Văn hóa ứng xử trong môi trường giáo dục càng quan trọng. Cách ứng xử nhân văn nơi trường học càng thể hiện nét đẹp "tiên học lễ". Thế nhưng, thời gian qua, một số điều chưa đẹp, thậm chí là xấu xí đã xảy ra ở môi trường giáo dục, nhất là bạo lực học đường.
Bạo lực học đường giữa học sinh với học sinh, học sinh với giáo viên, phụ huynh với giáo viên, giáo viên với giáo viên gây ảnh hưởng xấu đối với ngành giáo dục. Nhiều vụ bạo lực xấu xí, đau lòng đã xảy ra. Và vụ việc xảy ra ở Tuyên Quang, khi học sinh lớp 7 có hành động ném dép vào đầu giáo viên, dùng lời lẽ, hành động xúc phạm giáo viên là điều không tưởng.
Bức xúc. Buồn. Đó là tâm trạng mà chúng tôi không thể tránh khỏi trong những ngày qua. Trước khi viết bài này, tôi đã hỏi ý kiến một số giáo viên và học sinh về văn hóa ứng xử thầy-trò trong thực tế mà họ trăn trở. Một nữ giáo viên gắn bó với sự nghiệp giáo dục gần 30 năm, từng công tác ở trường công, trường tư ở tỉnh và TP.HCM cảm thán những vụ việc trò tấn công thầy cô, nhất là vụ ở Tuyên Quang khiến cô ám ảnh.
Từng là giáo viên dạy bộ môn, giám thị, quản nhiệm đối diện rất nhiều vụ việc liên quan đến bạo lực học đường, cô cho biết cách ứng xử của học trò với nữ giáo viên trong trường hợp này không thể chấp nhận được.
Với góc nhìn của học trò tôi, nhiều em đã bày tỏ bức xúc trước hành động xấu xí của học sinh vô lễ với giáo viên. Một học trò lớp 12 nói với tôi: "Dù thầy cô có hành động không đúng chuẩn mực như thế nào thì học sinh cũng không nên có hành động khiếm nhã, thay vào đó, học sinh có những cách giải quyết đúng mực, chẳng hạn như báo cho nhà trường". Một học trò khác tâm sự: "Việc xúc phạm giáo viên bằng lời nói và bằng cả hành động cho thấy thất bại trong việc giáo dục con cái của phụ huynh, để con mình hỗn hào như vậy".
Ứng xử văn minh, nghĩa tình trong môi trường dạy học, bất cứ thời đại nào, điều này vô cùng quan trọng
ẢNH MINH HỌA TNO
Một nam sinh lớp 12 bày tỏ mong muốn rằng giữa học sinh và giáo viên phải có mối quan hệ tôn trọng, thông cảm, thấu hiểu lẫn nhau trong môi trường giáo dục. Đặc biệt không nên áp đặt hay tư thù cá nhân. Trường học cũng như một xã hội thu nhỏ, nơi mà mọi người cùng nhau thực hiện nếp sống văn minh, nghĩa tình. Thầy trò luôn yêu thương và thấu hiểu.
Hay một nữ sinh khác chia sẻ, mọi mối quan hệ đều xuất phát từ sự tôn trọng mới giữ được sự hòa nhã tốt đẹp. Học sinh tôn trọng giáo viên phần lớn là dựa vào sự dạy dỗ và cư xử của phụ huynh đối với giáo viên, vì cách dạy của cha mẹ ảnh hưởng rất lớn đối với nhận thức của trẻ. Và giáo viên cũng như vậy, học trò luôn mong thầy cô vào lớp mang tâm thế vui vẻ, hòa nhã khi bước vào lớp. Giáo viên có thể mang những nỗi buồn bực riêng từ bên ngoài cuộc sống, nhưng học trò mong mỗi thầy cô để những nỗi buồn ấy ngoài khung cửa, để vào lớp với một tâm trạng tốt nhất, để không khí lớp học không căng thẳng.
Tôi luôn nghĩ rằng thầy cô ứng xử văn minh sẽ không bao giờ được dùng lời lẽ xúc phạm học trò, bởi những lời lẽ ấy sẽ gây tổn hại tâm lý các em. Và chính các học trò phải biết tôn sư trọng đạo. Trong môi trường giáo dục, để tình thầy trò trở nên tốt đẹp, điều đầu tiên là sự tôn trọng lẫn nhau. Điều tiếp theo, nhà trường, thầy cô và gia đình phải cùng phối hợp để dạy dỗ mỗi học sinh. Tránh dùng bạo lực, vì khi dùng bạo lực nghĩa là ta đã thua người khác.
