Uber. Tất cả xe đều thuộc sở hữu của Vinasun và được đăng kí hoạt động vận tải, nộp thuế đầy đủ”.

Một tháng sau khi Vinasun áp dụng mô hình mới thì Mai Linh đưa ra ứng dụng gọi xe của mình. Phương thức hoạt động cũng không mấy khác biệt so với các đơn vị triển khai trước đó. 

Ngoài sự chuyển đổi của các hãng taxi truyền thống, hàng loạt dự án khởi nghiệp khác cũng lấy ứng dụng gọi xe làm cơ sở và mô hình kinh doanh của Uber, Grab để hoạt động. Năm 2015 chứng kiến sự nở rộ của dịch vụ gọi xe qua smartphone. Các công ty vận tải trong nước cũng rục rịch sử dụng ứng dụng gọi xe để quản lý và điều phối dịch vụ của mình như: LiveTaxi, TaxiNavi, Oh!Taxi, VietTaxi…

Các thương hiệu "taxi công nghệ” liên tục ra đời và nâng cấp các ứng dụng, đưa thị trường taxi vào cuộc đua mới. Nhiều startup tuyên bố ứng dụng của mình sẽ tấn công trực tiếp vào hai đơn vị tiên phong là Uber và Grab.

Câu chuyện kinh doanh của các công ty này tại Việt Nam vẫn đang còn vấp phải nhiều tranh cãi nhưng cục diện của thị trường đã phần nào cho thấy sự phân hóa sau 3 năm mô hình này được triển khai. Khai sinh ra ứng dụng đã khó nhưng để vận hành nó thực sự hiểu quả là một phép tính phức tạp hơn nhiều.

Không kể đến các doanh nghiệp kinh doanh taxi truyền thống đang nỗ lực chuyển mình để cạnh tranh, hai đơn vị khai thác triệt để nhất thị trường gọi xe qua smartphone là Uber và Grab vấp phải nhiều rào cản.

Thông qua câu chuyện kinh doanh của họ từ khi xuất hiện tại Việt Nam cũng cho thấy lợi thế đang thuộc về đơn vị có cơ sở pháp lý rõ ràng hơn.

Xuất hiện ở Việt Nam cùng thời điểm nhưng, cùng một mục tiêu nhưng sau 3 năm lao vào cuộc cạnh tranh dường như lợi thế đang nghiêng về phía Grab. Trong khi Uber đang loay hoay với việc làm sao để được thừa nhận pháp lý rõ ràng tại Việt Nam thì đề án thí điểm của Grab đã được Bộ GTVT chấp thuận.

Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải, Nguyễn Hồng Trường từng chia sẻ khác biệt khiến Grab được chấp thuận đề án là do đơn vị này sử dụng xe có biển hiệu, biển số, đã đóng thuế, và có pháp nhân tại Việt Nam. Grab đã nghiên cứu rất kỹ thị trường Việt Nam và hoàn thiện tính pháp lý của mình nhanh hơn hẳn đối thủ. Trong khi đó, Uber vẫn nhất quyết không chịu thành lập công ty tại Việt Nam.

Uber Việt Nam cũng trình Bộ đề án thí điểm như Grab, thậm chí nộp 2 lần nhưng không được chấp thuận vì giấy phép hoạt động của Uber Việt Nam chỉ có kinh doanh phần mềm chứ không phải kinh doanh vận tải.

Ông Trường cho biết cái sai của Uber Việt Nam là chưa xin giấy phép kinh doanh vận tải đã thực hiện kết nối vận tải với các doanh nghiệp.

Cũng vì lý do này mỗi lần có thông tin về doanh nghiệp công nghệ đa quốc gia trốn thuế, Uber cùng với Google, Facebook Việt Nam luôn là một trong những cái tên hàng đầu được nêu ra. Các hãng taxi truyền thống cũng tập trung vào điểm yếu này để chỉ trích Uber.

