Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra. Bệnh thường nhẹ và tự hết sau vài ngày.
Mọi lứa tuổi đều có thể bị bệnh, nhưng hay gặp nhất ở trẻ dưới 5 tuổi. Bệnh rất dễ lây, virus có thể lây từ người này qua người khác qua tiếp xúc trực tiếp với nước bọt, phân, dịch tiết đường hô hấp, hoặc dịch từ bọng nước của người bị bệnh thông qua việc không rửa tay hoặc qua các bề mặt bị nhiễm virus không được vệ sinh sạch sẽ.
2. Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng
Tay chân miệng là một hội chứng lâm sàng, được gây ra bởi một nhóm các virus đường ruột, điển hình như: Virus Coxsackievirus A16 [nhóm A16] và Enterovirus 71 [EV71]... Đây là thủ phạm chính gây ra bệnh tay chân miệng.
Trong đó, virus Coxsackievirus A16 là loại thường gặp nhất với các triệu chứng ở thể nhẹ, ít biến chứng và thường tự khỏi. Enterovirus 71 gây bệnh nặng hơn, biến chứng nguy hiểm hơn, thậm chí có thể gây tử vong. Các virus đường ruột khác thường gây bệnh nhẹ.
Enterovirus 71 [EV71] là thủ phạm gây ra bệnh tay chân miệng.
3. Các triệu chứng của tay chân miệng là gì?
Khi bị tay chân miệng trẻ thường:
- Đau miệng.
- Đau họng.
- Ăn kém, quấy khóc, nôn trớ.
- Sốt thường chỉ dưới 38,3 độ C. Nếu trẻ sốt cao và nôn nhiều thì dễ có nguy cơ biến chứng nặng.
Các triệu chứng tại chỗ gồm:
- Loét miệng: Vết loét đỏ hay phỏng nước đường kính 2-3 mm ở niêm mạc miệng, lợi, lưỡi; chảy dãi nhiều do tăng tiết nước bọt.
- Phát ban dạng phỏng nước: Ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông.
4. Tay chân miệng có thể dẫn đến các biến chứng gì?
Đa số tay chân miệng là nhẹ. Tuy nhiên, một tỉ lệ nhỏ có thể bị biến chứng, thậm chí nguy hiểm tính mạng. Các biến chứng gồm:
- Rối loạn nước điện giải do nôn trớ, hoặc do không ăn uống được, đặc biệt là ở trẻ nhỏ.
- Viêm màng não vô khuẩn [mặc dù rất hiếm].
- Một số ít trường hợp, trẻ sau khi bị tay chân miệng có thể dẫn đến mất móng tay hoặc móng chân vài tuần sau khi bị bệnh. Tuy nhiên, rồi móng sẽ tự mọc lại mà không cần điều trị.
Ngoài ra còn có các biến chứng nguy hiểm khác như viêm cơ tim, viêm não, liệt mềm, loét giác mạc.
Tay chân miệng gây ra những vết phát ban dạng phỏng nước.
5. Điều trị bệnh như thế nào?
Bệnh không có thuốc điều trị đặc hiệu, chủ yếu là hỗ trợ điều trị triệu chứng và đợi bệnh qua đi. Các trẻ có biến chứng cần được phát hiện sớm và nhập viện để theo dõi điều trị kịp thời.
Các thuốc điều trị hỗ trợ gồm: Dùng thuốc giảm đau [paracetamol hoặc ibuprofen] nếu sốt và đau nhiều. Không dùng aspirin cho trẻ bị nhiễm virus vì có thể dẫn đến hội chứng Reye ở trẻ. Hội chứng Reye có thể gây bệnh lý nguy hiểm ở não và gan, có nguy cơ gây tử vong ở trẻ.
Lưu ý ở đây dùng thuốc với mục đích giảm đau, nên dù trẻ không sốt hoặc chỉ sốt nhẹ, vẫn có thể cho trẻ dùng. Liều dùng như với hạ sốt paracetamol 10-15 mg/kg, có thể lặp lại mỗi 4-6h, không quá 5 lần/24h; ibuprofen 10mg/kg, có thể lặp lại mỗi 6-8h.
Ngoài ra, cần cho trẻ ăn đồ mềm, mát, uống nhiều nước và chia nhỏ bữa ăn để trẻ ăn được tốt hơn. Lưu ý không cần kiêng thực phẩm gì đặc biệt cho con như một số truyền miệng.