Ứng xử văn minh, nghĩa tình trong môi trường dạy học, bất cứ thời đại nào, điều này vô cùng quan trọng. "Tiên học lễ" là điều trước nhất và quan trọng nhất. Tiên học lễ không chỉ ở trường học mà cũng rất cần lắm ở trường học gia đình. Và ứng xử nhân văn trong trường học cần lắm ở người lớn chúng ta. Cha mẹ cần là tấm gương "tiên học lễ" cho con em mình. Và với thầy cô, thực hiện tiên học lễ, hậu học văn hãy là "Người thầy giỏi không chỉ dạy học sinh bằng kiến thức, bằng những câu chữ có sẵn mà phải dạy bằng cả tâm hồn mình".
Báo Thanh Niên mở diễn đàn "Ứng xử văn minh trong học đường"
Trước hành vi ứng xử gây xôn xao dư luận của học sinh và cô giáo tại lớp 7C Trường THCS Văn Phú [xã Văn Phú, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang], Thanh Niên Online mở diễn đàn: "Ứng xử văn minh trong học đường" với mong muốn nhận được những chia sẻ, trải nghiệm, khuyến nghị, ý kiến từ độc giả để có cái nhìn đầy đủ, toàn diện; giúp giáo viên, học sinh, phụ huynh có cách ứng xử văn minh, phù hợp trong môi trường học đường hiện nay.
Bạn đọc có thể gửi bài viết, ý kiến về địa chỉ thanhniengiaoduc@thanhnien.vn. Những bài viết chọn đăng sẽ nhận được nhuận bút theo quy định. Cảm ơn bạn đọc tham gia diễn đàn "Ứng xử văn minh trong học đường".
Nội dung được tập trung trao đổi sôi nổi với các em học sinh về văn hóa, về giao tiếp ứng xử và một số cách ứng xử với những hành vi tiêu cực trong giao tiếp ứng xử trong trường học.
*** Thứ nhất, văn hóa là cách sống của một nhóm người bao gồm những hành vi, niềm tin, giá trị và biểu tượng mà họ chấp nhận một cách tự nhiên mà không cần suy nghĩvề chúng và được truyền qua giao tiếp và bắt chước từ thế hệ này sang thế hệ khác [Samovar and Porter, 1994].
– Về hành vi, một số ví dụ như hành vi chào hỏi trong văn hóa người Việt Nam hàng ngày như: chúng ta chào thầy cô, chào cha mẹ, chào người lớn, chào bạn bè, chào khách hang có thể có những khác biệt nhất định. Có sự khác biệt trong văn hóa chào hỏi của người Nhật Bản và người Việt Nam. Hành vi văn hóa chào hỏi của Người Việt Nam thường chào nhau, có thể đi kèm với gật đầu nhẹ và cười và có thể sau lời chào là hỏi thăm sức khoẻ, công ăn việc làm, đang đi đâu, đang làm gì… Đó là một cách quan tâm tới người được chào, biểu lộ tình cảm và sự thân thiện. Trong văn hóa chào hỏi của Nhật Bản, họ cúi chào nhau. Người Nhật tùy theo đối tượng mà phân thành các kiểu chào hỏi khác nhau như:cúi chào 15 độ, 30 độ hay 45 độ và nam giới và nữ giới sẽ để tay khác nhau.
– Về niềm tin trong văn hóa Việt Nam, hiến pháp và người Việt Nam đều tin mọi người đều bình đẳng; vì vậy, ai cũng mong muốn đối xử công bằng và bình đẳng, tử tế, đàng hoàng với nhau và chúng ta tin rằng con người ta có thể thay đổi tốt hơn sau khi mắc sai lầm.
– Về giá trị, gần đây chúng ta bàn nhiều về các giá trị quốc gia, giá trị cốt lõi của dân tộc mà chúng phản ánh khát vọng, khát khao của cả dân tộc đều muốn vươn tới như các giá trị nền tảng về hòa bình, thống nhất, độc lâp, tự do, hạnh phúc, dân chủ, dân giàu, nước mạnh, công bằng, văn minh, nhân văn.
– Về biểu tượng, đây chính là lớp vỏ ngoài tiêu biểu của một nền văn hóa của một quốc gia mà bất kỳ ai cũng có thể nhìn thấy như: thức ăn, kiến trúc, ngôn ngữ hoặc trang phục truyền thống, lá cờ, hoa sen, ẩm thực – Phở, Bánh mì đã được đưa vào từ điển của thế giới.
*** Thứ hai, giao tiếp là một quá trình trao đổi thông tin, ý tưởng, cảm nhận, cảm xúc và ý kiến bằng lời hoặc không lời giữa hai hay nhiều người [W.H. Newman & C.F. Summer].
Chúng ta thường hiểu nhau trong giao tiếp, nhưng cũng có lúc chúng ta không hiểu nhau. Chính vì vậy mà giao tiếp thực tế là khó vì chúng ta có thể suy diễn hay dễ tự cho rằng mình hiểu ý của người nói và tưởng hiểu ý của người nói, mà không làm rõ ý của người nói nên thường hiểu sai ý của người gửi trong qúa trình giao tiếp. Khi chúng ta phản hồi lại thì thấy không đúng ý và chúng ta mới nói câu “tôi cứ tưởng” như vậy chứ và dễ dẫn đến buồn khó chịu, tức tối, giận, la hét và ứng xử rất tồi tệ. Vì vậy, để giao tiếp hiệu quả và thành công, đòi hỏi chúng ta không chỉ có kiến thức nền vững chắc, nhiều kỹ năng như kỹ năng lắng nghe hiệu quả, kỹ năng đặt câu hỏi, kỹ năng làm rõ vấn đề, kỹ năng tóm tát, kỹ năng ghi chú, kỹ năng đọc, viết, kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng thấu cảm, kỹ năng khoan dung và nhiều kỹ năng khác nữa. Quan trọng hơn cả, chúng ta cần có thái độ tích cực, cởi mở, học hỏi, nhìn lại mình, và sửa sai.
*** Điểm thứ ba là tìm hiểu về ứng xử.
Ứng xử là thái độ, hành vi, lời nói trong quan hệ giao tiếp giữa người với người. Ứng xử là từ ghép của hai từ ứng và xử. Trong đó, “ứng” mang nghĩa là ứng phó, ứng biến. Còn “xử” mang nghĩa là xử lý, xử thế, xử sự. Ứng xử là cách thức con người lựa chọn để đối xử với nhau trong giao tiếp hàng ngày. Vì vậy, mỗi cá nhân khi giao tiếp cần ứng xử phù hợp và hiệu quả, tùy theo vai trò, hoàn cảnh và mục đích giao tiếp. Học sinh-sinh viên cần hiểu rõ các quy tắc ứng xử giao tiếp cơ bản với thầy cô, cha mẹ, ông bà, hàng xóm, bạn bè để giao tiếp phù hợp như:
- Với thầy cô giáo: Đảm bảo sự kính trọng, lễ phép, lời nói lịch sự, ngắn gọn, và rõ ràngrõ ràng. Lời chào cao hơn mâm cỗ nên các em cần kính thưa khi chào hỏi và không được có những hành vi, cử chỉ, lời nói thiếu chuẩn mực đạo đức và vô lễ. Biết xin lỗi, nhận sai và sửa sai.
- Với ông bà/cha mẹ: Chào hỏi lễ phép, kính trọng, hỏi han, chia sẻ, thương yêu, quan tâm đến mọi người trong gia đình. Khi được hỏi phải trả lời lễ phép, nhẹ nhàng, rõ ràng. Không vô lễ, chủi tục, khích bác, công kích, lên án ông bà, cha mẹ và người lớn tuổi.
- Với bạn bè: cần đảm bảo thân mật, cởi mở, trong sáng, không cầu kì, không kiểu cách, và giúp đỡ lẫn nhau. Gọi nhau bằng tên hoặc bạn, cậu, tớ, không nhại giọng, chọc ghẹo, chê bai những khiếm khuyết về ngoại hình hoặc đặc điểm về tính nết của người khác.
- Với xã hội: Ứng xử trong giao tiếp đảm bảo lịch sự, nhẹ nhàng, ân cần, giúp đỡ, hỏi thăm, chia sẻ chân tình, không cãi cọ, không xích mích, không trả thù.
- Ứng xử trong sinh hoạt đảm bảo đi nhẹ nói khẽ, không xả rác, không quát tháo, không gây mất trật tự an ninh, không gây ồn ào, mất vệ sinh chung.
*** Điểm thứ tư là giao tiếp ứng xử. Giao tiếp ứng xử được hiểu là sự phản ứng của cá nhân, tổ chức, nhóm. Mỗi cá nhân cần giao tiếp ứng xử tinh tế, khôn ngoan vì đây chính là cầu nối để gắn kết và phát triển trong đời sống hàng ngày. Đồng thời, kỹ năng này còn mang lại rất nhiều lợi ích khác khi giao tiếp như tạo ấn tượng ban đầu tốt, được yêu mến trong một tình huống cụ thể và nhất định. Khi giao tiếp các em nên hòa mình vào câu chuyện của người đối diện, tìm những chủ đề trung lập, an toàn và không quá riêng tư để bắt chuyện, đặc biệt tránh định kiến, phân biệt đối xử, cần tôn trọng sự đa dạng vùng miền, giới tính, tôn giáo, màu da, sắc tộc.
*** Cuối cùng, một số cách đơn giản vượt qua các biểu hiện văn hóa ứng xử tiêu cực trong trường học thông qua việc áp dụng sáu giác quan.