Thời gian đầu xuất hiện tại Việt Nam, Uber có phần nổi trội hơn Grab vì chiến lược quảng bá tương đối hiệu quả. Trong năm đầu tiên đã có hơn 10.000 lái xe tham gia Uber, một con số mà một hãng taxi truyền thống có tên tuổi phải mất có khi hàng vài chục năm mới có được.

Theo như ông Đặng Việt Dũng, Giám đốc Uber Việt Nam, tốc độ tăng trưởng của doanh nghiệp này tại Việt Nam cao thứ 2 thế giới [chỉ sau Trung Quốc]. 

Dẫu vậy, sự thất bại trong việc khẳng định tính pháp lý thời điểm này khiến Uber Việt Nam chưa thể mở rộng hơn nữa mô hình kinh doanh.

Trong khi đó, Grab lại tận dụng được cơ hội để nhanh chân mở rộng mô hình, đánh chiếm thị phần tại Việt Nam.

Từ một doanh nghiệp chỉ cung cấp dịch vụ taxi đơn thuần [Grab taxi] đến nay hệ sinh thái của Grab được mở rộng ra 4 mô hình gồm, gồm GrabTaxi [bao gồm cả taxi và xe không nhãn giống Uber], GrabCar, GrabBike và GrabExpress [chở hàng].

Một bất lợi khác của Uber là chiến lược giá. Thiên về hỗ trợ người tiêu dùng để mở rộng thị trường, đơn vị này khó cân bằng được lợi ích của các bên.

Mức giá của Uber được đánh giá là rẻ nhất trong tất cả các ứng dụng gọi xe, tuy nhiên tỷ lệ ăn chia với tài xế [20% Uber - 80% tài xế] vẫn không thay đổi. Điều này khiến hãng vận tải liên kết lẫn tài xế cảm thấy lợi ích của mình không được đảm bảo. Trước đây Uber giữ chân tài xế với những khoản hỗ trợ riêng nhưng hiện tại khoản này cũng bị cắt giảm, đẩy Uber vào thế đối đầu nhiều hơn.

Trong khi đó, Grab có vẻ đang chia sẻ lợi ích đồng đều hơn. Khách hàng không có được mức giá quá rẻ, đổi lại chi phí chiết khấu cho ứng dụng thấp hơn và việc hoạch toán thuế rõ ràng hơn cho tài xế đã khiến cho mô hình cùng thắng được thực hiện triệt để hơn.

Có thể những nguyên tắc có phần cứng nhắc của mình làm cho Uber vô tình “trói chân” mình lại để cho Grab vượt qua. Nếu vẫn bảo lưu quan điểm không thành lập công ty ở nước sở tại hoặc không bổ sung loại hình kinh doanh, Uber sẽ mãi loay hoay tìm kiếm danh phận tại Việt Nam. Thậm chí những rắc rối về quyết toán thuế vẫn đeo đẳng doanh nghiệp này trong thời gian tới.

Grab

Grab đang có ưu thế tại thị trường Việt Nam khi nắm tới 73% thị phần [theo nghiên cứu của ABI Research]. Nền tảng này đã xây dựng được một hệ sinh thái khá hoàn chỉnh sau 5 năm vào Việt Nam.

Kể từ khi hoạt động tại Việt Nam vào năm 2014, đến nay Grab đã trở thành siêu ứng dụng dẫn đầu trên thị trường và là lựa chọn hàng đầu của người dân cho các dịch vụ giao nhận thức ăn và kết nối di chuyển . Trong khi đó, Moca - đối tác chiến lược của Grab - đang là một trong những công ty dẫn đầu thị trường về thanh toán điện tử.

Sau khi dẫn dắt thị trường gọi xe, Grab đang thành công với lĩnh vực giao nhận đồ ăn và tài chính. Cụ thể, nền tảng giao nhận thức ăn GrabFood đã đạt tổng giá trị giao dịch tăng đến 400% trong nửa đầu năm 2019 với số lượng đơn hàng trung bình hàng ngày đạt đến 300.000 đơn hàng.

