[CNQP&KT] - Phong cách Hồ Chí Minh nói chung là một chỉnh thể, phát triển theo logic đi từ suy nghĩ [phong cách tư duy] đến nói, viết [phong cách diễn đạt] và biểu hiện qua hoạt động sống hằng ngày [phong cách làm việc, phong cách ứng xử, phong cách sinh hoạt].
Năm mặt chủ yếu này tạo thành hệ thống phong cách Hồ Chí Minh, trong đó phong cách tư duy giữ vai trò chủ đạo, chi phối và được thể hiện thông qua các phong cách khác. Có thể khái quát mấy đặc trưng nổi bật trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh, như: Độc lập, tự chủ, sáng tạo; mọi tư duy đều xuất phát từ thực tiễn; kế thừa và phát triển; gắn ý chí và tình cảm cách mạng; cụ thể, thiết thực, hiệu quả; linh hoạt, mềm dẻo.
Tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo: Tính độc lập, tự chủ, sáng tạo trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh được thể hiện xuyên suốt quá trình hoạt động cách mạng, từ việc xác định kẻ thù chính của dân tộc, đến sự thành lập tổ chức Đảng ở Việt Nam, đường lối xây dựng đất nước, sáng tạo trong thi ca, nhạc họa, v.v. Chính nét đặc sắc này đã làm cho phong cách tư duy của Người vừa mang tính dân tộc, vừa có tính thời đại, vừa có giá trị phổ biến bền vững, vừa có tính độc đáo rất riêng Hồ Chí Minh.
Tính thực tiễn: Cùng với tính sáng tạo thì tư duy Hồ Chí Minh luôn gắn với thực tiễn đất nước và thời đại. Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn, Người đưa ra những luận điểm đúng đắn nhằm giải quyết những vấn đề thực tiễn đang đặt ra. Phong cách tư duy này điển hình cho sự vận dụng phép biện chứng duy vật, quan điểm lấy thực tiễn là điểm xuất phát của quá trình nhận thức chân lý.
Kế thừa và phát triển: Tư duy phát triển trên tinh thần kế thừa những yếu tố tích cực của cái cũ đã được Hồ Chí Minh quán triệt trong mọi lĩnh vực. Nhưng nét nổi bật nhất vẫn là phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin để giành độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Bên cạnh đó, Người phát triển đạo đức học phương Đông mà trực tiếp là đạo đức truyền thống dân tộc để xây dựng, phát triển nền đạo đức mới, văn hóa mới, con người Việt Nam mới.
Gắn ý chí, tình cảm cách mạng với tri thức khoa học: Ở Hồ Chủ tịch, ý chí, tình cảm cách mạng và tri thức khoa học thống nhất trong tư duy, hành động và trong quá trình vạch ra đường lối cho cách mạng Việt Nam.
Cụ thể, thiết thực và hiệu quả: Phong cách tư duy cụ thể, thiết thực, hiệu quả của Người thể hiện trên mọi phương diện của cuộc sống. Hằng ngày, Người luôn dành một khoảng thời gian nhất định để đọc báo. Người cũng thường viết những bài ngắn gửi cho báo “Nhân Dân”, trong đó, Người nêu lên một số gợi ý, như: Nêu gương người tốt, việc tốt trong đời sống hằng ngày, lấy đó làm tấm gương điển hình để nhân rộng ra toàn xã hội; phê bình những việc không hay, không tốt, mở mục “Nói mà nghe” làm cầu thông tin giữa người viết với bạn đọc, với Chính phủ. Theo Người, các báo nên có mục thông tin về nước ngoài, nêu kinh nghiệm nước ngoài để ta có thể học hỏi hoặc rút kinh nghiệm gì từ nước bạn. Đó là những chỉ dẫn rất cụ thể, thiết thực mà Người vẫn thường làm trong quá trình lãnh đạo cách mạng nước nhà.
