Sau khi tuần báo Duy Tân bị đóng cửa, Lý Văn Sâm và Dương Tử Giang bị bắt, Giáo sư Nguyễn Văn Hiếu [tức Khải Minh, Bí thư Ban Trí vận Thành ủy 1949 - 1957] phụ trách báo chí chỉ đạo Trường Xuân Trúc và Nguyễn Bảo Hóa [Tô Nguyệt Đình] phải tổ chức một tuần báo văn nghệ tiếp tục đường lối đấu tranh đòi hiệp thương thống nhất. Hai ông đã liên hệ mướn được manchette tờ Nhân Loại của Anh Đào để lấy thế công khai hợp pháp. Tờ tuần báo này ra đời năm 1953, sáng lập là Trần Đức Ước.
Tờ tuần báo Nhân Loại [bộ mới] do những nhà văn kháng chiến bỏ tiền túi ra làm vào năm 1958 với thành phần: Chủ nhiệm kiêm chủ bút Anh Đào [người cho thuê manchette không chỉ đạo nội dung], Thư ký tòa soạn Thùy Lê Anh [Nguyên Hùng] có sự cộng tác của Sơn Nam, Bình Nguyên Lộc, Tiêu Kim Thủy, Lê Dân, Trường Xuân Trúc ngay số đầu tiên. Nguyên Hùng cũng vừa mới lên Sài Gòn gặp được Trường Xuân Trúc rủ làm báo Nhân Loại và mỗi người phải đóng 500 đồng vì không có ngân khoản nào của cách mạng tài trợ. Ngày thượng bảng tuần báo Nhân Loại trước cửa nhà in Hồ Văn Lợi, 316 Bến Chương Dương, Sài Gòn chỉ có ba “mống” là Nguyễn Bảo Hóa - người thay mặt ban biên tập giải quyết những chuyện nghiệp vụ, Trường Xuân Trúc và Nguyên Hùng. Nguyên Hùng chỉ làm thư ký tòa soạn được thời gian ngắn rồi bàn giao cho Ngọc Linh. Tờ tuần báo này giá 6 đồng, 36 trang. Số đầu tiên đổi mới có bài của Tân Đức. Từ số này, tờ báo có khuynh hướng văn nghệ rõ hơn.
Tuần báo văn nghệ mang sắc thái Nam bộ
Trong khoảng thời gian từ sau Hiệp định Genève, tại Sài Gòn xuất hiện nhiều tờ nhật báo. Riêng phía cách mạng có những tờ Tiếng Dội, Trời Nam, Dân Chúng, Lẽ Sống, Buổi Sáng, Ánh Sáng… Những tờ báo này mang tính chất thời sự chính trị hơn là một tờ báo văn nghệ.
Lúc ấy Nhân Loại là tờ tuần báo văn nghệ của “những cây bút miền Nam” đứng “thoi loi”, với ngôn ngữ miền Nam rặt. Họ đã tạo được một thế đứng riêng biệt không thể phủ nhận khi viết về nông thôn miền Nam. Nhà văn Võ Phiến đã nhận định: “Cá tính miền Nam hiển hiện rõ rệt trong nền văn học chúng ta thời kỳ 1954 - 1975… Sự hồi đầu của họ [những nhà văn nhóm Nhân Loại - NV] về miền Nam là một chủ tâm. Cá tính văn học miền Nam là điều không thể phủ nhận và nó rất hấp dẫn. Sự phát huy bản sắc miền Nam là một đóng góp thật quan trọng vào nền văn học VN…”.