Trong khi đó, Grab cũng "hái quả ngọt" khi đặt chân vào lĩnh vực thanh toán điện tử với ví Moca. Phía Grab cho hay, tổng giá trị thanh toán qua ví điện tử Moca trên ứng dụng Grab đạt mức tăng trưởng đến 150% trong nửa đầu năm 2019, với số lượng người dùng tương tác hàng tháng tăng đến hơn 70%. GrabFood, nền tảng giao nhận thức ăn hàng đầu Việt Nam, đạt tổng giá trị giao dịch tăng đến 400% trong nửa đầu năm 2019, với số lượng đơn hàng trung bình hàng ngày đạt đến 300.000 đơn hàng. Cũng trong khoảng thời gian này, GrabFood đã ký thỏa thuận hợp tác với các đối tác kinh doanh hàng đầu như Lotteria và một số thương hiệu khác.

Mới đây, trong một tuyên bố hồi tháng 8, ngay sau khi nhận được nguồn đầu tư mới, Grab cho biết sẽ đầu tư vào Việt Nam 500 triệu USD để phát triển các giải pháp công nghệ tài chính, công nghệ di động mới và logistics.

Grab cũng sẽ ưu tiên triển khai các lĩnh vực phù hợp với Kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội của Việt Nam, đồng thời thúc đẩy quan hệ hợp tác công tư nhằm ủng hộ tiến trình thực hiện các mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường của Chính phủ tới năm 2020 và sau đó.

Go-Viet

Được kỳ vọng là đối thủ xứng tầm với Grab khi ra mắt, Go-Viet nhanh chóng gây chú ý với tuyên bố của lãnh đạo công ty mẹ Go-Jek rằng hãng đã giành được 35% thị phần xe ôm công nghệ tại TP.HCM chỉ sau hơn 1 tháng hoạt động. 

Là ứng dụng "nội" của Indonesia, cũng là đơn vị đầu tiên tiếp cận thị trường 250 triệu dân này, Go-Jek có những lợi thế nhất định so với Uber và Grab. Khi Uber còn vận hành, ba hãng là đối thủ trực tiếp của nhau khi cùng đưa ra dịch vụ gọi xe theo nhu cầu qua ứng dụng với xe máy, ôtô và taxi cũng như các dịch vụ vận chuyển hàng hóa, đồ ăn.

Tuy nhiên, theo Tech in Asia điểm khác biệt tạo nên lợi thế của Go-Jek lại nằm ở việc Uber hoạt động toàn cầu, Grab hoạt động trong khu vực Đông Nam Á và Go-Jek chỉ hoạt động tại Indonesia.

Dựa trên những nước cờ đầu của Go-Viet, có thể thấy Go-Jek sẽ không bước vào thị trường Việt Nam trong tâm thế phòng thủ mà sẽ táo bạo chiếm lấy thị phần. Điều này đồng nghĩa Go-Viet sẽ đốt vốn của Go-Jek và để vừa có thể mở rộng tại Việt Nam, vừa làm vui lòng các nhà đầu tư, Go-Jek sẽ phải thực hiện hoàn hảo quá trình trở thành siêu ứng dụng tại Indonesia, sinh lời mạnh từ thị trường nội để có nguồn lực đối đầu với Grab tại Việt Nam mà trước mắt là tại TP.HCM.

Tổng giám đốc Đông A Solutions cho rằng, Go-Viet là đối thủ tiềm năng của Grab trong bối cảnh công ty mẹ Go-Jek thành công ở thị trường Indonesia với một số đặc thù gần giống với Việt Nam. Theo ông, trường hợp của Go-Viet không giống với Uber trước đây xuất phát từ một thị trường hoàn toàn khác Việt Nam.

Không thể phủ nhận, trong số các tay đua tham gia thị trường gọi xe công nghệ cả trong và ngoài nước, Go-Viet đươc coi là đối thủ đáng gờm nhất của "anh cả" Grab hiện nay. Được hậu thuẫn từ hãng gọi xe hàng đầu Indonesia, Go-Viet có tiềm lực tài chính khá mạnh, chiến lược rõ ràng. Cũng giống như các "ông lớn" khác, khi bắt đầu vào thị trường TP.HCM, ứng dụng gọi xe này cũng không tiếc tiền tung loạt khuyến mãi lớn nhằm thu hút tài xế và người tiêu dùng. Tuy nhiên dù có mạnh thì chiêu "đốt vốn" làm ưu đãi cũng khó có thể kéo dài.

