Để có được bản lĩnh như vậy, không thể không kể đến công lao dạy dỗ to lớn của hai người thầy, bước ngoặt quan trọng tạo nên một Gia Cát Lượng anh tài kiệt xuất trong lịch sử.
Vị thầy đầu tiên của Gia Cát Lượng chính là Thủy Kính tiên sinh Tư Mã Huy. Ông là một ẩn sĩ nổi tiếng, tài học rộng khắp biển trời, từng nhận xét về Gia Cát Lượng với Lưu Bị như sau: "Người này chính là Ngọa Long, nhất định có thể an thiên hạ."
Tuy vậy, sau khi Lưu Bị nhiều lần tỏ lòng muốn mời Khổng Minh rời núi để làm quân sư cho mình, Thủy Kính tiên sinh lại than thở: "Ngọa Long tuy gặp chủ, nhưng không gặp thời, tiếc lắm thay!"
Gia Cát Lượng được xưng tụng là Ngọa Long của thời đại.
Có thể thấy, mặc dù Tư Mã Huy đánh giá tài Khổng Minh không thể nào lường được nhưng ông cũng dự báo sự thất bại trong việc giúp Lưu Bị khôi phục Hán thất của đại đệ tử nhà mình. Chỉ qua hai câu nói, người ta nhận ra Thủy Kính tiên sinh là người thấu đáo và tinh tường đến thế nào. Bản lĩnh thiên văn địa lý của Gia Cát Lượng rõ ràng đã kế thừa tuyệt học của tiên sinh.
Bấy giờ, Bàng Đức Công cũng là danh sĩ quy ẩn có quan hệ rất tốt với Thủy Kính tiên sinh. Do coi trọng tài hoa của Gia Cát Lượng sau nhiều lần gặp mặt, ông đã chỉ bảo về 4 chữ: Thiên hạ khai thế. Những lời ông nói với Khổng Minh là về đại thế thiên hạ để giúp người học trò mở mang tầm mắt, nhìn xa trông rộng mà đưa ra những quyết sách to lớn ảnh hưởng tới hùng đồ bá nghiệp sau này.
Nhận được sự chỉ dạy của những kỳ tài nổi danh thiên hạ, tư chất lại thông minh, không khó hiểu tại sao Gia Cát Lượng trở thành một trong những vị quân sư tài giỏi nhất thời bấy giờ, ai ai cũng phải nể phục. Tuy nhiên, đến cuối cùng, Gia Cát Lượng vẫn thất bại trong tay Tư Mã Ý. Tất cả đều là vì 2 chữ "Ẩn nhẫn", ý chỉ thái độ giấu kín lòng riêng mà nhẫn nhịn. Nhờ ẩn nhẫn, Tư Mã Ý đã chiến thắng Gia Cát Lượng trong lần Bắc phạt cuối cùng, khiến vị quân sư hùng tài lâm bệnh nặng mà qua đời ngay trong doanh trướng. Cũng nhờ ẩn nhẫn, Tư Mã Ý đã chờ đến ngày Tào Tháo và Tào Phi lần lượt qua đời để một tay thâu tóm giang sơn.
Giỏi về ẩn nhẫn, Tư Mã Ý giành chiến thắng sau cùng.
Nghe thì thấy đơn giản nhưng để làm được 2 chữ "ẩn nhẫn" ấy quả là cực kỳ khó khăn. Trong trận đánh cuối cùng với Khổng Minh ấy, hai bên dàn quân đối chọi hơn 100 ngày. Gia Cát Lượng mấy lần khiêu chiến, mong muốn đánh nhanh diệt gọn trong khi lương thảo đang dần cạn kiệt thì Tư Mã Ý kiên trì cố thủ trong thành, quyết định dùng kế tiêu hao và giằng co. Gia Cát Lượng không ngừng cho người tới mắng chửi, chế giễu thậm tệ, thậm chí còn gửi cho Tư Mã Ý chiếc váy phụ nữ để khích tướng cùng bức thư vô cùng khiếm nhã:
"Trọng Đạt đã làm đại tướng, thống lĩnh quân Trung Nguyên, không dám mặc giáp cầm gươm, để quyết sống mái mà chịu ngồi núp ở trong tối trong hang, để lánh lưỡi đao mũi tên, thế thì khác gì đàn bà? Nay sai người đưa khăn yếm quần áo trắng của đàn bà đến, nếu không dám ra đánh, thì phải lạy hai lạy mà nhận lấy; nếu còn biết xấu hổ, có chí khí người con trai, thì phải phê vào giấy này, y hẹn ra giao chiến".
Tức giận trong thoáng chốc nhưng Tư Mã Ý nhanh chóng bình tĩnh lại, suy nghĩ thấu đáo mọi việc. Sau đó, ông vừa lấy váy ra mặc, vừa tỏ ra thích thú và cảm ơn sự quan tâm của Thừa tướng.
Tháng 8 cùng năm, do vất vả mệt nhọc lâu ngày mà sinh bệnh, Gia Cát Lượng không may qua đời trong doanh trại Ngũ Trượng Nguyên, chỉ thọ được 54 tuổi, quân Thục như rắn mất đầu, đành phải lẳng lặng rút lui. Kết quả cuối cùng, Tư Mã Ý không cần đánh mà vẫn giành chiến thắng.
Nếu Tư Mã Ý không kìm nén được cơn tức giận, xông ra ngoài thành nghênh chiến, thì kết cục chưa thể nói trước ra sao và lịch sử có thể diễn biến khác đi rồi. Qua đó cho thấy Tư Mã Ý được coi là mẫu người điển hình biết kiềm chế thịnh nộ, có tâm đại nhẫn thật phi thường, xứng đáng là đối thủ lớn nhất trong đời Gia Cát Lượng.
Gia Cát Lượng sống thời Tam Quốc được biết đến là một vị quân sư đa mưu túc trí, hùng tài mưu lược, có thể ngồi trong màn che mà đẩy lùi hàng chục vạn quân địch.
Tuy là người trên thông thiên văn, dưới hiểu địa lý, hô phong hoán vũ, không gì làm không được, nhưng Gia Cát Lượng chỉ hưởng thọ có 54 tuổi.
Theo truyện kể lại, khi biết mình sắp chết trong khi sự nghiệp vẫn dở dang, ấu chúa vẫn còn nhỏ tuổi chưa cáng đáng được sự nghiệp, Gia Cát Lượng quyết định làm phép cầm sao giữ mạng để chống lại mệnh trời hòng sống thêm 1 giáp nữa. Trong khi ông lập đàn thất tinh cần phải 7 ngày yên tĩnh không ai quấy rầy. Nhưng đến ngày thứ 6, vì việc quân khẩn cấp, một tướng đã xộc vào nơi ông đang làm phép. Bởi thế việc cầm sao thất bại.
Gia Cát Lượng chỉ hưởng thọ có 54 tuổi.
Dưới góc nhìn tử vi, nhiều người lý giải rằng, sở dĩ kế hoạch cầm sao giữ mạng của Gia Cát Lượng thất bại, ông từ trần khi 54 tuổi là do thuộc mệnh vô chính hiệu – tức là cung mệnh không có chính tinh tọa thủ, cho nên không thể làm người đứng đầu điều hành công việc được mà chỉ ở vị trí phò tá mới phát huy được tài năng.
Trong một cuốn sách nghiên cứu về tử vi mang tên Cuộc đời và số mệnh, tác giả Nguyễn Phúc Vĩnh Tùng phân tích: “Khổng Minh Gia Cát Lượng sinh vào giờ Tuất ngày 10/4 năm Tân Dậu. Mệnh Vô chính diệu an tại Mùi có Thái Dương ở Mão [mặt trời lúc bình minh] và Thái Âm ở Hợi [mặt trăng vằng vặc lúc nửa đêm] cả hai cùng hợp chiếu về mệnh. Đây là cách “Nhật Nguyệt tịnh minh tá cửu trùng ư kim diện”".
Thuộc mệnh vô chính hiệu chính là không thể thọ được. Người xưa có câu "mệnh vô chính diệu phi yểu tắc bần”. Gia Cát Lượng dù có Nhật Nguyệt cùng hợp chiếu mệnh nên cuộc đời từ trung vận thì tỏa sáng rực rỡ, tung hoành ngang dọc, tên tuổi lẫy lừng. Tuy nhiên vẫn không tránh khỏi định mệnh cho người mệnh vô chính diệu là: Giàu thì chết sớm mà nghèo thì thọ hơn.
Một tác giả có tên Nguyễn Phúc Vĩnh Tùng viết: “Người ta cũng cho rằng, Gia Cát Lượng chết sớm là vì sát nghiệp của ông quá nặng. Ông đã dùng hỏa công đốt chết 10 vạn quân đằng giáp của Mạnh Hoạch trong cốc Hồ Lô. Rồi lại dùng hỏa công đốt chết 18 vạn quân của Tào Tháo trên sông Xích Bích. Nhưng nếu chúng ta xét điều này dưới cái nhìn của khoa Tử Vi thì dù sát nghiệp của ông nặng hay nhẹ thì tuổi thọ của ông ta cũng sẽ được bao nhiêu với cái số mệnh Vô chính diệu?”.
Ở một sách về Tử vi khác là cuốn Tử vi thực hành thì chỉ ra rằng năm 54 tuổi, Gia Cát Lượng gặp đại hạn ngộ Thái Tuế và một loạt sao xấu cho nên không thể qua được mà phải chết.