Theo rà soát của ngành nông nghiệp, hiện nay, trên địa bàn tỉnh có trên 400 cơ sở kinh doanh thuốc BVTV có đăng ký và được quản lý theo quy định với khoảng hơn 300 loại thuốc đang lưu thông, được người dân sử dụng rộng rãi.
Với hàng trăm nghìn héc - ta đất sản xuất nông lâm nghiệp, trung bình một năm nông dân sử dụng hàng chục tấn thuốc BVTV các loại. Do quá trình sử dụng không đúng quy trình, không theo khuyến cáo của các cơ quan chức năng nên một lượng lớn thuốc BVTV đã phát tán và tồn đọng trong môi trường đất, nước...
Đặc biệt, tại những cánh đồng lúa, thuốc BVTV được phun phòng, chống sâu bệnh trên đồng ruộng ở nhiều thời điểm khác nhau như: phun trừ cỏ, diệt trừ ốc bươu vàng trước khi cấy lúa; phun phòng chống sâu bệnh hại khi lúa mới cấy và phun khi lúa trổ đòng, khi lúa phơi màu... Mỗi vụ lúa, trung bình người nông dân phun thuốc BVTV từ 3 - 5 lần.
Không hiểu nhiều về phản ứng của các chất hóa học độc hại, nhiều hộ còn tự mua các loại thuốc khác nhau pha chế vào cùng một bình để phun phòng trừ sâu bệnh cho lúa. Cùng đó là tình trạng bao bì, chai lọ thuốc BVTV vứt tràn lan ngoài đồng ruộng và đây là loại rác thải nguy hại nhưng hầu hết không được xử lý.
Việc sử dụng thuốc BVTV không đúng cách, đúng liều lượng, sử dụng loại thuốc có độ độc cao đã bị cấm sử dụng trong sản xuất nông nghiệp đang làm phát sinh hàng nghìn tấn chất thải nguy hại ảnh hưởng đến môi trường. Điều đáng nói nhất hiện nay là, nông dân lạm dụng phân hóa học, không coi trọng các loại phân hữu cơ khiến hệ sinh vật trong đất giảm dần, đất bị chai cứng, kết cấu đất bị phá vỡ, giảm khả năng giữ nước, biến đổi dinh dưỡng, gây thoái hóa đất, giảm năng suất cây trồng.
Trao đổi về vấn đề này, theo ông Phạm Đình Vinh - Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và BVTV tỉnh, hằng năm, Chi cục thường xuyên triển khai tuyên truyền, phổ biến, hướng dẫn người sản xuất, cơ sở buôn bán, đơn vị có chức năng liên quan... về các quy định của Nhà nước, các biện pháp sử dụng phân cân đối, nguyên tắc sử dụng hóa chất BVTV.
Tuy nhiên, qua kiểm tra, giám sát [KTGS] vẫn phát hiện tình trạng người nông dân sử dụng phân bón hoá học, hóa chất BVTV chưa đảm bảo theo quy định. Chủ yếu là việc lạm dụng phân bón vô cơ, hóa chất BVTV, dẫn tới tình trạng sử dụng thuốc BVTV thiếu hiệu quả, không an toàn, làm tăng chi phí sản xuất, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, môi trường sống bị ô nhiễm.
Bên cạnh đó, thời gian qua, Chi cục đã thực hiện đúng các chức năng quản lý nhà nước về thuốc BVTV như: quản lý sản xuất, buôn bán, sử dụng, bảo quản, vận chuyển, quảng cáo, tiếp nhận công bố hợp quy…
Tuy nhiên, việc quản lý và kiểm tra gặp nhiều khó khăn vì các cơ sở hoạt động kinh doanh phân bón, thuốc BVTV nằm rải rác tại các xã trên địa bàn 9 huyện, thị, thành phố [trong đó có nhiều xã vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn]; dẫn tới việc đi lại, KTGS gặp nhiều khó khăn. Trong khi nhân lực mỏng, kinh phí hoạt động không nhiều.