Bù nước và điện giải
Có thể cho trẻ uống dung dịch oresol hoặc hydritre. Lưu ý, cần pha đúng liều lượng hướng dẫn trên bao bì hoặc chỉ định của bác sĩ.
Không khuyến cáo sử dụng các thuốc bôi tại chỗ đường miệng [có chứa corticoid, lidocaine…] để điều trị, vì thiếu bằng chứng về hiệu quả của thuốc. Bên cạnh đó, người bệnh có thể gặp các tác dụng phụ như nhiễm độc, hấp thu toàn thân, dị ứng, và rất khó để sử dụng ở trẻ do thiếu hợp tác. Đã có các báo cáo về các trường hợp trẻ bị co giật sau khi được mẹ dùng lidocain để bôi tổn thương tại chỗ khi trẻ bị bệnh.
Chăm sóc tổn thương ngoài da
Với các tổn thương ở da cũng không cần chăm sóc gì đặc biệt, các mụn nước sẽ tự hết. Cha mẹ chỉ cần giữ vệ sinh, cắt gọn móng tay cho trẻ tránh cào gãi. Với các nốt mụn to vỡ có nguy cơ nhiễm khuẩn thì có thể dùng thuốc sát trùng ngoài da như xanhmethylen, kem chứa ion bạc...
Tuy nhiên, có nhiều bậc cha mẹ sai lầm khi bôi thuốc lên tất cả các tổn thương ở trên da. Việc làm này hoàn toàn không mang lại hiệu quả. Ngoài việc, làm bẩn quần áo, còn có nguy cơ gây tác dụng phụ khi trẻ đưa tay vào miệng hoặc gây hấp thụ toàn thân khi bôi với lượng quá nhiều.
6. Dùng thuốc sao cho an toàn?
Để dùng thuốc an toàn cho trẻ trong điều trị tay chân miệng, các bậc cha mẹ cần lưu ý:
- Tuyệt đối không dùng thuốc quá liều quy định, dùng thuốc không theo chỉ định của bác sĩ.
- Thuốc kháng sinh chỉ dùng trong trường hợp khi xác định có biến chứng bội nhiễm vi khuẩn và chỉ dùng khi có chỉ định của bác sĩ.
- Thuốc kháng virus như acyrclovir và các loại thuốc kháng virus khác không có hiệu quả trong điều trị virus gây bệnh tay chân miệng.
- Trong trường hợp trẻ ngứa nhiều có thể cho trẻ dùng thuốc kháng histamin dạng uống hoặc kem bôi. Tuy nhiên, không được tự ý dùng mà phải có hướng dẫn của bác sĩ.
7. Làm sao để phòng bệnh?
Có thể ngăn ngừa sự lây lan của bệnh bằng việc đơn giản là rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước, ngay cả sau khi trẻ cảm thấy khỏe hơn. Cụ thể:
- Dạy trẻ rửa tay thường xuyên, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh.
- Giữ nhà cửa sạch sẽ và khử trùng mặt bàn, đồ chơi và những thứ khác mà trẻ có thể chạm vào.
- Nếu trẻ bị bệnh tay chân miệng, hãy cho con nghỉ học hoặc không đến nhà trẻ nếu con bị sốt hoặc cảm thấy không đủ khỏe để đi.
- Nên giữ trẻ ở nhà nếu trẻ chảy nhiều nước dãi hoặc có tổn thương phát ban ngoài da.
8. Lời khuyên của bác sĩ
Khi trẻ bị tay chân miệng cha mẹ hãy bình tĩnh, đừng quá lo lắng dẫn đến các can thiệp không tốt cho trẻ. Hãy nhớ rằng bệnh đa phần lành tính, tự ổn định sau 7-10 ngày.
- Hãy đảm bảo đủ lượng dịch cho trẻ bằng bú nhiều hơn với trẻ nhỏ, cho trẻ uống nhiều nước hơn với trẻ lớn. Cho trẻ ăn đồ mềm, mát giúp trẻ dễ chịu hơn.
- Nhiều cha mẹ thấy trẻ bị bệnh không dám tắm rửa. Tuy nhiên, việc tắm rửa là cần thiết để đảm bảo vệ sinh cho trẻ. Lưu ý là không lấy kim để chọc vỡ mụn nước vì có thể gây nhiễm trùng da. Với các bọng nước lớn bị vỡ có thể bôi các thuốc sát trùng ngoài da như xanhmethylen, kem chứa ion bạc...