Tuy nhiên, Go-Viet gia nhập thị trường hơn một năm chỉ có dịch vụ chở khách bằng xe 2 bánh Go-Bike. Sau khi Grab ra mắt dịch vụ gọi đồ ăn, Go-Viet cũng tuyên bố dịch vụ giao đồ ăn Go-Food của mình tiếp nhận hàng trăm nghìn đơn hàng mỗi ngày nhưng lại không đưa ra con số cụ thể. 

Be

So với hai ông lớn nước ngoài Grab và Go-Viet, Be gia nhập thị trường muộn nhất, tuy nhiên tham vọng lại không thể xem thường. Đầu tháng Tám vừa qua, Be đã ra mắt bộ đôi dịch vụ giao nhận beExpress và beDelivery, cam kết chất lượng vượt trội và giá dịch vụ ổn định trong mọi khung giờ, với mục tiêu chiếm lĩnh 30% thị phần giao vận nội địa đến năm 2020. 

Thống kê của ABI cho thấy Be hoàn tất 31 triệu cuốc xe trong 6 tháng, giành được 16% thị phần. Dù ra mắt sau vào tháng 12/2018 nhưng đã có mặt ở 7 tỉnh, thành và cung ứng cả BeBike lẫn BeCar.

Nhà sáng lập của ứng dụng gọi xe Be không phải là nhân vật xa lạ, chính là Trần Thanh Hải, đồng sáng lập và là cựu Giám đốc kỹ thuật [CTO] của Vinagame, nay là Công ty Cổ phần VNG. Trước đó, ông từng có gần 5 năm là thành viên hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Chứng khoán Sài Gòn Thương Tín [Sacombank-SBS].

Phía công ty cho biết, ứng dụng được phát triển bởi đội ngũ kĩ sư Việt Nam có nhiều năm làm việc tại các quốc gia công nghệ phát triển như Mỹ [Thung lũng Silicon], Singapore và các tập đoàn công nghệ lớn cả ở Việt Nam và quốc tế. 

Từ trung tuần tháng 12/2018, Be ra mắt, đồng thời tuyên bố đã nhận được sự hỗ trợ vốn lên tới hàng nghìn tỷ đồng từ nhiều nguồn, đủ sức để cạnh tranh dài hạn trên thị trường.

Số tiền tương đương hàng trăm triệu USD không được Be thuyết minh rõ đến từ đâu. Song trong cùng ngày, Be Group đã ký kết hợp tác chiến lược với Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng [VPBank] và Công ty bảo hiểm OPES. Mà OPES, nên nhớ tiền thân chính là CTCP Bảo hiểm Việt Nam Thịnh Vượng - một thành viên của VPBank.

Cuối tháng 5/2019, Be Group và VPBank đã cho ra mắt beFinancial, hướng tới trở thành một trong những nền tảng dịch vụ tài chính di động tốt nhất phục vụ nhu cầu trong cuộc sống hàng ngày của người dân Việt Nam, cũng như hỗ trợ hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ, là bước đi quan trọng để hiện thực hoá chiến lược kinh doanh của mình.

Theo ước tính của Google và Temasek, năm 2018, thị trường gọi xe công nghệ, bao gồm cả dịch vụ giao thức ăn tại Việt Nam có quy mô 500 triệu USD, cao gấp 2,5 lần so với năm 2015. Con số này có thể tăng lên 2 tỷ USD vào năm 2025. 

Có thể thấy, thị trường gọi xe Việt rất tiềm năng, đi kèm với đó là mức độ cạnh tranh khốc liệt, khi các hãng bắt buộc phải lao vào cuộc chiến giành giật thị phần. Và sân chơi này cũng chỉ có chỗ cho các ông lớn trường vốn và chấp nhận bạo chi, lỗ lớn trong thời gian không hề ngắn.