Linh hoạt, mềm dẻo: Đây là một đặc trưng rất riêng, nổi bật trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh. Đặc trưng này không những thể hiện tính khoa học mà được coi như nghệ thuật lãnh đạo với những chủ trương, sách lược mềm dẻo nhưng vẫn kiên định lập trường của Người. Đối với thực tiễn cách mạng, đó là sự kết hợp giữa tính kiên định về nguyên tắc, lập trường, quan điểm với sự linh hoạt về phương pháp và cách xử lý tình huống. Nguyên tắc đó là nét đặc sắc trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với các đại biểu trí thức dự Hội nghị chính trị đặc biệt [ngày 27/3/1964]. Ảnh:TL
Có ý kiến cho rằng, phong cách là cái riêng, mang dấu ấn cá nhân nên không thể nhân rộng được. Nhưng cần thấy rằng, chúng ta hoàn toàn có thể chủ động xây dựng theo phong cách tư duy Hồ Chí Minh, đặc biệt là đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý. Bởi lẽ, phong cách tư duy không phải là bẩm sinh, có sẵn, mà chủ yếu là kết quả của một quá trình chủ thể tư duy tự phấn đấu, rèn luyện mà có. Với những đặc trưng cơ bản của phong cách tư duy Hồ Chí Minh cho thấy, phong cách ấy vừa mang tính độc đáo của Hồ Chí Minh, vừa mang tính phổ biến bởi tính dân tộc, khoa học, gần gũi, thiết thực, hiệu quả. Vì vậy, cần nhân rộng phong cách ấy trong mỗi người, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo, quản lý. Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh là học tập tinh thần, tư tưởng, thái độ, phương pháp của Người chứ không phải “rập khuôn” theo tư duy của Người.
Có thể thấy, với những hoạt động thực tiễn sôi nổi trong công cuộc đổi mới hơn 30 năm qua do Đảng ta khởi xướng, tư duy của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý đã có những thay đổi nhất định. Tuy nhiên, trước những đòi hỏi của thực tiễn thì sự “chuyển mình” đó còn chưa tương xứng. Trong đội ngũ cán bộ hiện nay vẫn còn nhiều vấn đề đáng lo ngại, cả về phẩm chất và năng lực, kiến thức, trình độ hiểu biết về lý luận và thực tiễn. Điều này cho thấy sự cần thiết phải thực hành theo tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý. Muốn vậy, cán bộ lãnh đạo, quản lý cần thực hiện tốt một số nội dung cơ bản sau:
Thứ nhất, ý thức được sự cần thiết phải gắn lời nói đi đôi với việc làm. Đây là nguyên tắc cơ bản được Hồ Chí Minh nêu ra nhằm xây dựng nền đạo đức mới, nhưng nó càng có ý nghĩa trong việc xây dựng phong cách tư duy của người cán bộ. Bởi lẽ, muốn lãnh đạo một cách khoa học và hiệu quả đòi hỏi phải có phong cách tư duy khoa học. Chính phong cách đó là điều kiện cần thiết để có những quyết sách đúng đắn, lãnh đạo cơ quan, đơn vị đạt kết quả cao trong công việc. Đồng thời, là tấm gương sáng cho quần chúng noi theo.
Thứ hai, cần coi việc rèn luyện phong cách tư duy khoa học là một nhiệm vụ thường xuyên, tự giác và bền bỉ suốt đời. Theo Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng là do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố. Người từng nói: “Một đảng, một dân tộc và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không có nghĩa là ngày mai vẫn được mọi người yêu quý nếu như lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”.
Thứ ba, đồng thời với việc xây dựng tư duy khoa học, tiến bộ, cần chống lại những biểu hiện của lối tư duy bảo thủ, trì trệ, lạc hậu, gây cản trở quá trình phát triển của xã hội. Hai nhiệm vụ này phải tiến hành song song, đồng thời, trong đó xây là nhiệm vụ chủ yếu, lâu dài. Để làm được điều này đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý cần nghiêm túc tự phê bình và phê bình, góp phần xây dựng Đảng thực sự trong sạch, vững mạnh.
Có thể nói, việc xây dựng phong cách tư duy cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý là một quá trình lâu dài, phải có giải pháp cụ thể, đồng bộ. Sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc luôn đòi hỏi phải có đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Đường lối đổi mới của Đảng ta cũng đã chỉ rõ, sự nghiệp đổi mới phải bắt đầu từ đổi mới tư duy, trước hết là tư duy về kinh tế. Trong mọi giai đoạn của lịch sử, đất nước luôn cần những cán bộ lãnh đạo, quản lý thực sự có phong cách tư duy khoa học với những đặc điểm nổi bật mà Chủ tịch Hồ Chí Minh là một mẫu mực của phong cách tư duy ấy.
TS. Nguyễn Thị Thanh Dung
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Văn Giàu [1997], Sự hình thành cơ bản về tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
2. Võ Nguyên Giáp [Chủ biên] [1997], Tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
3. Đặng Xuân Kỳ [Chủ biên] [2004], Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội.
4. Hoàng Chí Bảo [2004], Tìm hiểu phương pháp Hồ Chí Minh, Nxb Lý luận Chính trị, Hà Nội.
5. Nguyễn Đức Đạt [2005], Tư tưởng biện chứng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
6. Song Thành [Chủ biên] [1997], Một số vấn đề phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu về Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
7. Hồ Chí Minh [2002], Toàn tập, t.1, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
8. Hồ Chí Minh [2002], Toàn tập, t.4, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
9. Hồ Chí Minh [2002], Toàn tập, t.5, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
TNV - Nhà văn, nhà khoa học tự nhiên Pháp G.Buý phông đưa ra luận điểm nổi tiếng vào năm 1753: “Viết tốt, có nghĩa là suy nghĩ tốt, cảm nhận tốt và thể hiện tốt cả trí tuệ, tâm hồn và thị hiếu…Những tác phẩm được viết tốt là những cái duy nhất sẽ còn lại với hậu thế…Phong cách chính là con Người. Phong cách không thể bị tước đoạt, chuyển nhượng, cũng không thể phai nhạt”.
Trí thức là nền tảng tiến bộ xã hội, là nòng cốt sáng tạo ra các giá trị nhân loại và truyền bá tri thức gắn liền với sự hình thành của xã hội loài người. Đối với Quân đội Nhân dân Việt Nam, đội ngũ trí thức trẻ trong quân đội luôn có vị trí đặc biệt quan trọng trong giai đoạn cách mạng hiện nay, nhất là sự tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0 đến quá trình xây dựng “Quân đội Nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại... phấn đấu từ năm 2030 xây dựng Quân đội hiện đại”. Như vậy, trí thức trẻ quân đội có vai trò không thể thiếu trong xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị, là vũ khí lý luận đấu tranh trên mặt trận chính trị, tư tưởng, văn hóa của quân đội hiện nay.
Ngoài việc, đội ngũ trí thức trẻ quân đội được đào tạo cơ bản ở hệ thống nhà trường quốc gia, cộng với sự yêu thích ngành nghề, tinh thần trách nhiệm, nhãn quan chính trị... thì khả năng hoạt động thực tiễn, tinh thần độc lập, khả năng sáng tạo, sự nhạy bén thời cuộc của bản thân lực lượng này phải có sự định hướng, dìu dắt của cơ quan chính trị, chính ủy, chính trị viên và tổ chức Quân đội quy định.
Rèn luyện phong cách tư duy Hồ Chí Minh cho trí thức trẻ là quá trình tác động có mục đích của các chủ thể, để chuyển hóa hệ thống phong cách, nguyên tắc, lề lối tư duy Hồ Chí Minh nhằm kích thích, định hướng khả năng tư duy cho trí thức trẻ theo lối hệ thống, khoa học, độc lập, tự chủ thể hiện bản lĩnh, lập trường, sự nhạy bén về chính trị trong quá trình hoạt động cách mạng.
hiện nay cần chú trọng vào một số giải pháp.
Một là, tiếp tục đẩy mạnh việc học tập, nâng cao nhận thức phong cách tư duy Hồ Chí Minh cho đội ngũ trí thức trẻ trong quân đội
Nâng cao nhận thức nội dung, giá trị và ý nghĩa to lớn vềphong cách tư duy Hồ Chí Minhcho trí thức trẻ Quân đội. Tư tưởng Hồ Chí Minh cùng với chủ nghĩa Mác - Lênin là nền tảng tư tưởng, là kim chỉ nam cho hành động của Đảng. Tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người là động lực, nguồn sức mạnh to lớn để toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta phát huy nội lực, vượt qua khó khăn, thử thách, thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và mọinhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới.
Tình hình thế giới, khu vực hiện nay diễn biến rất nhanh chóng, phức tạp, khó dự báo; đất nước đang đứng trước nhiều thời cơ, thuận lợi và nhiều khó khăn, thách thức đan xen, nhiều vấn đề mới đặt ra phải giải quyết.
Để hoàn thành tốt chức trách, nhiệm vụ được giao, mỗi trí thức trẻ trong quân đội phải nhận thức sâu sắc phong cách tư duy: độc lập, tự chủ, sáng tạo, lý luận thống nhất với thực tiễn, cụ thể và thiết thực, kiên định và linh hoạt của Hồ Chí Minh; phải gắn với việc không ngừng tu dưỡng rèn luyện đạo đức, năng lực công tác, ý thức trách nhiệm, đoàn kết dân chủ, kỷ luật trong đơn vị. Nghiêm túc khắc phục những hạn chế trong suy nghĩ và hành động, lời nói và việc làm, trong cuộc sống và công tác.Đề cao và có ý thức tự rèn luyện, hoàn thiện bản thân trong hoạt động quân sự, có phong cách tư duy biện chứng, khoa học, luôn xây dựng giữ vững lòng tin với mọi người trong đơn vị.Việc học tập và làm theo phong cách tư duy của Bác không phải ngày một ngày hai, mà phải được tiến hành thường xuyên, là trách nhiệm của mỗi tổ chức, đơn vị.
Hai là, phát huy vai trò của các tổ chức trong việc đẩy mạnh học tập và làm theo phong cách tư duy Hồ Chí Minh cho trí thức trẻ
Các tổ chức trong đơn vị, đặc biệt là vai trò của tổ chức đảng, người chỉ huy, chính ủy, chính trị viên cần phát huy tốt tinh thần trách nhiệm chỉ đạo, định hướng cho trí thức trẻ học tập và cống hiến trên bước đường công tác của mình.
Cấp ủy, tổ chức Đảng các cấp phải khơi dậy lòng nhiệt tình, sự hăng say, nhiệt huyết, tình cảm cách mạng, tinh thần vượt khó, không ngại gian khổ của đội ngũ trí thức trẻ trong đơn vị.
Phát huy được tính tích cực, chủ động, nhạy bén, sáng tạo trong học tập công tác của đội ngũ trí thức trẻ để đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, lý luận, giữ vững trận địa chính trị của Đảng trong quân đội. Bên cạnh đó cần xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm của từng cá nhân trong tổ chức Đảng, tăng cường kiểm tra giám sát, gắn kết quả thực hiện nhiệm vụ chính trị với xây dựng phong cách tư duy của đội ngũ trí thức trẻ. Các tổ chức Đảng các cấp phải có nghị quyết lãnh đạo sát đúng, quản lý chặt chẽ đội ngũ trí thức trẻ, duy trì tốt việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Chủ động phát hiện kịp thời và ngăn chặn mọi biểu hiện suy thoái về đạo đức lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong đội ngũ trí thức trẻ. Bên cạnh đó phát hiện, định hướng và xử lý kịp thời những trí thức trẻbị chệch hướng trong nhận thức, vi phạm tư cách, thoái hóa về đạo đức lối sống.
Phát huy vai trò của các tổ chức trong học tập và làm theo phong cách tư duy Hồ Chí Minh cho trí thức trẻ là tạo ra môi trường đoàn kết, dân chủ trong học tập và làm theo phong cách tư duy Hồ Chí Minh. Đấu tranh kiên quyết loại bỏ mọi biểu hiện chuyên quyền, độc đoán, dân chủ hình thức, đứng trên tập thể, hoặc mượn danh tập thể để mưu lợi cá nhân, quan tâm đời sống vật chất, tinh thần cho đội ngũ trí thức trẻ quân đội yên tâm công tác.
Ba là, phát huy tinh thần trách nhiệm trong tự học tập, tự rèn luyện theo phong cách tư duy Hồ Chí Minh của đội ngũ trí thức trẻ quân đội
Tư duy là quá trình phản ánh hiện thực khách quan thông qua lăng kính chủ quan của con người, đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, hình thành các quan điểm, luận điểm, tư tưởng…
Phong cách tư duy không tự hình thành mà có, đó là sự rèn luyện miệt mài, sự tự học tập, rèn luyện, khả năng độc lập suy nghĩ, sự nhạy bén và tính chất phản ánh hiện thực khách quan một cách năng động, sáng tạo của chủ thể.
Học tập và làm theo phong cách tư duy Hồ Chí Minh của đội ngũ trí thức trẻ quân đội tập trung vào:
Rèn luyện phong cách tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo là rèn luyện tinh thần độc lập, tự chủ trong suy nghĩ và hành động, trong mọi hoàn cảnh đều làm chủ bản thân, làm chủ công việc, luôn chịu trách nhiệm trước tập thể, trước nhân dân và đất nước về công việc của mình. Tính sáng tạo là vận dụng đúng đắn quy luật khách quan, phù hợp với đặc điểm riêng, đặc thù, luôn tìm tòi đề xuất những cái mới, đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn đặt ra.Độc lập, tự chủ, sáng tạo là nền tảng cách mạng, khoa học, tiếp thu chọn lọc những tư tưởng tiến bộ phù hợp với dân tộc và điều kiện thực tế của đất nước, quân đội, đấu tranh lại những quan điểm sai trái thù địch.
Rèn luyện phong cách tư duy thống nhất giữa tính lý luận và thực tiễncho trí thứ trẻ quân đội phải xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn xây dựng, chiến đấu, trưởng thành của Quân đội ta, từ đó hình thành những luận điểm, quan điểm, tư tưởng, giải quyết những vấn đề đặt ra đối với thực tiễn cách mạng Việt Nam. Hồ Chí Minh xác định: "Thực hành sinh ra hiểu biết, hiểu biết tiến lên lý luận, lý luận lãnh đạo thực hành”; đó là sự vận dụng phép biện chứng duy vật, lấy thực tiễn là cơ sở, điểm xuất phát, tiêu chuẩn hàng đầu của lý luận.Như Lênin từng khẳng định, không có lý luận cách mạng thì cũng không có phong trào cách mạng, có một lý luận tiên phong dẫn đường, đảng mới có khả năng hoàn thành nhiệm vụ tiên phong của mình.
Rèn luyện phong cách tư duy có sự kế thừa và phát triển, cụ thể và thiết thực cho trí thức trẻ quân đội đó là giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa quá khứ, hiện tại và tương lai; tiếp thu có chọn lọc, phát triển những yếu tố tích cực, những hạt nhân hợp lý trong truyền thống dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại vận dụng và phát triển sáng tạo vào thực tiễn cách mạng Việt Nam.
Rèn luyện phong cách tư duy kiên định và linh hoạt cho trí thức trẻ quân đội là tính năng động, linh hoạt, mềm dẻo, tùy hoàn cảnh cụ thể vận dụng những hình thức, phương pháp phù hợp vào thực tiễn quân đội, vào quá trình nhận thức các hình thái chiến tranh mới, đối tượng tác chiến, âm mưu, thủ đoạn của đối phương... Đó là đặc điểm nổi bật trong phong cách tư duy Hồ Chí Minh, là cơ sở của nghệ thuật chỉ đạo cách mạng “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”.
Tri thức trẻ quân đội ta là lực lượng tiến bộ, có năng lực tư duy độc lập, sáng tạo góp phần rất quan trọng vào sự nghiệp xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị, tư tưởng, như lời Bác Hồ căn dặn năm xưa “Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính trừ tà, mà anh em văn hóa và trí thức phải làm cũng như là những chiến sĩ anh dũng trong công cuộc kháng chiến để tranh lại quyền thống nhất và độc lập cho Tổ quốc”.
Tài liệu tham khảo:
1. Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15 tháng 5 năm 2016 của Bộ Chính trị [khóa XII]về“Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”.
2. Chỉ thị số 87-CT/QUTW ngày 8 tháng 7 năm 2016, Thường vụ Quân ủy Trung ương về "Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong Đảng bộ Quân đội và toàn quân".
3. Tài liệu"Học tập và làm theo phong cách Hồ Chí Minh"cho cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân.
4. Kết luận 01-KL/TW ngày 18 tháng 5 năm 2021về “Tiếp tục thực hiện chỉ thị 05-CT/TW ngày 15 tháng 5 năm 2016 của Bộ Chính trị”.
Phùng Hải Châu Học viện Chính trị
Nguyễn Văn Thuyên Học viện PKKQ