Kháng kháng sinh là mối đe dọa ngày càng tăng với sức khỏe trên toàn cầu. Đây là nguyên nhân gây ra hơn 1,27 triệu ca tử vong trên toàn thế giới vào năm 2019. Người ta dự đoán tình trạng kháng kháng sinh [bao gồm cả khả năng kháng kháng sinh của vi khuẩn] có thể góp phần gây ra 10 triệu ca tử vong mỗi năm vào năm 2050.
Vi khuẩn kháng kháng sinh chủ yếu lây sang người qua thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm. Nhưng một nghiên cứu mới cho thấy đây không phải là cách lây nhiễm duy nhất. Theo các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc và Anh, ô nhiễm không khí cũng có thể làm lan rộng tình trạng kháng kháng sinh. Đây là nghiên cứu đầu tiên đánh giá toàn diện mối liên hệ giữa ô nhiễm không khí và tình trạng kháng kháng sinh trên toàn cầu.
Bài báo đã phân tích các nghiên cứu trước đây về mô hình lan truyền kháng kháng sinh trong không khí trong gần hai thập kỷ. Họ đã xem xét 12 nghiên cứu được thực hiện trên 116 quốc gia – bao gồm Vương quốc Anh, Hoa Kỳ, Trung Quốc, Ấn Độ và Úc. Những nghiên cứu này đánh giá sự xuất hiện của vi khuẩn hoặc gene kháng kháng sinh trong khí quyển.
Nghiên cứu đã xem xét loại bụi ô nhiễm không khí nguy hiểm nhất – PM2.5. Đây là vật chất dạng hạt có đường kính 2,5 micromet – khoảng 3% đường kính của một sợi tóc người, không thể nhìn thấy bằng mắt thường và con người rất dễ dàng hít phải.
Nghiên cứu cho thấy tình trạng kháng kháng sinh tỉ lệ thuận với nồng độ PM2.5 trong không khí. Cụ thể, nồng độ PM2.5 tăng 10% liên quan đến sự gia tăng 1,1% tình trạng kháng kháng sinh trên toàn cầu và 43.654 ca tử vong do lây nhiễm vi khuẩn kháng kháng sinh.
Mức độ kháng kháng sinh cao nhất ở Bắc Phi và Tây Á. Đây cũng là những khu vực bị ô nhiễm PM2.5 nghiêm trọng nhất. So sánh với châu Âu và Bắc Mỹ – nơi có nồng độ PM2.5 trung bình thấp nhất – cũng có mức độ kháng kháng sinh thấp hơn.
Theo nghiên cứu, chỉ cần tăng 1% nồng độ PM2.5trên tất cả các khu vực, khả năng kháng các loại kháng sinh của vi khuẩn Klebsiella pneumoniae – thường lây lan trong bệnh viện và có thể gây viêm phổi, viêm màng não và nhiễm trùng đường tiết niệu, cũng gia tăng. Thậm chí, chúng có thể kháng cả polymyxin – giải pháp cuối cùng cho kháng kháng sinh. Dù Klebsiella không lây lan qua không khí, song điều này cho thấy ô nhiễm không khí có thể khiến vi khuẩn kháng thuốc dễ dàng phát triển và lây lan trong môi trường hơn.
Nghiên cứu cho thấy có một mối liên hệ đáng kể giữa ô nhiễm không khí và tình trạng kháng kháng sinh. Dù các tác giả không đưa ra bằng chứng về mối quan hệ nhân quả giữa chúng, song họ đã tìm thấy các gene kháng kháng sinh trong DNA của vi khuẩn được giải trình tự từ các mẫu không khí. Điều này cho thấy, PM2.5 có thể tạo điều kiện cho sự lây lan của vi khuẩn và gene kháng kháng sinh qua không khí.
Đây không phải là nghiên cứu đầu tiên chỉ ra mối liên hệ giữa ô nhiễm không khí và tình trạng kháng kháng sinh.