Có nhiều công ty tham gia cung ứng thuốc BVTV; tình trạng một hoạt chất quá nhiều tên thương phẩm. Trong khi trình độ hiểu biết của người nông dân còn hạn chế, gây khó khăn cho người sử dụng cũng như khó khăn cho công tác KTGS.
Sản xuất theo hướng an toàn, xanh, sạch, bảo vệ tính cân bằng của đất là điều quan trọng để nâng cao giá trị sản xuất ngành nông nghiệp. Để làm được điều này, trước tiên, mỗi người nông dân cần tăng cường sử dụng các loại phân bón hữu cơ để cải tạo đất. Việc bổ sung các loại phân bón hữu cơ sẽ làm tăng các loại vi sinh vật có ích trong đất. Các loại vi sinh vật này sẽ tiêu diệt các nấm bệnh, đảm bảo độ phì nhiêu cho đất. Bên cạnh đó, các địa phương cần xây dựng, nhân rộng các mô hình sử dụng các loại phân bón hữu cơ vi sinh cải tạo đất; tích cực tuyên truyền về tác hại của việc lạm dụng phân bón hóa học, thuốc BVTV đối với đất trồng cây nông lâm nghiệp; đồng thời, tăng cường quản lý, KTGS việc kinh doanh, buôn bán phân bón, thuốc BVTV trên địa bàn...
Ngoài ra, nông dân cần chủ động tiếp thu những tiến bộ khoa học, kỹ thuật; tự giác nâng cao ý thức, nhận thức trong canh tác, sử dụng phân bón hóa học, thuốc BVTV theo nguyên tắc "4 đúng" [đúng nồng độ, đúng liều lượng, đúng cách, đúng lúc]; không vứt bao bì thuốc BVTV ra đồng ruộng, sông suối...
Việc sử dụng nguyên tắc "4 đúng" trong chăm sóc, bảo vệ mùa màng, không chỉ giảm tối đa chi phí cho sản xuất, mà còn làm tăng năng suất, chất lượng sản phẩm và không gây ảnh hưởng đến môi trường. Đây cũng là yêu cầu sản xuất của một nền nông nghiệp sạch phát triển bền vững mà chúng ta đang hướng đến.
Thuốc bảo vệ thực vật [BVTV] là loại vật tư nông nghiệp đóng vai trò quan trọng giúp kiểm soát sâu bệnh, tránh ảnh hưởng năng suất cây trồng. Tuy nhiên, việc sử dụng, lạm dụng thuốc có thể gây ra nhiều hậu quả không mong muốn, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và môi trường. Do đó, một trong những nhiệm vụ của ngành BVTV là phát triển theo hướng bền vững, xanh...
Đây là những nội dung được thảo luận trong Diễn đàn “Thực trạng sản xuất, kinh doanh, sử dụng thuốc BVTV tại Việt Nam và giải pháp phát triển bền vững” do Báo Nông nghiệp Việt Nam phối hợp Cục BVTV[Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn] tổ chức ngày 28-12.
.jpg]Quang cảnh diễn đàn.
Tỷ lệ sử dụng giảm nhưng còn khó khăn
Tham luận tại diễn đàn, bà Bùi Thanh Hương, Trưởng phòng Thuốc BVTV [Cục BVTV] cho biết, xu hướng sử dụng thuốc BVTV sinh học ngày càng gia tăng, phổ biến ở các quốc gia phát triển và đang phát triển.
Tại Việt Nam, trong những năm 2020-2023, số lượng thuốc BVTV sinh học tăng từ 768 lên 810 tên thương phẩm được phép sử dụng. Hiện nay, lượng thuốc BVTV sử dụng trung bình giảm từ 3,81kg/ha năm 2020 xuống 3,19kg/ha năm 2022. Trong đó, lượng thuốc BVTV sinh học sử dụng tăng từ 16,67% năm 2021 lên 18,49% năm 2022.
