bao nhiêu ngày kể từ 11/1/2002

Hai mươi năm kể từ ngày nhà tù quân sự trên vịnh Guantanamo mở cửa [11/1/2002-11/1/2022], Mỹ phải đối mặt sức ép ngày càng lớn từ cộng đồng quốc tế về việc chấm dứt hoạt động giam giữ không qua xét xử và tra tấn tại địa điểm bị coi như biểu tượng vi phạm nhân quyền này.

Nhà tù gây tranh cãi

Phạm nhân bị giam giữ tại nhà tù Guantanamo. Ảnh: Getty Images

Thuộc căn cứ Hải quân Mỹ ở vịnh Guantanamo, phía Đông Cuba, nhà tù cùng tên là sản phẩm của cái gọi là cuộc chiến chống khủng bố dưới thời Tổng thống Mỹ George Bush sau vụ tấn công ngày 11-9-2001 và sự can thiệp của Washington vào Afghanistan. Trong suốt hai thập kỷ, nơi đây khét tiếng với các biện pháp thẩm vấn hà khắc của Cơ quan Tình báo Trung ương [CIA] mà giới chuyên môn cho rằng đã lên tới mức tra tấn. Theo các chuyên gia Liên Hiệp Quốc [LHQ], có 9 tù nhân đã thiệt mạng trong quá trình điều tra giai đoạn 2002-2021, 7 người trong số đó được cho tự sát.

Tổng cộng có 780 nghi phạm nước ngoài từng bị giam giữ tại Guantanamo và hiện vẫn còn 39 tù nhân. Vài người có mặt từ ngày đầu nhà tù mới hoạt động và hầu hết bị giam vô thời hạn, nhưng chưa từng bị truy tố hay xét xử. Trong số những tù nhân hiện nay, có 13 người được chấp nhận chuyển đi nhưng quy trình vẫn còn phức tạp do việc tìm nơi đến hoặc dàn xếp cho họ hồi hương diễn ra rất chậm. Ngoài ra, có 10 người đang chờ hoặc trong quá trình xét xử, 2 người bị kết án và 14 người tìm cơ hội được tự do.

Lỗ đen pháp lý

Trong nỗ lực gây sức ép đóng cửa nhà tù Guantanamo, hai nhóm công tác của LHQ cùng 5 chuyên gia độc lập về nhân quyền đã phẫn nộ chỉ trích hệ thống tư pháp Mỹ không bảo vệ nhân quyền và tôn trọng pháp quyền, từ đó tạo điều kiện cho hố đen pháp lý lan rộng ở Guantanamo. Hai mươi năm thực hiện các hành vi giam giữ không xét xử, kèm theo tra tấn hoặc đối xử tồi tệ là điều không thể chấp nhận đối với bất kỳ chính phủ nào, đặc biệt với một quốc gia luôn coi mình là thành trì bảo vệ nhân quyền như Mỹ - trích tuyên bố của nhóm chuyên gia.

Dẫn sự kiện Washington mới tái tham gia Hội đồng Nhân quyền LHQ, các chuyên gia cho rằng chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden phải nhanh chóng khép lại chương vi phạm nhân quyền tồi tệ mang tầm quốc tế này bằng cách đóng cửa nhà tù nói trên, trả những người bị giam giữ về nước hoặc đến nước thứ 3 an toàn, đề ra biện pháp khắc phục đối với hành vi tra tấn và giam giữ bất công. Ngoài ra, nhóm chuyên gia đề nghị đưa những người đã cho phép và tham gia tra tấn ở trung tâm giam giữ đầy tai tiếng nói trên ra chịu trách nhiệm trước công lý.

Khi nhậm chức vào năm 2009, cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama cam kết đóng cửa nhà tù Guantanamo trong vòng một năm. Tuy đã nỗ lực giảm số phạm nhân từ vài trăm xuống còn khoảng 41 vào thời điểm hết nhiệm kỳ, ông Obama vẫn bỏ lỡ mục tiêu trên do vấp phải rào cản từ quốc hội. Trái với người tiền nhiệm, Tổng thống Donald Trump trong 4 năm nắm quyền vẫn giữ nhà tù hoạt động, thậm chí yêu cầu quốc hội chi thêm tiền nâng cấp cơ sở này để nhốt thêm những kẻ xấu.

Tiếp quản Nhà Trắng hồi tháng 1-2021, Tổng thống Biden lần nữa cam kết đóng cửa nhà tù nhưng với cách tiếp cận thận trọng hơn để tránh thất hứa như ông Obama. Hôm 10-1, người phát ngôn Lầu Năm Góc John Kirby nhắc lại mong muốn của chính quyền nhưng nói thêm quy trình này cần sự tham gia không chỉ của Nhà Trắng mà còn có quân đội, Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao cùng nhiều cơ quan khác. Tuy nhiên, theo tiết lộ từ tờ New York Times, Washington dường như đi ngược cam kết khi có kế hoạch mở rộng nhà tù với dự án xây dựng phòng xử án mới trị giá 4 triệu USD trong năm nay.

MAI QUYÊN [Theo AFP, NYT]