Phương pháp lấy mẫu vi sinh vật

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Trần Thị Vượng - Bác sĩ Vi sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng

Xét nghiệm vi sinh đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán, điều trị bệnh nhiễm trùng. Cách lấy và bảo quản bệnh phẩm làm xét nghiệm vi sinh là bước đóng vai trò quan trọng nhất để tìm chính xác tác nhân gây bệnh.

• Lấy bệnh phẩm tốt nhất là trước khi sử dụng kháng sinh. Nếu đang sử dụng kháng sinh phải đảm bảo ngừng sử dụng trước 24 giờ.
• Lấy đúng vị trí bị nhiễm khuẩn, tránh nhiễm bẩn từ bên ngoài vào.
• Lấy đúng thời kỳ của bệnh, lúc vi khuẩn có mặt nhiều nhất tại vị trí lấy bệnh phẩm.
• Lấy đủ số lượng bệnh phẩm cần thiết.
• Lấy bệnh phẩm vào các dụng cụ thích hợp và vô trùng. Các dụng cụ này do phòng xét nghiệm cung cấp.
• Bệnh phẩm phải có nhãn ghi họ tên bệnh nhân, tuổi, khoa - phòng, chất gửi xét nghiệm, ngày giờ lấy bệnh phẩm để tránh nhầm lẫn.
• Phiếu xét nghiệm phải những thông tin cơ bản như: Họ tên, tuổi, chất gửi xét nghiệm, chẩn đoán sơ bộ, yêu cầu xét nghiệm, ngày giờ lấy bệnh phẩm, người viết phiếu xét nghiệm.
• Khâu vận chuyển làm càng sớm càng tốt, trong vòng 2 giờ. Trong trường hợp quá 6 tiếng cần được bảo quản trong môi trường như Stuart’s, Amies, Cary & Blair...
• Bảo quản ở nhiệt độ thích hợp

Bệnh phẩm cần phải ghi rõ thông tin bệnh nhân để tránh nhầm lẫn

2.1 Cấy mủ và chất dịch

• Chỉ định trong các trường hợp: Áp xe, vết thương nhiễm trùng, dịch tiết trong ổ bụng, màng phổi, màng tim, khớp. Dịch não tủy trong trường hợp nghi viêm màng não, viêm não.
• Trường hợp ổ bụng đã vỡ [ kể cả vết thương hở có mủ]: lau sạch da lành xung quanh bằng cồn 70o, lau sạch mủ bằng gạc vô trùng tẩm nước muối sinh lý vô trùng sau đó dùng tăm bông vô trùng lấy bệnh phẩm, cho tăm bông đó vào tube vô trùng hoặc ống nghiệm vô trùng gửi về phòng xét nghiệm vi sinh
• Trường hợp ổ mủ kín ở vị trí sâu như lấy dịch não tủy, dịch các màng cần thực hiện nguyên tắc vô khuẩn: Sát trùng da bằng cồn 70o , chờ khô rồi dùng kim tiêm vô trùng hút mủ hoặc dịch [ kỹ thuật này do bác sĩ lâm sàng thực hiện]. Sử dụng ống nghiệm vô trùng có nút bông, sau đó gửi ngay đến phòng xét nghiệm vi sinh càng sớm càng tốt.

2.2 Dịch họng

• Chỉ định: Bệnh nhân viêm họng, viêm amidan nghĩ tới do vi khuẩn
• Lấy mẫu: Cho bệnh nhân ngồi đầu hơi ngửa ra sau, trẻ nhỏ cần có người lớn giữ, há miệng. Người lấy bệnh phẩm dùng dụng cụ để đè lưỡi bệnh nhân cho thấy rõ họng bên trong sau đó sử dụng tăm bông vô trùng quệt vào 2 amidan 2 bên, và thành sau họng, trành chạm vào lưỡi, má rang bệnh nhân. Cho tăm bông đã lấy bệnh phẩm vào tube đậy nắp rồi gửi đến phòng xét nghiệm vi sinh.