Người ta đã chứng minh ô nhiễm không khí là một yếu tố nguy cơ gây bệnh lao do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis. Vi khuẩn này có khả năng kháng nhiều loại kháng sinh. Một nghiên cứu ở Hồng Kông cho thấy mối liên hệ giữa việc phơi nhiễm PM2.5 và bệnh lao. Cụ thể, sự gia tăng nồng độ PM2.5trong mùa đông có liên quan đến sự gia tăng 3% số ca mắc bệnh lao vào mùa xuân và mùa hè năm sau.
Tuy nhiên, người ta vẫn chưa hiểu rõ cơ chế lây lan tình trạng kháng kháng sinh trong ô nhiễm không khí. Đây là vấn đề quan trọng đối với các nghiên cứu trong tương lai. Ngoài ra, các nhà khoa học cũng quan tâm vai trò của các yếu tố khác [ngoài PM2.5] có thể góp phần gây ra tình trạng kháng kháng sinh như thế nào. Ví dụ, tiếp xúc với chất gây ô nhiễm, thực phẩm chúng ta ăn, sử dụng thuốc kháng sinh cho động vật và thảm họa môi trường.
Với nhiều tác hại của ô nhiễm không khí đối với sức khỏe, nghiên cứu này củng cố thêm các lập luận nhằm thúc đẩy cải thiện chất lượng không khí và giảm ô nhiễm trên toàn cầu.
Thanh An dịch
Nguồn: //theconversation.com/air-pollution-linked-with-global-rise-in-antibiotic-resistance-211249
Thuốc kháng sinh cứu sống vô số người và bảo vệ các ngành kinh tế quan trọng; trên thực tế, chúng là một siêu vũ khí. Nếu không có chúng, y học hiện đại sẽ gặp khó khăn trong việc điều trị các bệnh nhiễm trùng nhẹ ở người, động vật và thực vật.
Tuy nhiên, một báo cáo mới từ Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc cho thấy ô nhiễm môi trường đang làm giảm hiệu quả của thuốc kháng sinh, thuốc chống vi rút, thuốc chống nấm và thuốc chống ký sinh trùng. Để hạn chế sự xuất hiện và lan rộng của tình trạng kháng kháng sinh, chúng ta phải cắt giảm ô nhiễm môi trường tại nguồn.
Thuốc kháng sinh là một trong những công cụ mạnh mẽ nhất mà chúng ta có để điều trị bệnh tật. Nhưng tình trạng kháng kháng sinh ngày càng tăng đe dọa hiệu quả của chúng. Ảnh: Canva
Vấn đề kháng kháng sinh lớn đến mức nào?
Tổ chức Y tế Thế giới liệt kê kháng kháng sinh trong số 10 mối đe dọa hàng đầu đối với sức khỏe toàn cầu và có lý do chính đáng.
Năm 2019, ước tính có khoảng 1,27 triệu ca tử vong trực tiếp do nhiễm trùng kháng thuốc trên toàn cầu. Gần 4,95 triệu ca tử vong trên toàn thế giới có liên quan đến tình trạng kháng kháng sinh của vi khuẩn.
Các ước tính cho thấy, đến năm 2050, có tới 10 triệu ca tử vong trực tiếp có thể xảy ra hàng năm, tương đương với tỷ lệ tử vong toàn cầu do ung thư vào năm 2020. Trong thập kỷ tới, tác động của tình trạng kháng kháng sinh đối với các hệ thống chăm sóc sức khỏe , năng suất và sản xuất nông nghiệp có thể dẫn đến sự thiếu hụt Tổng sản phẩm quốc nội ít nhất 3,4 nghìn tỷ USD mỗi năm và đẩy thêm 24 triệu người vào cảnh nghèo đói cùng cực.
Kháng kháng sinh cũng là một vấn đề công bằng. Nó liên quan chặt chẽ đến nghèo đói, thiếu vệ sinh và vệ sinh kém, với Nam bán cầu bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Thuốc kháng sinh thường được sử dụng trong thuốc trừ sâu: ở một số quốc gia, 85 phần trăm tất cả các ứng dụng thuốc trừ sâu trong các trang trại và đồn điền thương mại được thực hiện bởi phụ nữ – thường làm việc khi đang mang thai hoặc cho con bú.
Nếu chúng ta nghiêm túc về việc tạo ra một thế giới công bằng hơn, an toàn hơn, thì việc giải quyết tình trạng kháng thuốc kháng sinh phải được ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự toàn cầu.
Làm thế nào để ô nhiễm và biến đổi khí hậu góp phần kháng kháng sinh?
Ba lĩnh vực kinh tế có ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển và lan rộng của tình trạng kháng kháng sinh: sản xuất dược phẩm và các hóa chất khác, nông nghiệp và thực phẩm và chăm sóc sức khỏe.
Rò rỉ thuốc kháng sinh vào môi trường thông qua các con đường này, ví dụ như qua nước thải, cho phép vi khuẩn, vi rút, ký sinh trùng hoặc nấm để trở nên có sức đề kháng với các phương pháp điều trị kháng sinh mà trước đây chúng nhạy cảm.
Cuộc khủng hoảng hiện nay của hành tinh: biến đổi khí hậu, mất tự nhiên và đa dạng sinh học và sự ô nhiễm cùng với chất thải – cũng liên quan đến sự phát triển và lan rộng của tình trạng kháng kháng sinh.
Nhiệt độ cao hơn và thời tiết khắc nghiệt có thể liên quan đến sự gia tăng các bệnh nhiễm trùng kháng kháng sinh. Các bãi chôn lấp chất thải rắn đô thị có xu hướng tương tác với động vật hoang dã và có thể góp phần vào sự lây lan của tình trạng kháng kháng sinh.
Làm thế nào các chính phủ và ngành công nghiệp có thể đánh bại tình trạng kháng kháng sinh?
Mặc dù tầm quan trọng của môi trường đối với AMR vẫn chưa được đánh giá đúng mức, nhưng báo cáo mới chỉ ra rằng các chính phủ, ngành công nghiệp và các bên liên quan khác có thể thực hiện hành động tiếp theo ngay bây giờ để ngăn chặn việc rò rỉ thuốc chống vi trùng ra môi trường.
Ngành dược phẩm có thể tăng cường hệ thống kiểm tra, thay đổi các biện pháp khuyến khích và trợ cấp để thực hiện nâng cấp trong quy trình sản xuất, đồng thời đảm bảo xử lý chất thải vànước thảingăn chặn và điều trị.
Lĩnh vực thực phẩm và nông nghiệp có thể hạn chế sử dụng thuốc kháng vi sinh vật và giảm thải ra môi trường để bảo vệnguồn nướckhỏi các chất ô nhiễm, vi sinh vật kháng thuốc và ô nhiễm dư lượng kháng sinh. Lĩnh vực này cũng nên tránh các loại kháng sinh tương ứng với những loại được sử dụng như là phương sách cuối cùng trong y học của con người.
Lĩnh vực chăm sóc sức khỏe có thể cải thiện khả năng tiếp cận với chất lượng nguồn nước và vệ sinh bền vững, lắp đặt hệ thống xử lý nước thải dành riêng cho bệnh viện, đảm bảo sử dụng và thải bỏ thuốc kháng sinh an toàn và bền vững.
Vì khoảng 56% nước thải được thải ra môi trường mà hầu như không được xử lý và hơn 600 triệu người tiếp cận với các cơ sở nghèo nàn, điều quan trọng là phải cải thiện quản lý nước tổng hợp và thúc đẩy vệ sinh và vệ sinh nước.
Những hành động này và nhiều nội dung khác được nêu trong báo cáo, phải được hỗ trợ ở mức cao nhất: với các kế hoạch hành động quốc gia, tiêu chuẩn quốc tế, sắp xếp lại các khoản trợ cấp và đầu tư, nghiên cứu và trên hết là sự hợp tác giữa các ngành.
Đầu tư vào thuốc chống vi trùng mới và giá cả phải chăng và các biện pháp phòng ngừa khác sẽ tăng lên, nhưng việc giảm ô nhiễm sẽ là điều cần thiết để đảm bảo rằng siêu vũ khí này vẫn giữ được sức mạnh của nó.