Nên cho trẻ đi khám bác sĩ ngay khi có các triệu chứng:
- Sốt trên 2 ngày hoặc sốt cao trên 39 độ C, đáp ứng kém với thuốc hạ sốt.
- Quấy khóc nhiều vô cớ, không thể dỗ nín.
- Ngủ gà ngủ gật.
- Nôn hết mọi thứ, ăn hoặc bú rất kém.
- Trẻ giật mình lúc ngủ hoặc rùng mình, run người lúc thức; đi lại loạng choạng hoặc ngồi không vững.
- Khó thở hoặc thở bất thường.
- Hoặc bất cứ điều gì làm cha mẹ cảm thấy con đang nặng hơn, hoặc không yên tâm về trẻ.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19
BS. Trần Đồng
Bệnh viện Sản Nhi Vĩnh Phúc
Bệnh tay chân miệng thường xảy ra với trẻ em từ 5 tuổi trở xuống, nhưng ngay cả người lớn cũng có thể là nạn nhân của bệnh chứng này. Ở người lớn và trẻ lớn hơn 5 tuổi, biểu hiện của bệnh chứng thường nhẹ hoặc không có triệu chứng rõ ràng để nhận biết.
Bệnh thường lây lan qua các môi trường: Nhà trẻ, gia đình, tiếp xúc với trẻ bệnh hay người lớn mắc bệnh mà không biểu hiện triệu chứng rõ ràng. Trẻ có thể mắc bệnh tay chân miệng nhiều lần, bởi do nhiều chủng virus gây ra, do đó nếu trẻ đã mắc một lần rồi không có nghĩa là trẻ không thể mắc bệnh nữa mà chỉ miễn dịch với chủng virus đã mắc bệnh mà thôi.
Nếu thấy trẻ ngủ không yên, giật mình, khóc quấy hoặc trẻ ngủ li bì, mê mệt, cha mẹ phải nhanh chóng đưa trẻ đến bệnh viện để được điều trị bởi có thể là bệnh đã biến chứng sang viêm màng não. Đây là lúc bệnh đã trở nặng và có khả năng gây nguy hiểm cao.
1. Điều trị bệnh tay chân miệng như thế nào?
Đây là một bệnh do virus và hiện nay chưa có thuốc điều trị bệnh đặc hiệu cũng như chưa có vaccine phòng bệnh.
Bệnh tay chân miệng thường sẽ tự khỏi sau 7-10 ngày nếu không có các triệu chứng hoặc biến chứng nghiêm trọng. Cha mẹ nên cho trẻ nghỉ học để tránh lây lan sang trẻ khác. Đồng thời cần theo dõi trẻ tại nhà để phát hiện bé có các biểu hiện: Sốt cao, quấy khóc, bỏ ăn… và đưa con đi khám bệnh, không được tự mua thuốc điều trị để tránh các biến chứng.
- Khi trẻ bị viêm loét miệng lưỡi rất đau, trẻ quấy khóc và không chịu ăn uống gì dẫn đến mất nước, hạ đường huyết... cần được cho trẻ dùng thuốc giảm đau và khuyến khích ăn uống chậm, chia thành nhiều bữa thật nhỏ. Thức ăn nên lỏng, mềm, dễ nuốt và cho uống nhiều nước. Nhiều trẻ sẽ chấp nhận đồ lạnh hơn vì có thể làm giảm đau ở vết loét. Không cần tránh các thức ăn, thức uống lạnh, như nước đá, kem, yaourt… mà ngược lại, có thể thử cho trẻ những thức này, để xem trẻ có dễ chịu hơn phần nào hay không.
Các tổn thương do tay chân miệng gây ra.
- Các triệu chứng sốt [trên 38.5 độ C], đau có thể dùng thuốc giảm đau hạ sốt acetaminophen. Liều lượng 10 -15mg/kg cân nặng/mỗi 4 - 6 giờ. Hoặc ibuprofen [thuốc này cần có chỉ định của bác sĩ trước khi dùng cho trẻ].
- Nếu trẻ ngứa nhiều, luôn tay muốn gãi sẽ gây trầy xước và nguy cơ bội nhiễm da, bác sĩ sẽ cân nhắc thuốc chống dị ứng dùng đường uống giúp trẻ bớt ngứa.