Trụ lại giữa lòng địch, phải trực diện đấu tranh, chấp nhận trả giá trong cuộc đối đầu không cân sức, những người làm báo Nhân Loại thuở ấy tìm trăm phương ngàn kế để kiếm sống, kiếm tiền ra báo vừa có thể sáng tác đáp ứng yêu cầu kịp thời của cách mạng. Các nhà văn miền Nam này không thể chiến đấu trực diện với quân đội Mỹ, chính quyền VNCH như những nhà văn sống trong chiến khu nên họ mượn hình ảnh người nông dân và nông thôn thời Pháp thuộc nhưng hàm ý nói về cuộc sống của nhân dân miền Nam thời kỳ sau Hiệp định Genève. Tất cả sáng tác ít nhiều bộc lộ lời tố cáo chế độ phi nghĩa, lên án Mỹ mở rộng cuộc chiến tranh ở miền Nam như những câu trong bài thơ Xuân Nhân Loại của Lê Vĩnh Hòa: Từ thuở xuân về trong man rợ/Máu về theo với kiếp điêu linh… Xuân hỡi, một mùa xuân nhân loại/Đã đến đâu đây giữa tiếng cười…
Bộ trưởng Bộ Thông tin VNCH là Trần Chánh Thành “đánh hơi” được tuần báo Nhân Loại có khuynh hướng “thân Cộng” nên đã tìm cách đóng cửa. Không như tờ nhật báo Tiến Thủ, Nhân Loại có một cái chết rất “dịu êm”. Dù biết Nhân Loại là một tờ tuần báo có hơi hướng “thân Cộng” nhưng bị kẹt trong thế dân chủ giả hiệu không thể kiểm duyệt bài, không thể chính thức đóng cửa nên bọn chúng bắt Nhân Loại dời về Nha Tổng phát hành Thống Nhất do chính quyền nắm mạng lưới phát hành thay thế cho hệ thống phát hành tư nhân. Cơ quan này là thêm một tầng nấc kiểm duyệt báo chí. Nếu báo vuột được kiểm duyệt ở Bộ Thông tin thì ở khâu phát hành bọn chúng sẽ báo ngay cho Bộ Thông tin để ách lại. Theo chỉ thị, Nha Tổng phát hành Thống Nhất chẳng chịu phát hành tờ Nhân Loại, chỉ bán lấy lệ rồi trả hàng đống báo về cho tòa soạn. Vì không có tiền quay vốn nên Nhân Loại chỉ sống được đến số 10/1959 rồi tự động trả lại manchette cho Anh Đào.
Ngoài những cây bút miền Nam đã thành danh như Tô Nguyệt Đình, Viễn Phương, Thẩm Thệ Hà, Bình Nguyên Lộc, trên tờ Nhân Loại xuất hiện những cây bút miền Nam trẻ như Sơn Nam với những truyện về miền Nam đầu tay như: Con mèo mặt biển, Bác vật xà bông... Lê Vĩnh Hòa với truyện ngắn đầu tay Vỏ cà rem, Áo vải tim vàng, Đôi bạn… Rồi Văn Phụng Mỹ [Trang Thế Hy] ra mắt truyện ngắn đầu tay Oan tình. Nhà thơ Kiên Giang xuất hiện đầu tiên trên Nhân Loại với bài thơ Quán giữa đồng. Riêng Ngọc Linh trước khi làm thư ký tòa soạn đã có những bài báo viết về kịch trường như Ngày cuối cùng của tài danh Tư Út, Mười Bửu. Ông có truyện ngắn đầu tiên trên Nhân Loại là Tan một ngọn đèn… Bên cạnh đó còn những cây bút miền Nam khác góp mặt không thường xuyên như Cô Hợp Phố, Lê Dân, Vĩnh Điền, Trường Xuân Trúc…
. Lời Đại tướng Nguyễn Chí Thanh trả lời người con trai khi con ông còn thơ bé cũng là lời giải thích vì sao các nhà văn của Quân đội lại được ưu ái cấp cho ngôi biệt thự đẹp nhất nhì Hà Nội để ngôi đền văn sau này gắn với tên gọi “Nhà số 4” thân thương đong đầy kỉ niệm với văn nghệ sĩ cả nước. Nhiều câu chuyện cảm động về Đại tướng - nguyên Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị của Quân đội nhân dân Việt Nam với các văn nghệ sĩ Quân đội đã được ôn lại trong dịp Tết Kỷ Hợi qua hồi tưởng của con trai ông - Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh - Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Thường vụ Quân ủy Trung ương, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng trong cuộc trò chuyện với các nhà văn Văn nghệ Quân đội cùng nhiều trăn trở với công tác văn hóa văn nghệ, với đội ngũ văn nghệ sĩ toàn quân hôm nay. Cuộc gặp thân tình ấm áp giữa vị Thứ trưởng với các nhà văn Nhà số 4 đã mở đầu cho ấn phẩm đặc biệt chào Xuân Kỷ Hợi của Văn nghệ Quân đội.
Ở mục Trò chuyện cuối tháng bạn đọc sẽ được gặp gỡ với Đạo diễn, NSƯT Trần Lực. Ai đó đã nói, đi đến tận cùng dân tộc sẽ gặp nhân loại, Trần Lực đã chọn lối đi ấy để lặn sâu vào các loại hình nghệ thuật truyền thống tuồng, chèo, lẩy ra các đặc trưng, cái hồn cốt, cái tinh túy mang đậm bản sắc để tái hiện lại trên sân khấu kịch nói theo phương pháp Ước lệ - Biểu hiện, phương pháp mà các đạo diễn thế giới cũng thường vận dụng quen thuộc cho các vở diễn để chinh phục khán giả. Không chỉ dừng ở đó, Trần Lực tiếp tục lần đầu tiên dựng kịch phi lí nghịch dị trên sân khấu kịch Việt Nam, trong dịp Tết Nguyên đán, công chúng yêu kịch Thủ đô sẽ được thưởng thức vở diễn Nữ ca sĩ hói đầu của Ionesco - ông trùm kịch phi lí của Pháp, điều thú vị là vở kịch cũng được dựng bằng phương pháp Ước lệ - Biểu hiện đậm chất Á Đông, gần gũi với khán giả Việt Nam.
Phần Văn xuôi có sự góp mặt của các nhà văn Ma Văn Kháng, Thu Trân, Chu Lai. Cùng với đó, Lửa Mới tiếp tục thắp lên những ngọn ấm áp trong tiết xuân bằng các sáng tác của Hữu Phương, Triều La Vỹ, Nguyễn Thị Lê Na - những tác giả đã bám sát ngay từ chặng đầu cuộc thi truyện ngắn của Văn nghệ Quân đội.
Những rung cảm trước mùa xuân, những cảm hứng thế sự, thế thái nhân tình, cảm hứng về đất nước, dân tộc là điều thường bắt gặp ở thơ, nhất là ở thời điểm năm cũ khép lại, năm mới mở ra với những tên tuổi như nhà thơ Hữu Thỉnh, Vũ Quần Phương, Nguyễn Đức Mậu, Thi Hoàng, Phan Vũ, Vương Trọng, Lê Thành Nghị… Bạn đọc sẽ bắt gặp những thi hứng gắn với tình yêu đất nước, niềm tự hào dân tộc, như cảm hứng dạt dào của nhà thơ Anh Ngọc trước tình yêu bóng đá, thứ tình yêu trong sáng, nhiệt thành và hào sảng đã được những cầu thủ đội tuyển Quốc gia Việt Nam thổi bùng lên trong trái tim chín mươi triệu dân trong năm qua. Tôi bâng khuâng gặp lại những khung thành/ Cây cột gỗ như người không có tuổi/ Bao mưa nắng đọng đầy trong mắt lưới/ Sân cỏ nằm nhớ những bàn chân/ Để bây giờ như một tấm gương/ Những chàng trai đến soi mình trước cỏ. Văn nghệ Quân đội số này sẽ giới thiệu một gương mặt thơ miền Trung, tác giả Phạm Tấn Dũng, một người Quảng Nam, người coi thơ như thứ quà tặng của trời, là trò chơi của sự tự do hoang tưởng. Thơ trong những tập thơ giới thiệu gương mặt thơ nữ đã trở nên quen thuộc với bạn đọc, Nguyễn Thúy Quỳnh với những câu thơ “thoát khỏi sự lệ thuộc vào vần điệu, cấu tứ thường thấy” để trở nên “tự tại, đẫm vị nhân sinh” như cảm nhận của Lý Hữu Lương - người chọn và giới thiệu tập Hai phía phù sinh.
Ở phần Bình luận văn nghệ, nhà phê bình Bùi Việt Thắng sẽ cùng bạn đọc du khảo qua những trang văn Nguyễn Minh Châu để tìm ra “hương vị xuân, tết” như một thẩm thấu và tái hiện tự nhiên ở nhà văn mà những tác phẩm để lại của ông đều thấm đẫm cảm hứng nhân văn và mối quan hoài da diết với con người, cuộc đời. Nhà văn cũng là người tạo ra những kí hiệu thẩm mĩ, là người tạo ra những “mã” để bạn đọc và nhà phê bình giải cũng như đi tìm cách giải. Mùi hương [hữu hình và vô hình] được tác giả Lê Thị Hường coi như một kí hiệu thẩm mĩ để mổ xẻ qua một số tác phẩm văn học Việt. Tác giả Mai Anh Tuấn cũng có bài nhìn lại thể du kí trong vài năm qua, tưởng như đã lắng lại sau những ồn ào thì theo nhìn nhận của tác giả, thể kí vẫn đang lặng lẽ làm mới thể loại bằng cách tự pha trộn, tạo ưu thế níu kéo độc giả.
Hướng tới kỉ niệm 75 năm Ngày truyền thống Tổng cục Chính trị, Quân đội nhân dân Việt Nam [22/12/1944 - 22/12/2019], Văn nghệ Quân đội số này cũng trân trọng giới thiệu bài viết của nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu về Thượng tướng Phạm Ngọc Mậu, người vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh kí sắc lệnh bổ nhiệm làm Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị vào tháng 3/1961.
Tạp chí Văn nghệ Quân đội số Tết Kỷ Hợi dày 200 trang với 60 trang màu sẽ có trên sạp và đến với bạn đọc từ 20/1/2019.