Bên cạnh kết quả đạt được, thực tế ở nước ta những năm qua cho thấy, không ít người sản xuất nông nghiệp do mong muốn tăng lợi nhuận đã lạm dụng thuốc BVTV hoặc sử dụng thuốc BVTV sai quy định.
Đại diện Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thành phố Cần Thơ cho biết, toàn thành phố có gần 25.000ha cây ăn trái, sản lượng hằng năm trên 200.000 tấn; gieo trồng cây rau màu trên 17.000ha, sản lượng 205.000 tấn/năm…
Hiện nay, do giá một số nông sản đang ở mức cao nên nông dân có xu hướng tăng cường đầu tư, chăm sóc và lựa chọn nguồn phân bón, thuốc BVTV chất lượng, có uy tín trên thị trường, dẫn đến việc sử dụng quá nhiều hóa chất trong nông nghiệp so với khuyến cáo, tăng chi phí sản xuất không hợp lý. Việc xử lý bao bì thuốc BVTV sau sử dụng còn rất khó khăn…
Tương tự, Phó Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và BVTV tỉnh Đồng Tháp Lê Văn Chấn, cho rằng, hiện còn một số nông dân sử dụng phân bón và thuốc BVTV chưa theo khuyến cáo, chưa phù hợp loại cây trồng và đối tượng dịch hại dẫn đến hiệu quả sử dụng chưa cao; địa bàn rộng, số lượng đại lý, cơ sở vật tư nông nghiệp nhiều, trong khi lực lượng công chức thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về thuốc BVTV khá mỏng nên việc kiểm soát vẫn chưa chặt chẽ.
Nguyên nhân của tình trạng trên, theo GS.TS Nguyễn Văn Tuất, Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật BVTV Việt Nam, hiện nay, cơ cấu giống cây trồng được thay đổi, ảnh hưởng biến đổi khí hậu; nhiều loại sinh vật gây hại cây trồng mới phát sinh, mới nổi và bùng phát thành dịch. Nhiều giống mới được du nhập từ vùng này đến vùng khác và ngược lại nên cần sử dụng nhiều phân bón hóa học, thuốc BVTV.
Ngoài ra, chế phẩm thảo mộc và sinh học còn ít trên thị trường; việc đăng ký chế phẩm thảo mộc và sinh học đủ điều kiện thương mại hóa cần thời gian dài và nguồn kinh phí lớn...
Sử dụng thuốc BVTV an toàn, hiệu quả, có trách nhiệm
Chia sẻ về Chương trình sử dụng thuốc BVTV an toàn, hiệu quả, có trách nhiệm của Hội Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thuốc BVTV Việt Nam [VIPA], ông Nguyễn Văn Sơn, Chủ tịch VIPA, khẳng định, Chương trình sử dụng thuốc BVTV an toàn, hiệu quả, có trách nhiệm ra đời là giải pháp quan trọng để khắc phục những tiêu cực từ việc lạm dụng thuốc BVTV trước đây.
Mục tiêu của Chương trình nhằm hỗ trợ nông dân, các đại lý buôn bán thuốc BVTV tiếp cận, nắm rõ nguyên tắc sử dụng thuốc và phòng trừ sinh vật gây hại nhằm phát huy hiệu quả sản phẩm thuốc BVTV, giữ gìn môi trường xanh, sạch, bảo vệ sức khỏe của cộng đồng. Từ đó, hình thành vùng sản xuất nông sản an toàn, chất lượng cao và phục vụ xuất khẩu.
Thời gian tới, Hội tiếp tục hoàn thiện, số hóa tài liệu tập huấn sử dụng thuốc BVTV an toàn, hiệu quả và có trách nhiệm, quản lý sinh vật gây hại trên một số cây trồng chính.
Tại diễn đàn, các đại biểu cho rằng, để sử dụng thuốc BVTV an toàn, hiệu quả, các địa phương cần xây dựng kênh truyền thông hướng dẫn sử dụng thuốc BVTV trên cây trồng, trên cơ sở Danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng tại Việt Nam; đẩy mạnh tuyên truyền các hoạt chất thuốc có nguồn gốc sinh học, có độ độc cấp tính thấp và có thời gian cách ly ngắn.
Bên cạnh đó, cần đa dạng cây trồng, luân phiên thay đổi giống cây trồng trong năm, những biện pháp nâng cao năng suất cây trồng, bảo đảm an toàn chất lượng sản phẩm tốt, hạn chế việc sử dụng các loại thuốc BVTV, thuốc trừ sâu trong quá trình sản xuất trồng trọt; kiểm tra, hướng dẫn việc sử dụng thuốc BVTV tại các vùng sản xuất; hướng dẫn người dân kỹ thuật sử dụng thuốc BVTV theo nguyên tắc 4 đúng [đúng thuốc, đúng lúc, đúng nồng độ và liều lượng, đúng cách]; bảo đảm thời gian cách ly trước khi thu hoạch…
Theo PGS.TS Nguyễn Xuân Hồng, Phó Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, sử dụng các biện pháp sinh học và thuốc BVTV sinh học thay thế thuốc hóa học là xu thế tất yếu, phù hợp tăng trưởng xanh. Để nhân rộng các mô hình sử dụng thuốc BVTV sinh học cần các chính sách lớn, tập trung thực hiện: Truyền thông nâng cao nhận thức, hiểu biết về sử dụng có trách nhiệm thuốc BVTV; tiếp thu, chọn lọc kinh nghiệm của thế giới để bổ sung, hoàn thiện và thực thi hiệu quả các quy định về quản lý thuốc BVTV; có chính sách tài chính cụ thể khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, phát triển, sản xuất, cung ứng thuốc BVTV sinh học thân thiện môi trường…
Chúng ta sử dụng thuốc bảo vệ thực vật như thế nào vì sao?
Người nông dân cần sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hợp lý để hạn chế ảnh hưởng đến môi trường, khiến nhiều loài thiên địch của sâu bọ biến mất, tăng giá thành đầu tư... Tạo ra nông sản tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, không an toàn có thể khiến người nông dân thua thiệt ngay chính trên sân nhà.
Cần chú ý gì khi sử dụng thuốc hóa học bảo vệ thực vật?
Các nguyên tắc an toàn sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.
Thuốc phải được cất giữ nơi cao có khóa cẩn thận xa tầm với của trẻ em..
Đọc kỹ nhãn thuốc trước khi dùng. ... .
Mang dụng cụ bảo hộ lao động khi tiếp xúc với thuốc như khẩu trang, găng tay,... ... .
Cẩn thận khi pha thuốc để tránh thuốc tiếp xúc vào da, mắt....
Khi nào thì nên sử dụng thuốc bảo vệ thực vật?
Buổi sáng là thời điểm sâu bệnh hoạt động nhiều nhất. Bà con nên tranh thủ và phun thuốc bảo vệ thực vật vào lúc này, hiệu quả diệt trừ cũng sẽ cao hơn. Lúc cây mới ra hoa, trổ bông, hay thời kỳ sắp thu hoạch… Bà con không nên phun thuốc trừ sâu hay thuốc bảo vệ thực vật, tránh ảnh hưởng đến chất lượng nông sản.
Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật không hợp lý sẽ ảnh hưởng như thế nào đến quần thể sinh vật?
Mất cân bằng hệ sinh thái: Khi con người sử dụng thuốc BVTV thì đã tác động một cách tiêu cực, gây mất cân bằng và mất đi sự ổn định trong tự nhiên; thuốc BVTV có tác dụng tiêu diệt các loài gây hại nhưng cũng đã giết chết rất nhiều loài có lợi như những loại thiên địch như ong kí sinh hay côn trùng bắt mồi.