- Kháng sinh hoàn toàn không có tác dụng điều trị trong bệnh tay chân miệng, trừ khi có bội nhiễm ở các vết loét và thuốc cần bác sĩ chỉ định nên không được tự ý cho trẻ uống kháng sinh.
- Vệ sinh miệng bằng cách cho trẻ súc miệng với nước muối pha loãng. Cho trẻ nghỉ ngơi hoàn toàn. Sử dụng thêm các vitamin C, vitamin PP, vitamin A và kẽm theo toa bác sĩ để hỗ trợ cho da, niêm mạc mau lành.
- Đối với những trường hợp nghi ngờ bị biến chứng thần kinh, hoặc có những dấu hiệu, tiêu chuẩn, nghi ngờ khả năng hoặc nguy cơ bị biến chứng thần kinh cao, các bác sĩ sẽ quyết định cho trẻ nhập viện để bắt đầu điều trị chuyên biệt, hoặc để có thể theo dõi sát các dấu hiệu nặng nhằm can thiệp kịp thời. Vì khi trẻ bị biến chứng thần kinh, bệnh có thể diễn tiến rất nhanh và rất trầm trọng. Nếu phát hiện trễ, qua "thời điểm vàng", các can thiệp chuyên sâu sẽ không được hữu hiệu nữa, hệ quả điều trị bệnh sẽ không được tối ưu.
2. Các thuốc không nên dùng trong bệnh tay chân miệng
Mặc dù bệnh tay chân miệng rất dễ chẩn đoán, cha mẹ có thể nhìn qua triệu chứng để biết. Tuy nhiên, trên thực tế lâm sàng, cũng khá nhiều gia đình không biết trẻ bị bệnh tay chân miệng. Khi trẻ xuất hiện các nốt ngoài da lại nghĩ con bị ngứa, mụn và tự mua thuốc về cho trẻ uống, bôi. Điều này rất nguy hiểm bởi trẻ không được đánh giá chính xác bệnh do đó không được theo dõi, điều trị đúng cách.
- Các loại thuốc bôi: Nhiều phụ huynh có con bị mắc bệnh thường sốt ruột nên muốn mua các loại thuốc bôi ngoài da để giúp con mau khỏi và nhanh giảm các triệu chứng như đau, ngứa, sát khuẩn…
Tuy nhiên, các tổn thương do tay chân miệng ngoài da thường không đau nên bôi thuốc với mục đích giảm đau là không cần thiết. Hơn nữa, hiện tại các thuốc bôi có tác dụng gây tê tại chỗ, giảm đau cũng không được khuyến cáo cho bệnh lý này. Với tổn thương trong miệng có thể gây đau và trẻ bỏ ăn, thì các thuốc bôi miệng tại chỗ không nên dùng, đặc biệt trẻ nhỏ dưới 3 tuổi.
Thuốc sát khuẩn cũng không nên sử dụng, bởi các nốt tổn thương của bệnh tay chân miệng thường ít khi vỡ, nó sẽ tự thu nhỏ lại, khô dần rồi mất đi, không để lại sẹo, nên không cần bôi thuốc với mục đích sát khuẩn. Chỉ với những nốt to bị vỡ, các nốt ở vùng kín dễ bị nhiễm trùng có thể bôi với mục đích đề phòng bội nhiễm.
Thuốc bôi chứa corticoid: Với các thuốc bôi có chứa corticoid, có thể gây suy giảm miễn dịch và làm bệnh thêm trầm trọng.
Thuốc bôi ngoài da không rõ nguồn gốc, dù là thuốc nam, thuốc đông y cũng có thể gây những tác dụng phụ kích ứng da. Thuốc bôi ngoài da đông y có thể gây ngộ độc, đặc biệt là ngộ độc chì.
- Thuốc kháng virus: Một số phụ huynh bôi thuốc acyclovir với mong muốn diệt virus giúp nhanh khỏi bệnh. Tuy nhiên, acyclovir hoàn toàn không có tác dụng với virus gây bệnh tay chân miệng.
Mời độc giả xem thêm video:
Ngày đầu đến trường sau 1 năm học online: bố đưa con đến nhầm trường, trò không nhận ra cô | SKĐS
BSCK1.Trần Văn Công