I. Tư tưởng, tôn giáo
- Ở thời kỳ độc lập, Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo có điều kiện phát triển mạnh.
- Nho giáo dần dần trở thành hệ tư tưởng chính thống của giai cấp phong kiến thống trị, chi phối nội dung giáo dục thi cử. Tuy nhiên từ thế kỉ X – XIV, Nho giáo không phổ biến trong nhân dân.
- Đạo Phật giữ vị trí quan trọng và rất phổ biến, các nhà sư có lúc còn tham gia bàn việc nước, chùa chiền được xây dựng khắp nơi, sư sãi đông.
- Đạo giáo tuy không phổ cập nhưng hòa lẫn với tín ngưỡng dân gian.
- Từ cuối thế kỉ XIV, Phật giáo và Đạo giáo suy dần, thời Lê sơ, Nho giáo có vị trí độc tôn đến thế kỉ XIX. Nhà nước phong kiến hạn chế sự phát triển của Phật giáo, thiết lập tôn ti trật tự xã hội của nho giáo trong nhân dân.
II. Giáo dục, văn học, nghệ thuật, khoa học - kỹ thuật
1. Giáo dục.
- Năm 1070, vua Lý Thánh Tông cho lập Văn Miếu.
- Năm 1075, tổ chức khoa thi đầu tiên ở kinh thành.
- Từ thế kỉ XI đến thế kỉ XV, giáo dục Đại Việt được hoàn thiện và phát triển, là nguồn đào tạo quan chức và người tài.
- Thời Lê sơ, cứ ba năm có một kỳ thi Hội chọn tiến sĩ.
- Năm 1484, dựng bia ghi tên tiến sĩ.
- Giáo dục góp phần đào tạo người làm quan, người tài cho đất nước, nâng cao dân trí nhưng giáo dục Nho học không tạo điều kiện cho phát triển kinh tế.
2. Văn học.
- Ban đầu, văn học mang nặng tư tưởng Phật giáo, từ thời nhà Trần, văn học ngày càng phát triển. Tác phẩm tiêu biểu: Nam quốc sơn hà, Hịch tướng sĩ, Bạch Đằng giang phú, Bình Ngô đại cáo…
- Từ thế kỷ XV, văn học chữ Hán và chữ Nôm [được sáng tạo từ thế kỉ XI - XII] đều phát triển, xuất hiện hàng loạt tập thơ ca ngợi đất nước.
3. Nghệ thuật.
- Từ thế kỉ X – XIV, nhiều công trình Phật giáo được xây dựng như chùa Một cột, chùa Dâu, chùa Phật Tích, tháp Phổ Minh.
- Bên cạnh đó có những công trình kiến trúc điển hình như thành nhà Hồ, tháp Chăm…
- Xuất hiện nhiều tác phẩm điêu khắc độc đáo như rồng mình trơn cuộn trong lá đề, bông cúc nhiều cánh, bệ chân cột hình hoa sen…
- Nghệ thuật sân khấu mang đậm tính dân gian truyền thống như chèo, tuồng, múa rối… ngày càng phát triển.
- Âm nhạc phát triển với nhiều nhạc cụ như trống cơm, sáo, tiêu, đàn tranh, chiêng đồng…
4. Khoa học kỹ thuật.
- Thời Trần, bộ Đại Việt sử ký của Lê văn Hưu [bộ sử chính thống thời Trần] được biên soạn; nhiều bộ sử khác như Nam Sơn thực lục, Đại Việt sử ký toàn thư [Ngô Sĩ Liên] được soạn thảo.
- Địa lý có Dư địa chí, Hồng Đức bản đồ.
- Quân sự có Binh thư yếu lược.
- Thiết chế chính trị có Thiên Nam dư hạ.
- Toán học có Đại thành toán pháp của Lương Thế Vinh; Lập thành toán pháp của Vũ Hữu.
- Hồ Nguyên Trừng đã chế tạo súng thần cơ, thuyền chiến có lầu.
Page 2
SureLRN
- Ở thời kì độc lập Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo có điều kiện phát triển mạnh.
* Nho giáo:
- Thời Lý, Trần nho giáo dần dần trở thành hệ tư tưởng chính thống của giai cấp thống trị, chi phối nội dung giáo dục thi cử xong không phổ biến trong nhân dân.
- Thời Lê Sơ, Nho giáo được nâng lên địa vị độc tôn và được duy trì cho đến cuối thế kỉ XIX.
* Phật Giáo
- Thời Lý - Trần được phổ biến rộng rãi, chùa chiền được xây dựng ở khắp nơi, đúc chuông, tô tượng, viết giáo lí nhà Phật.
- Thời Lê Sơ phật giáo bị hạn chế, thu hẹp, đi vào trong nhân dân.
* Đạo giáo
- Thời Lý - Trần tuy không được phổ cập nhưng hòa lẫn với các tín ngưỡng dân gian. Một số đạo quán được xây dựng.
- Từ cuối thế kỉ XIV Đạo giáo suy dần, số lượng người theo đạo giảm bớt.
II. Giáo dục, văn học, nghệ thuật, khoa học kĩ thuật
1. Giáo dục
- Năm 1070, Vua Lý Thánh Tông cho lập Văn Miếu.
- Năm 1075, tổ chức khoa thi đầu tiên ở kinh thành.
- Giáo dục được hoàn thiện và phát triển, là nguồn đào tạo quan chức, người tài.
- Thời Lê sơ, cứ ba năm có một kì thi hội, chọn tiến sĩ.
- Năm 1484, dựng bia ghi tên tiến sĩ.
=> Từ đó giáo dục được tôn vinh, quan tâm phát triển. Tác dụng của giáo dục đào tạo người làm quan, người tài cho đất nước, nâng cao dân trí, song không tạo điều kiện cho phát triển kinh tế.
2. Phát triển văn học
- Phát triển mạnh từ thời nhà Trần nhất là văn học chữ hán. Tác phẩm tiêu biểu: Hịch tướng sĩ.
- Từ thế kỉ XV văn học chữ Hán và chữ nôm đều phát triển.
- Đặc điểm:
+ Thể hiện tinh thần dân tộc, lòng yêu nước, tự hào dân tộc.
+ Ca ngợi những chiến công oai hùng, cảnh đẹp của quê hương đất nước.
3. Sự phát triển nghệ thuật
+ Kiến trúc phát triển chủ yếu ở giai đoạn Lý - Trần - Hồ, thế kỉ X - XV theo hướng phật giáo gồm chùa, tháp, đền.
+ Bên cạnh đó có những công trình kiến trúc ảnh hưởng của nho giáo: cung điện, thành quách, thành Thăng Long.
+ Điêu khắc: Gồm những công trình trạm khắc, trang trí ảnh hưởng của phật giáo và nho giáo nhưng vẫn mang nét độc đáo riêng.
+ Nghệ thuật sân khấu ca, múa, nhạc mang đậm tính dân gian truyền thống.
- Nhận xét:
+ Văn hóa Đại Việt thế kỉ X - XV phát triển phong phú đa dạng.
+ Chịu ảnh hưởng của yếu tố ngoài nhưng vẫn mang đậm tính dân tộc và dân gian.
4. Khoa học kĩ thuật
- Đạt thành tựu có giá trị.
+ Bộ Đại Việt sử kí của Lê văn Hưu [bộ sử chính thống thời Trần]; Nam Sơn thực lục, Đại Việt sử kí toàn thư [Ngô Sĩ Liên và các sử thần triều Lê].
+ Địa lí: Dư địa chí, Hồng Đức bản đồ.
+ Quân sự có Binh thư yếu lược.
+ Thiết chế chính trị: Thiên Nam dư hạ.
+ Toán học: Đại thành toán pháp của Lương Thế Vinh; Lập thành toán pháp của Vũ Hữu.
+ Hồ Nguyên Trừng chế tạo súng thần cơ, thuyền chiến có lầu, thành nhà Hồ ở Thanh Hóa.
Xem thêm các sách tham khảo liên quan:
Giải Bài Tập Lịch Sử 10 Bài 20: Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc trong các thế kỉ X-XV giúp HS giải bài tập, cung cấp cho HS những kiến thức cơ bản, chính xác, khoa học để các em có những hiểu biết cần thiết về lịch sử thế giới, nắm được những nét lớn của tiến trình lịch sử Việt Nam:
[trang 102 sgk Lịch Sử 10]: – Nhận xét vị trí của Phật giáo ở các thế kỉ X – XIV
Trả lời:
Phật giáo có vị trí đặc biệt quan trọng và rất phổ biến. Các nhà sư được triều đình tôn trọng, có lúc đã tham gia bàn việc nước. Vua, quan nhiều người theo đạo Phật.
[trang 103 sgk Lịch Sử 10]: – Việc dựng bia Tiến sĩ có tác dụng gì?
Trả lời:
– Ghi danh có trí thức tài giỏi đỗ đạt trong các kì thi.
– Cổ vũ, khuyến khích hoạt động học tập, thi cử
[trang 103 sgk Lịch Sử 10]: – Đặc điểm của thơ văn các thế kỉ XI – XV.
Trả lời:
– Thể hiện tinh thần dân tộc, lòng yêu nước, tự hào dân tộc.
– Ca ngợi những chiến công oai hùng, cảnh đẹp quê hương đất nước
[trang 105 sgk Lịch Sử 10]: – Quan sát các hình 39, 40, 41, hãy phân tích nét độc đáo của nghệ thuật kiến trúc Việt Nam
Trả lời:
– Ảnh hưởng đậm nét của tôn giáo nhất là Phật giáo.
– Ví dụ phân tích hình 39 Chùa Một cột
Chùa Một Cột hình vuông mỗi bề 3m, mái cong dựng trên cột đá hình trụ cao 4m, với đường kính 1,2m. Trụ đá gồm hai khối, gắn rất khéo thoạt nhìn như một khối đá liền. Sự độc đáo của kiến trúc Chùa Một Cột là toàn bộ ngôi chùa được dựng trên một cột đá. Cùng với ao hình vuông phía dưới có thể là biểu hiện của đất, ngôi chùa như vươn lên với một ý niệm cao cả: lòng nhân ái soi tỏ thế gian.
[trang 105 sgk Lịch Sử 10]: – Hãy nhận xét về đời sống văn hóa của nhân dân thời Lý, Trần, Lê
Trả lời:
– Đời sống văn hóa của nhân dân thời Lý, Trần, Lê phát triển phong phú và đa dạng.
– Chịu ảnh hưởng của yếu tố bên ngoài song vẫn mang đạm nét dân tộc và dân gian.
[trang 105 sgk Lịch Sử 10]: – Lập bảng thống kê các thành tựu khoa học – kĩ thuật
Trả lời:
| Lĩnh vực | Thành tựu |
| Sử học |
– Bộ Đại Việt sử kí của Lê Văn Hưu – Lam Sơn thực lục – Đại Việt sử kí toàn thư |
| Địa lý | Dư địa chí, Hồng Đức bản đồ,… |
| Quân sự |
– Binh thư yếu lược,… – Chế tạo súng thần cơ, đóng thuyền chiến, xây thành |
| Toán học |
– Đại thành toán pháp – Lập thành toán pháp |
Lời giải:
– Qua các thời kì Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Lê sơ nhìn chung giáo dục phát triển.
– Thời Lý, Lý Thánh Tông cho lập Văn Miếu. Tổ chức khoa thi đầu tiên ở kinh thành [1075]
– Từ thế kỉ XI đến thế kỉ XV, giáo dục Đại Việt từng bước hoàn thiện và phát triển, trở thành nguồn đào tạo quan chức và nhân tài cho cả nước.
– Thời Lê sơ quy chế thi cử được ban hành rõ ràng. Năm 1484, Nhà nước quyết định dựng bia Tiến sĩ. Hàng loạt trí thức được đào tạo góp phần quan trọng vào việc xây dựng và bảo vệ đất nước.
Lời giải:
– Thời Lý – Trần, Nho giáo chưa ảnh hưởng sâu rộng trong nhân dân. Đạo Phật giữ vị trí đặc biệt quan trọng và khá phổ biến. Vì :
+ Phật giáo vốn được du nhập vào nước ta từ lâu, đã ăn sâu trong tâm thức người Việt.
+ Nhà Lý, Trần tạo điều kiện cho Phật giáo phát triển. Vua, quan thời Lý, Trần nhiều người theo đạo Phật, góp tiền xây dựng chùa, đúc chuông, tô tượng, viết giáo lí nhà Phật. Chùa chiền được xây dựng ở nhiều nơi.
– Đến thời Lê sơ, đạo Phật suy dần. Vì thời Lê sơ, Nho giáo được chính thức nâng lên địa vị độc tôn để củng cố và bảo vệ vương quyền; ban hành nhiều điều lệnh nhằm phát triển sự phát triển của Phật giáo.
Lời giải:
| Lĩnh vực | Thành tựu |
| Văn học |
– Văn học dân tộc ngày càng phát triển. Hàng loạt bài thơ, hịch, phú nổi tiếng như “ Nam quốc Sơn Hà”, “Hịch tướng sĩ”, “Bạch Đằng giang phú”, “Bình Ngô đại cáo”… – Văn thơ chữ Nôm xuất hiện: Quốc âm thi tập, Hồng Đức thi tập – Văn học dân gian tiếp tục phát triển và đạt nhiều thành tựu. |
| Nghệ thuật |
– Nhiều công trình nghệ thuật Phật giáo được xây dựng ở khắp mọi nơi: chùa Một Cột, chùa Dâu, chùa Phật Tích, tháp Báo Thiên, tháp Phổ Minh, chương Quy Điền,… – Cuối thế kỉ XIV, thành nhà Hồ được xây dựng và trở thành điển hình nghệ thuật xây thành. – Tháp Chăm được xây dựng nhiều và mang phong cách đặc sắc. – Nhiều tác phẩm điêu khắc mang hoa văn, họa tiết độc đáo – Nghệ thuật sân khấu như chèo, tuồng ra đời và ngày càng phát triển. – Âm nhạc phát triển có nhiều nhạc cụ như cơm sáo, tiêu, đàn cầm, cồng chiêng… – Múa được tổ chức vào các ngày lễ, ngày mùa. |