2.3 Dịch mũi hầu [ dịch tỵ hầu]

• Chỉ định: Bệnh nhân viêm họng, viêm amidan, viêm thanh quản, viêm khí phế quản, viêm phế quản phổi, viêm phổi [thường áp dụng với trẻ nhỏ do không khạc được đờm]
• Lấy mẫu: Cho bệnh nhân ngồi đầu hơi ngửa ra sau, trẻ nhỏ có người lớn giữ. Người lấy bệnh phẩm 1 tay đỡ cổ bệnh nhân, tay kia đưa nhẹ nhàng sử dụng que tăm bông mềm, vừa đẩy vừa xoay, đi sâu vào lỗ mũi bệnh nhân, khoảng cách tăm bông đưa sâu vào bằng 1⁄2 khoảng cách từ dái tai đến cánh mũi . Khi tăm bông chạm vào thành sau họng mũi thì xoay tròn, rồi từ từ rút tăm bông ra. Cho vào lọ vô trùng và chuyển đến khoa vi sinh ngay

2.4 Đờm: Chọc hút qua khí quản, hút dịch phế quản, khạc đờm.

• Chỉ định: Nghi ngờ bệnh lao phổi,
• Lấy mẫu: Tốt nhất là lấy đờm vào buổi sáng sớm khi bệnh nhân vừa ngủ dậy, sau khi đánh răng, súc miệng. Khạc đờm vào dụng cụ vô khuẩn có nắp đậy. Hướng dẫn bệnh nhân cách khạc đờm như sau: Hai lần đầu hít hơi vào thật sâu, nín thở vài giây và thở ra chậm. Lần thứ ba hít hơi vào thật sâu, nín thở rồi tống hết hơi ra miệng thật nhanh. Lần thứ tư hít hơi vào thật sâu và ho mạnh vào lọ đựng đờm.

Việc thải trừ trực khuẩn lao có tính chất chu kỳ. Vì vậy, trong trường hợp nghi ngờ có lao phổi mà kết quả âm tính cần phải kiểm tra đờm 3 ngày liên tiếp.

Lấy bệnh phẩm đờm tốt nhất là vào sáng sớm khi bệnh nhân vừa ngủ dậy

2.5 Cấy máu

• Chỉ định cấy máu: Bệnh nhân nghi nhiễm khuẩn huyết
• Thời điểm cấy máu tốt nhất: Trước khi bệnh nhân dùng kháng sinh, lúc bệnh nhân ớn lạnh, đang sốt, có thể cấy máu nhiều lần: 2 lần dùng trong giờ đầu.
• Lấy máu: Lấy máu tĩnh mạch: Sát trùng da bằng cồn 70o, Thể tích máu được lấy: Người lớn 8-10ml [chai cấy máu]. Trẻ em thường lấy 3-5ml [ chai cấy máu]. Thay đầu kim trước khi bơm máu vào chai, ống tránh bội nhiễm vi khuẩn từ da bệnh nhân. Bơm máu vào ống phía trên ngọn lửa đèn cồn.

2.6 Cấy nước tiểu

• Chỉ định: Nghi ngờ nhiễm khuẩn tiết niệu. lấy nước tiểu để tìm các vi khuẩn gây bệnh thông thường
• Lấy mẫu: Lấy nước tiểu giữa dòng đầu buổi sáng, lấy nước tiểu qua ống thông, lấy nước tiểu bằng cách chọc hút qua bàng quang trên xương mu. Bệnh nhân nhịn tiểu trước đó 2 giờ. Sau đó rửa sạch bộ phận sinh dục ngoài bằng xà phòng. Cuối cùng đi tiểu vào một lọ miệng rộng đã vô khuẩn. Cần lưu ý bỏ đoạn nước tiểu đầu, chỉ lấy nước tiểu quãng giữa. Không được lấy nước tiểu qua bô. Nước tiểu lấy xong phải gửi ngay đến phòng xét nghiệm. Nếu chưa gửi bệnh phẩm phải bảo quản ở nhiệt độ 2 - 4°c, không được để quá 2 giờ.

2.7 Dịch tiết đường sinh dục

• Nam giới: Lấy mủ ở niệu đạo vào buổi sáng trước khi đi tiểu bằng cách dùng tăm bông vô trùng đưa sâu vào niệu đạo 2-3 cm, xoay tròn và để tăm bông trong đó 1 lúc rồi rút tăm bông ra.
• Nữ giới: Dùng mỏ vịt đưa sâu vào bên trong âm đạo, xoay ngang và mở rộng mỏ vịt để nhìn thấy cổ tử cung. Quan sát cổ tử cung bệnh phẩm được lấy ở niệu đạo và cổ tử cung, có thể lấy ở hai tuyến Skene và hai tuyến Bartholin. Dùng que cấy hoặc tăm bông vô trùng đưavào cổ tử cung sau đó xoay tròn tăm bông để 1 lúc để cho dịch rỉ hoặc mủ ngấm vào tăm bông. Vì vậy, việc lấy bệnh phẩm nên thực hiện tại phòng xét nghiệm hoặc phải để trong môi trường bảo quản.

2.8 Phân

• Có thể lấy phân: Bằng tăm bông, ống thông, qua bô.
• Lấy mẫu phân: Chọn chỗ phân có biểu hiện bệnh lý nhày, máu, lợn cợn trắng...Sau đó dùng que tăm bông lấy một lượng phân 0,5 gam [bằng đốt ngón tay út]. Gửi bệnh phẩm đến phòng xét nghiệm trong vòng 2 giờ.

Các xét nghiệm vi sinh có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chẩn đoán và điều trị bệnh nhiễm trùng. Khách hàng có nhu cầu đăng ký thực hiện xét nghiêm vi sinh tại bệnh Đa khoa Quốc tế Vinmec có thể trực tiếp đến hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc để thăm khám hoặc liên hệ hotline TẠI ĐÂY để được hỗ trợ.

XEM THÊM:

XEM THÊM:

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng ThS.BS Trần Thị Vượng - Bác sĩ Vi sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Điều quan trọng trong quá trình nuôi cấy vi khuẩn là tránh không đưa thêm vi khuẩn ngoại nhiễm vào môi trường nuôi cấy. Do vậy, ngoài các thao tác luôn phải được tiến hành trong điều kiện vô trùng tuyệt đối, mọi yếu tố từ môi trường, dụng cụ chứa, dụng cụ nuôi cấy đến các vật dụng cần thiết đều phải được khử trùng trước khi sử dụng.

Nuôi cấy vi khuẩn là đưa bệnh phẩm nghi ngờ chứa vi khuẩn vào môi trường thích hợp nhằm tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển. Tùy theo mục đích mà các môi trường nuôi cấy có các chất dinh dưỡng cơ bản hay thêm các yếu tố đặc biệt [ví dụ muối, muối mật, các chất tạo màu...] để nhận biết được các đặc tính sinh vật hóa học của vi khuẩn. Từ đó giúp nhận định sơ bộ ban đầu về nhóm vi khuẩn hoặc vi khuẩn nghi ngờ gây bệnh.

Có nhiều kỹ thuật nuôi cấy vi khuẩn, tuy nhiên có thể phân loại như sau:

Cấy phân vùng:

• Cấy định danh: cấy trên các môi trường định danh, nhằm phát hiện các tính chất sinh vật hóa học của vi khuẩn. Mỗi vi khuẩn có 1 bộ tính chất sinh vật hóa học riêng. Vì vậy sau khi cấy định danh 24h, dựa vào bộ tính chất sinh vật hóa học để xác định tên vi khuẩn.
• Cấy tăng sinh: tăng sinh số lượng vi khuẩn trong mẫu bệnh phẩm, đặc biệt với các bệnh phẩm ban đầu ít vi khuẩn như máu, dịch não tủy, dịch màng phổi...
• Cấy định lượng: nhằm xác định mật độ vi khuẩn trong mẫu bệnh phẩm ban đầu 1 cách khá tuyệt đối. Điển hình của phương pháp cấy định lượng là cấy nước tiểu.
• Cấy bán định lượng: nhằm xác định mật độ vi khuẩn trong mẫu bệnh phẩm ban đầu 1 cách tương đối. Điển hình của phương pháp cấy định lượng là cấy đờm.
• Cấy lưu chủng: cấy vi khuẩn đã định tên, đã biết tên vào môi trường thích hợp để lưu giữ chủng vi khuẩn phục vụ nghiên cứu hoặc các mục đích khác.

Môi trường nuôi cấy vi khuẩn cũng rất đa dạng. Tùy theo mục đích nuôi cấy, tùy theo loại bệnh phẩm, tùy theo căn nguyên vi khuẩn để lựa chọn môi trường nuôi cấy thích hợp. Các môi trường nuôi cấy thạch rắn như: thạch máu, thạch chocolate, thạch MacCon-key, thạch UTI phổ biến dùng với các vi khuẩn gây bệnh thường gặp. Cấy phân vùng, cấy định lượng và bán định lượng thường dùng các loại thạch này để thực hiện.

Một số thạch rắn chọn lọc cho từng nhóm, từng loại vi khuẩn như: thạch Strepto B chọn lọc Liên cầu nhóm B, thạch SS, Hektoen chọn lọc vi khuẩn salmonella, shigella...

Các vi khuẩn khó mọc, hoặc các vi khuẩn có tính chất đặc biệt thì cần các môi trường đặc biệt để ưu tiên cho vi khuẩn gây bệnh phát triển như vi khuẩn tả cần cấy trên môi trường TCBS...

Môi trường để cấy tăng sinh thường là môi trường lỏng như BHI, canh thang glucose 2%, môi trường pepton kiềm

Môi trường cấy định danh thì có thể là môi trường thạch đặc đĩa petri hoặc thạch nghiêng để tìm các tính chất sinh vatah hóa học của vi khuẩn, từ đó xác định được tên vi khuẩn.

Sau khi vi khuẩn được đưa vào các môi trường này, cần cung cấp nhiệt độ và điều kiện khí trường tốt nhất cho vi khuẩn phát triển. Hầu hết các loại vi khuẩn cần nhiệt độ 35 oC±1, khí trường bình thường là có thể phát triển. Một số vi khuẩn cần thêm CO2 trong môi trường như lậu cầu, não mô cầu ...một số cần điều kiện kỵ khí. Thiết bị thường được dùng để ủ cho vi khuẩn phát triển là tủ ấm thường hoặc tủ ấm có cung cấp CO2 5%.

Trong nội dung bài viết này, xin được đề cập đến phương pháp cấy phân vùng với các vi khuẩn thường gặp

Điều quan trọng cách nuôi vi khuẩn là tránh không đưa thêm vi sinh vật ngoại nhiễm vào môi trường nuôi cấy

Phân lập là khâu quan trọng trong quá trình nuôi cấy vi khuẩn.

Mục đích của phương pháp phân lập là tách riêng các vi khuẩn từ quần thể ban đầu tạo thành các dòng vi khuẩn thuần khiết [clon] được gọi là khuẩn lạc. Khi vi khuẩn tăng trưởng và phát triển trên bề mặt môi trường rắn sẽ tạo ra những khuẩn lạc. Mỗi nhóm vi khuẩn, mỗi loại vi khuẩn có hình thái tính chất khuẩn lạc đặc trưng. Người làm xét nghiệm nhận định tính chất khuẩn lạc, sẽ lựa chọn khuẩn lạc nghi ngờ đó để định danh tên vi khuẩn gây bệnh.

Cấy phân lập vi khuẩn có thể thực hiện trực tiếp với bệnh phẩm ban đầu, hoặc thực hiện với vi khuẩn đã được cấy trên môi trường thạch rắn trước đó [trong trường hợp lần cấy phân lập ban đầu chưa tách được khuẩn lạc riêng rẽ].

Điều quan trọng cấy phân lập vi khuẩn là tránh không đưa thêm vi sinh vật ngoại nhiễm vào môi trường nuôi cấy. Do vậy, ngoài các thao tác luôn phải được tiến hành trong điều kiện vô trùng tuyệt đối, mọi yếu tố từ môi trường, dụng cụ chứa, dụng cụ nuôi cấy đến các vật dụng cần thiết đều phải được khử trùng trước khi sử dụng.

Có những phương pháp phân lập, nuôi cấy vi khuẩn nào?

• Kỹ thuật cấy phân lập: sử dụng đĩa thạch petri để thực hiện kỹ thuật cấy phân vùng.
• Dùng que cấy vô trùng nhúng hoặc chạm vào mẫu bệnh phẩm để lấy các vi khuẩn muốn phân lập. Trường hợp cấy dịch ít vi khuẩn: dùng pipet Paster hút dịch từ ống đựng bệnh phẩm, rồi nhỏ 1-2 giọt bệnh phẩm xuống đĩa thạch petri.
• Ria que cấy vừa chạm vào bệnh phẩm thành đường zich zac trên đĩa petri có chứa môi trường thạch thích hợp. Sau mỗi đường ria liên tục, hãy đốt khử trùng que cấy và làm nguội trước khi thực hiện thao tác tiếp theo.
• Lật ngược đĩa và ủ ở nhiệt độ, thời gian thích hợp trong tủ ấm.
• Như vậy mật độ vi khuẩn sẽ giảm dần từ vùng 1 đến vùng 3. Trường hợp bệnh phẩm nhiều vi khuẩn, đến vùng 3 sẽ phân lập được vi khuẩn riêng rẽ. Mỗi vi khuẩn riêng rẽ sẽ mọc thành khuẩn lạc riêng rẽ.

Ủ ấm đĩa thạch trong điều kiện thích hợp. Đọc kết quả sau 24h.

Các mẫu dịch, mủ ở vị trí vô trùng nếu mọc thường mọc 1 loại vi khuẩn, 1 loại khuẩn lạc. Người làm xét nghiệm sẽ nhận định tính chất khuẩn lạc để lựa chọn môi trường cấy định danh ra tên vi khuẩn. Trường hợp không mọc sẽ trả âm tính sau 48h.

Các mẫu bệnh phẩm ở vị trí có sự hiện diện của vi khuẩn thường trú như mũi, họng, tỵ hầu, phân, đờm thì sẽ mọc nhiều loại khuẩn lạc khác nhau. Người làm xét nghiệm sẽ lựa chọ khuẩn lạc nghi ngờ để định danh.

Tóm lại, cấy phân vùng là khâu đầu tiên và rất quan trọng trong quá trình nuôi cấy vi khuẩn. Kỹ thuật và kinh nghiệm của người làm xét nghiệm cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra kết quả nuôi cấy vi khuẩn 1 cách chính xác.

Ngoài ra để kết quả đảm bảo chính xác và kịp thời thì việc lấy bệnh phẩm đóng vài trò tiên quyết. Lấy đúng vị trí và đúng kỹ thuật sẽ cho kết quả chính xác và kịp thời nhất!

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ đầu ngành, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại mà còn nổi bật với dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp; không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa.

Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 [phím 0 để gọi Vinmec] hoặc đăng ký lịch khám tại viện TẠI ĐÂY. Nếu có nhu cầu tư vấn sức khỏe từ xa cùng bác sĩ Vinmec, quý khách đặt lịch tư vấn TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn

XEM THÊM: