Vì sao lại có tên ba tàu

Cớ sao gọi người Trung Quốc là “Tàu”!

Một số người nghĩ đơn giản rằng sở dĩ ta gọi người Trung Quốc là “Tàu” bởi vì họ sang ta bằng “tàu”! Từ nguyên học đâu có dễ dàng và ngộ nghĩnh như thế.

Tàu là một yếu tố Hán cổ và trong tiếng Hán cũng như tiếng Việt còn có nghĩa là “xe”. Tàu (trong tàu bè) là một từ Việt gốc Hán bắt nguồn ở một từ ghi bằng chữ 艚 mà âm Hán Việt hiện đại là tào, có nghĩa là “thuyền”. Chữ tào 艚 này cũng thông với chữ tào 漕, mà theo biện luận của Lưu Quân Kiệt trong Đồng nguyên tự điển tái bổ (Ngữ văn xuất bản xã, Bắc Kinh, 1999) thì đều còn có nghĩa là “xe”. Cái nghĩa “xe” của từ tàu vẫn hiện hành trong tiếng Việt. Cứ so sánh tiếng Bắc, tiếng Nam thì thấy ngay. Cái mà trong Nam gọi là tàu thì ngoài Bắc gọi là thuyền. Rồi ngoài Bắc gọi là tàu hỏa thì trong Nam gọi là xe lửa. Thế là cái nghĩa “xe” đã thấp thoáng trong danh ngữ tàu hỏa (nếu không đi sâu vào từ nguyên thì dễ hiểu lầm đây là cách dùng theo ẩn dụ). Rồi ngược lên đầu thế kỷ XX, cả trong Nam ngoài Bắc đều gọi máy bay là tàu bay. Thế là cái nghĩa “xe”, mở rộng là “phương tiện chuyên chở”, đã nằm ngay trong danh ngữ tàu bay. Cho nên, trong thành ngữ tàu bay tàu bò thì cả hai thứ “tàu” này chẳng qua đều cùng là “xe”. Vậy thì có lẽ ta sẽ biện luận rằng vì ngày xưa Tàu sang ta bằng xe nên tổ tiên ta đã gọi họ là “Tàu” chăng? Nên nhớ rằng họ đã sang ta từ xưa và sang thành nhiều đợt, lẻ tẻ có, thành đoàn có và đây là cả một câu chuyện dài.

Chúng tôi khẳng định rằng Tàu là âm cổ Hán Việt của từ ghi bằng chữ 曹 mà âm Hán Việt hiện đại là tào, có nghĩa rộng là “cơ quan triều đình”, hiểu rộng ra là “quan”. Trong thời Bắc thuộc, nói chung giới cai trị là người Trung Hoa cho nên dân chúng đã quan niệm rằng người Trung Hoa là “tàu”, nghĩa là “quan”. Nếu cho rằng đây là một nếp nghĩ vô lý thì xin nhớ lại chuyện đã xảy ra hồi tháng 8, tháng 9-1945 tại Sài Gòn, dân Việt Nam đã đánh bất cứ người Pháp nào mà họ gặp ngoài đường vì theo họ hễ là người Pháp thì đều là “thực dân”. Do quan niệm trên mà về sau tất cả mọi người Trung Hoa dù không làm quan - đây là tuyệt đại đa số - cũng được “vinh dự” gọi là “Tàu”. Thế là cái danh xưng “Tàu” có một lịch sử đặc biệt và nét đặc biệt này gắn liền với sự cai trị của phong kiến phương Bắc đối với dân ta, nước ta.

Học giả AN CHI

Cập nhật lần cuối vào ngày 07/08/2021

Quang Nguyễn -

Ba Tàu là cách gọi thiếu thiện cảm của người Việt đối với người gốc Hoa ở Việt Nam.

Từ đầu thời kỳ Bắc thuộc (tức thế kỷ thứ 3 trước Công Nguyên), người Trung Quốc đã bắt đầu di cư vào Việt Nam để làm ăn, sinh sống và chung đụng với người Việt. Tùy theo từng thời kỳ lịch sử, hoàn cảnh tiếp xúc hoặc nguyên nhân di cư mà người Trung Quốc đã tự xưng về tên dân tộc của mình khác nhau, cũng như người Việt đã gọi họ theo các tên khác nhau. Thường người Trung Quốc tự gọi mình là dân các triều đại mà họ cho rằng văn minh, tự hào hoặc cho rằng nó phổ biến và được người bản xứ biết rõ, hoặc đã biết từ lâu như "người Đường" (Thoòng dành), "người Thanh", "người Bắc". Người Hoa còn tự gọi họ theo quê quán: "người Quảng" (Quảng Đông), "người Tiều" (Tiều Châu/Triều Châu), "người Hẹ", "người Khách", "người Hải Nam"... Người Việt còn có lệ gọi người Hoa là "người Ngô".  Lệ này bắt nguồn từ lịch sử thời Xuân Thu có "nước Ngô" và "nước Việt".

 

Một gia đình người Hoa ở Lào Cai. Ảnh: Wikipedia

Đã có nhiều người liên hệ người Tàu với nghĩa tàu bè. Trong Gia Định báo phát hành ngày 16 tháng 2 năm 1870: phần tạp vụ (một bài thuộc vào loại phiếm luận ngày nay) có viết như sau:

 “Người bên Tàu thường gọi là người Trung-Quốc nghĩa là nước ở giữa vì thuở xưa bên ấy có 18 nước chư hầu; chỗ Kinh thành Hoàng-đế ở lại vô ở giữa các nước chư hầu nên gọi là Trung Quốc. Người bên Tàu thường kêu mình là Đường-nhơn hay Thanh-nhơn, nghĩa là người nhà Đường nhà Thanh. An-nam ta kêu là Tàu, người bên Tàu, là vì khách thường đi tàu qua đây, lại dùng tàu chở đồ hàng hóa qua đây buôn bán; nên kêu là Tàu, hàng Tàu, đồ Tàu, ...

Người Bắc thì kêu là Ngô, nghĩa là nước Ngô, có kẻ lại cắt nghĩa rằng vì nó hay xưng mình là Ngô (tức ngộ - Quang Nguyễn) nghĩa là tôi.

Kêu Các-chú là bởi người Minh-hương mà ra; mẹ An-nam cha Khách nên nhìn người Tàu là anh em, bằng không thì cũng là người đồng châu với cha mình, nên mới kêu là Các-chú nghĩa là anh em với cha mình. Sau lần lần người ta bắt chước mà kêu bậy theo làm vậy.

Còn kêu là Chệc là tại tiếng Triều Châu kêu tâng Chệc nghĩa là chú. Người bên Tàu hay giữ phép, cũng như An-nam ta, thấy người ta tuổi đáng cậu, cô, chú, bác thì kêu tâng là chú là cậu vân vân. Người An-nam ta nghe vậy vịn theo mà kêu các ảnh là Chệc...”

Ngoài ra, Huình-Tịnh Paulus Của trong Đại Nam quấc âm tự vị cũng giải thích: “Người An Nam thấy tàu bè khách qua lại nhiều, lấy đó mà gọi là nước Tàu, người Tàu”.

Có nhiều tìm tòi hơn là ý kiến của Vương Duy Trinh

khi ông cho rằng Tàu là biến thể ngữ âm của Tào, là tiếng mà từ đời Tam Quốc, người Việt đã dùng để gọi nước Ngụy của Tào Tháo. Nhưng theo thiển ý của chúng tôi [Quang Nguyễn], giải thích này có vẻ ... tào lao vì nước ta, lúc bấy giờ là quận Giao Chỉ và một phần quận Cửu Chân lại thuộc về Đông Ngô chứ không thuộc về Bắc Ngụy (chính vì thế mà bấy giờ người Việt đã gọi người Trung Hoa là người Ngô như vẫn còn thấy trong mấy tiếng thằng Ngô con đĩ ) cho nên cách giải thích của Vương Duy Trinh xem ra vẫn chưa thỏa đáng. Vả lại, tại sao người ta không gọi thẳng bằng tên là Ngụy mà phải dùng họ Tào để gọi?

Có cách giải thích khác như sau: Ba có nghĩa là ba vùng đất mà chúa Nguyễn cho phép người Hoa làm ăn và sinh sống: vùng Cù Lao Phố (Đồng Nai), Sài Gòn Chợ Lớn, Hà Tiên. Còn từ Tàu thì bắt nguồn từ phương tiện đi lại của người Hoa khi sang An Nam.

Lại có giải thích khác: Người Việt thường xưng hô theo thứ tự như anh Hai (con cả), anh Ba (con thứ)... Vì lý do đó mà người Tàu thường lễ phép gọi thân mật người Việt đang làm ở các cơ quan Pháp thời đó là anh Hai (cậu Hai) và xem mình là em (anh Ba). Từ đó người Việt mới gọi anh Ba (Tàu) là vậy.

Quán cà phê Ba Tàu trên đường Nguyễn Tri Phương (Thủ Dầu Một, Bình Dương). Ảnh: Quang Nguyễn

Theo nhà nghiên cứu An Chi, ông cho rằng Tàu là âm cổ Hán Việt của từ ghi bằng 曹 mà âm Hán Việt hiện đại là tào, có nghĩa là “quan”. Trong thời kỳ Bắc thuộc, nói chung quan cai trị là người Trung Quốc cho nên dân chúng đã quan niệm rằng người Trung Hoa là tàu (tức tào theo âm Hán Việt hiện đại - Quang Nguyễn), nghĩa là quan. Do quan niệm trên mà về sau tất cả mọi người Trung Hoa dù không làm quan – đây là tuyệt đại đa số - cũng được "vinh dự" gọi là Tàu.

Còn từ "ba" ý rằng nhiều không đếm được hoặc không muốn đếm, ví dụ như ta hay nói:

- Nấu ba hột gạo (ba không có nghĩa là chỉ nấu đúng ba hột, mà theo nghĩa hàm ý là nấu ba hột gạo thì ai ăn ai nhịn)

- Thằng ấy ba hoa: nhiều chuyện - Nhậu ba sợi: nhậu lai rai - Thằng này ba trợn

Như vậy Tàu có thể hiểu là tàu bè, có thể hiểu là “tào” (nghĩa là quan như ông An Chi giải thích – Quang Nguyễn) nhưng khi dùng kèm với từ ba thì rõ ràng có hàm ý coi thường, không quan tâm. Do đó dùng từ Ba Tàu để chỉ người Hoa là có hàm ý thiếu thiện cảm.

Website cùng hệ thống

AtaHome.vn 
Kênh thông tin bất động sản - Nền tảng mua bán, cho thuê nhà đất #1 Bình Dương.

Người Việt thường gọi người Hoa là “Ba Tàu”, đây là cách gọi thiếu thiện cảm khiến người Hoa không mấy hài lòng. Vậy người Ba Tàu là gì? Tại sao người Việt gọi người Hoa là “Ba Tàu” bạn đã biết chưa? Nếu chưa thì mời bạn hãy theo dõi bài viết sau đây, ninistore.vn sẽ giải đáp ngay cho bạn.

Người Ba Tàu là gì?

Ba Tàu chính là cách gọi thiếu thiện cảm mà người Việt dùng để gọi người gốc Hoa ở Việt Nam. Từ đầu thời kỳ Bắc thuộc, người Trung Quốc bắt đầu di cư vào nước ta để làm ăn, sinh sống và chung đụng với người Việt. Tùy vào từng thời kỳ lịch sử, hoàn cảnh tiếp xúc, nguyên nhân di cư mà người Hoa đã tự xưng về tên dân tộc của mình khác nhau, người Việt cũng gọi họ bằng những cái tên khác nhau.

Người Trung Quốc thường tự xưng mình là dân các triều đại mà học cho rằng văn minh, tự hào hoặc cho răng nó phổ biến được người bản xứ biết rõ hoặc đã biết từ lâu như “người Đường” (Thoòng Dành), “người Thanh”, “người Bắc”. Họ còn gọi theo quê quán “người Quảng” (Quảng Đông”, “người Tiêu” (Tiều Châu/ Triều Châu), “người Hẹ”, “người Khách”… Ngoài ra người Việt còn gọi người Hoa là “người Ngô”.

Định nghĩa về người Ba Tàu

Tại sao người Việt gọi người Hoa là Ba Tàu?

Trong Gia Định báo phát hành ngày 16/12/1870, phần tạp vụ trong một bài thuộc vào loại phiến luận ngày nay có viết như sau: Người bên Tàu thường gọi là người Trung Quốc nghĩa là nước ở giữa vì thuở xưa bên ấy có 18 nước chư hầu. Chỗ Kinh thành Hoàng đế ở lại vô ở giữa các nước chư hầu nên gọi là Trung Quốc. Người bên Tàu thường gọi mình là Đường nhơn hay Thanh nhơn, nghĩa là người nhà Đường nhà Thanh. An Nam ta lêu là Tàu, người bên Tàu vì lí do là khách thường đi tàu qua đây. Họ lại dùng tàu chở hàng hóa qua đây buôn bán nên được gòi là Tàu, hàng Tàu, đồ Tàu.

Người Bắc thì gọi người Hoa là người Ngô, nghĩa là nước Ngô, có kẻ lại cắt nghĩa rằng vì nó hay xưng là Ngô, tức ngộ – nghĩa là tôi. Kêu Các- chú là bởi người Minh Hương mà ra, mẹ An-nam cha Khách nên nhìn người Tàu là an hem. Hoặc không thì cũng là người đồng châu với cha mình nên gọi là Các-chú nghĩa là an hem với cha mình. Sau này người ta bắt chước gọi theo như vậy.

Còn nếu kêu Chệc là vì tiếng Triều Châu kêu tâng Chệc nghĩa là chú. Người bên Tàu hay giữ phép cũng như  người An Nam ta, khi nhìn thấy người ta đáng tuổi cô chú, bác thì kêu tâng là chú là cậu… Và người An Nam ta nghe vậy sau đó vịn theo kêu là Chệc.

Theo ý kiến của Vương Duy Trinh, ông cho rằng Tàu là biến thể ngữ âm của Tào, chính là tiếng mà từ đời Tam Quốc người Việt đã dùng để gọi nước Ngụy của Tào Tháo. Nhưng theo ý kiến chủ quan của một số người khác cho rằng sự lỹ giải trên là không đúng. Vì lúc bấy giờ nước ta quận Giao Chỉ và một phần quận Cửu Chân lại thuộc về Đông Ngô chứ không phải thuộc về Bắc Ngụy nên cách giải thích của Vương Duy Trinh chưa thật sự thuyết phục.

Người Việt gọi người Hoa là người Ba Tàu còn có cách giải thích khác: Ba có nghĩa là ba vùng đất mà chúa Nguyễn cho phép người Hoa làm ăn và sinh sống gồm vùng Cù Lao Phố (Đồng Nai), Sài Gòn Chợ Lớn, Hà Tiên. Còn từ Tàu thì được bắt nguồn từ phương tiện đi lại của người Hoa khi sang nước An Nam của chúng ta.

Ngoài ra, Ba Tàu còn có cách giải thích khác, người Việt thường xưng hô theo thứ tự như anh Hai (con cả), anh Ba (con thứ)… Bởi vậy người Tàu thường lễ phép gọi thân mật người Việt đang làm ở các cơ quan Pháp thời đó là anh Hai (cậu Hai) và xem mình là em (anh Ba. Và từ đó người Việt mới gọi anh Ba (Tàu) nên thành thói quen đến sau này là vậy.

Theo nhà nghiên cứu An Chi, ông cho rằng Tàu là âm cổ Hán Việt mà âm Hán Việt hiện đại là tào, tức là “quan”. Trong thời kỳ Bắc thuộc, quan cai trị là người Trung Quốc nên dân chúng đã quan niệm rằng người Hoa là tàu, tức tào theo âm Hán Việt hiện đại. Chính vì do quan niệm trên nên về sau tất cả mọi người Hoa dù không làm quan cũng được gọi là Tàu.

Quá trình hòa nhập và giao thoa văn hóa của người Hoa

Về ngôn ngữ

Đa phần người gốc Hoa thế hệ sau này ở Việt Nam đã có thể giao tiếp và sử dụng tiếng Việt hoàn chỉnh. Chính sách của nhà nước ta là cố gắng cập nhật và đồng bộ hóa chương trình giáo dục trên toàn quốc theo một chuẩn duy nhất, lấy tiếng Việt làm ngôn ngữ giảng dạy chính. Bên cạnh đó tiếng Hoa cũng được ưu tiên chọn lựa để làm ngoại ngữ chính được giảng dạy ở các cơ sở giáo dục của người Hoa.

Về văn hóa

Người Hoa và người Việt Nam có rất nhiều điểm tương đồng trong tập quán, tín ngưỡng, các quy chuẩn khuôn khổ đạo đức. Nhưng cũng vì lý do này mà khiến người Hoa bị hiểu nhầm là đang bị đồng hóa với người Việt và mất đi bản sắc văn hóa dân tộc. Thực tế ngoài những điểm tương đồng thì người Hoa cũng có những văn hóa riêng của họ. Điển hình như các ngày lễ hội và một số quy chuẩn ứng xử của người Hoa khác với người Việt.

Về ẩm thực

Người Hoa có sự giao lưu khá lớn về nền ẩm thực với người Việt, người Hoa cũng mang theo nên ẩm thực của họ quảng bá ở đất nước mà họ đang sinh sống. Những món ẩm thực của người Việt gốc Hoa cũng được tùy biến điều chỉnh về hương vị cho phù hợp với khẩu vị của người Việt bản địa nhưng vẫn giữ căn bản đặc trưng của món ăn đó. Ẩm thực Hoa và Việt cũng chú trọng đến các yếu tố hài hòa phối hợp cân bằng giữa các thành phần món ăn, xoay quanh việc cân đối giữa yếu tố nóng – lạnh.

Về truyền thông

Hiện tại ở TPHCM có một ấn bản Hoa văn của tòa báo Sài Gòn Giải Phóng là tờ “Sài Gòn Giải Phóng nhật báo” xuất bản hàng ngày trong tuần nhằm phục vụ cho cộng đồng người Việt gốc Hoa. Bên cạnh đó còn có đài tiếng nói nhân dân TPHCM có mục tin tức bằng tiếng Quảng Đông và tiếng Quan Thoại phát thành hàng ngày trong tuần phục vụ cộng đồng người Việt gốc Hoa và chương trình ca khúc tiếng Hoa phát thanh định kỳ.

Về thương mại và phúc lợi xã hội

Người Việt gốc Hoa cũng được ghi nhận là một cộng đồng có năng khiếu và tư chất hoạt động kinh doanh, thương mại giỏi. Người gốc Hóa cũng có đóng góp đáng kể cho nền kinh tế địa phương, họ còn đóng góp tài chính và vật lực, xây dựng nhiều bệnh viện, trường học, cơ sở hạ tầng cho địa phương họ cư trú. Tại TPHCM có khá nhiều bệnh viện do người Hoa cùng nhau đóng góp xây dựng nên.

Với những thông tin trên bạn đã hiểu hơn về khái niệm người Ba Tàu là gì? Tại sao người Việt gọi người Hoa là “Ba Tàu”. Hy vọng bạn cảm thấy bài viết trên hữu ích và tiếp tục ủng hộ truy cập website ninistore.vn của chúng tôi thường xuyên hơn. Cảm ơn và hẹn gặp lại mọi người trong các chủ đề tiếp theo nhé!

Xem thêm: