Loãng xương đang “gặm nhấm” phụ nữ tuổi mãn kinh
Bước vào thời kỳ mãn kinh, phụ nữ phải đối mặt với vô vàn phiền toái từ tuổi tác như lão hóa da, tính khí thay đổi thất thường, nhưng đáng sợ hơn cả là bệnh loãng xương. Bệnh diễn biến kín đáo, mơ hồ, thường từ sau 30 tuổi, âm thầm “gặm nhấm” sức khỏe chị em mà không hề hay biết. Chỉ đến khi triệu chứng đau buốt tay chân, xương khớp, chị em mới phát hiện và chấp nhận loãng xương như một bệnh song hành cùng tuổi tác.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới WHO, có tới 1/3 phụ nữ trong tuổi mãn kinh bị bệnh loãng xương, và loãng xương là vấn đề mang tính xã hội. Ở Việt Nam, có tới 20% chị em ở độ tuổi mãn kinh gặp vấn đề về loãng xương.
Âm thầm như loãng xương tuổi mãn kinh
Mãn kinh được coi là giai đoạn 3 về sự phát triển sinh lý ở người phụ nữ, lúc này buồng trứng sản xuất hoocmon estrogen ít hơn, sẽ kéo theo nhiều hệ lụy như loãng xương, bệnh tim mạch. Loãng xương là tình trạng xương mỏng rất dễ gãy, dù vận động nhẹ nhàng, thậm chí có thể gãy tự nhiên mà không do chấn thương. Thường sau 30 tuổi, cơ thể đã bắt đầu xuất hiện quá trình mất xương. Nhưng phải tới 40 – 70 tuổi mới xuất hiện đau, tê chân tay.
Như trường hợp nữ diễn viên Kim Xuyến, năm nay đã 70 tuổi, gần 1 năm trước tự dưng thời tiết không nóng, nhưng vẫn bị ra mồ hôi lúc diễn, sáng ngủ dậy thấy khó chịu, đang đứng mà ngồi xuống là buốt lưng, đang đi thì mắt cá chân đau, lại phải ngồi xuống. Trong khi trước đó, nữ diễn viên vẫn đi xe máy 40-50km và vẫn theo được tiến độ các đoàn làm phim mà không gặp vấn đề gì về sức khỏe. “Tôi chắc là mình bị khớp, nên mua thuốc chữa khớp uống nhưng không thấy đỡ mà lại bị tác dụng phụ với thận, nhưng khi đi khám bác sĩ thì tôi bị loãng xương”, diễn viên Kim Xuyến tâm sự.
Chỉ người trong cuộc mới hiểu, diễn viên Kim Xuyến chia sẻ, các triệu chứng như đau lưng, tự dưng mắt cá chân đau, ngồi một lúc thì thây bình thường, đang đứng ngồi xuống thì buốt dọc lưng, bảo con thì các con lại cứ tưởng mình giả vờ. Rồi tự dưng tê tay như kiến bò, bàn tay đang nắm được bình thường, hôm sau không thể nắm lại được, trong khi trước đó tôi có thể tự bê chậu hoa 20 – 30kg bình thường, nhưng khi thấy triệu chứng thế không dám làm.
Theo PGS.TS Trần Đình Ngạn, Nguyên Chủ nhiệm Khoa Tim – thận – khớp, Nguyên Phó Giám đốc Quân y Viện 103, tất cả các vấn đề mà diễn viên Kim Xuyến gặp phải đều là dấu hiệu của loãng xương. Lúc tay chân tê, hay bị chuột rút tức là nồng độ canxi trong cơ thể giảm. Bởi cơ thể sẽ tự động lấy canxi trong xương ra để bù đắp cho việc lượng canxi ngoài huyết thanh suy giảm, như thế sẽ làm cho triệu chứng tê chân tay hết, nhưng vô hình chung nó đã ăn cắp canxi trong xương của mình cứ ngày nọ qua ngày kia, nhiều lần như thế, cuối cùng sẽ dẫn tới tình trạng hủy xương nhiều hơn tạo xương và dẫn tới loãng xương.
Trị loãng xương tuổi mãn kinh, canxi thôi chưa đủ
Sau tuổi 40 phụ nữ bắt đầu bước vào giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh. Nhiều người cho rằng tình trạng loãng xương là do thiếu canxi và thường chọn việc bổ sung canxi để cải thiện, nhưng chưa đủ. Theo BS. Ngạn, cần xác định tại sao phụ nữ tuổi mãn kinh lại bị loãng xương. Bệnh loãng xương ở phụ nữ vừa do tác động của tuổi tác lại vừa do vấn đề mãn kinh mang lại. Với chị em phụ nữ, hoocmon nội tiết estrogen quyết định hình thái, sắc đẹp của phụ nữ. Đặc biệt esrtogen đóng vai trò chung trong cơ thể là vận chuyển và gắn kết canxi với tế bào khung xương. Bởi thế, khi bước vào tuổi mãn kinh, lượng estrogen suy giảm sẽ ảnh hưởng rất lớn tới xương của phụ nữ. Đây là bệnh loãng xương nguyên phát typ 1. Như vậy, phụ nữ sau mãn kinh sẽ phải gánh chịu hai quá trình gây loãng xương, đó là loãng xương do tuổi và loãng xương do thiếu hụt estrogen, làm cho họ bị loãng xương sớm hơn, nhanh hơn, nặng hơn nam giới.
Để giải quyết vấn đề loãng xương do tuổi, BS. Ngạn tư vấn, cần ăn uống đủ chất, đủ lượng canxi cần thiết và đặc biệt là các dưỡng chất có thể chuyển hóa và vận chuyển được canxi, để tạo nên được các tế bào gắn được với cốt bào trong xương để tạo thành tế bào xương. Nhiều người thắc mắc là tại sao bổ sung rất nhiều canxi nhưng lại vẫn bị loãng xương. Thực tế canxi đi vào cơ thể 100%, nhưng chỉ có 40% được gắn kết vào xương thôi, 60% sẽ được đào thải ra ngoài, nên phải gắn với vitamin D3 và giờ có thêm MK7 [một loại vitamin K2 tự nhiên] được ví như tài xế, chở canxi đến đúng vị trí cần thiết, và MK7 còn lấy canxi ở những chỗ khác thừa [là mạch máu, mô mềm] để chở đến vị trí cần [là xương]. Ưu việt của MK7 có tới 72 tiếng ở trong cơ thể, giúp cho MK7 hoạt động tích cực là vừa vận chuyển canxi đến đích, vừa có thời gian dọn dẹp canxi ở những chỗ thừa.
Còn đối với loãng xương do suy giảm estrogen trong thời kỳ mãn kinh thì cần bổ sung Estrogen. Nhưng BS. Ngạn cảnh báo, tất cả các thuốc tổng hợp bổ sung nội tiết tố như một con dao hai lưỡi. Có một loại estrogen thảo dược mới là EstroG-100 lại rất hay là đưa một nguyên liệu cần thiết để tổng hợp estrogen mà cơ thể cần đến đâu thì làm đến đấy, tự sản xuất ra đến đấy. Phụ nữ tuổi mãn kinh bổ sung EstroG- 100 rất tốt, bên cạnh phòng ngừa loãng xương thì còn giúp cải thiện vẻ đẹp, làn da cho phụ nữ, BS Ngạn mách.
Mãn kinh là quy luật tất yếu của tuổi tác ở người phụ nữ kéo theo ám ảnh là bệnh loãng xương. Chị em hoàn toàn có thể xua tan nỗi lo đó bằng cách bổ sung các dưỡng chất an toàn, hiệu quả.
Để được tư vấn thêm về phương pháp giúp xương khỏe mạnh, phòng và điều trị các bệnh lý xương khớp, hãy gọi 19001259 [Giờ hành chính] . Hoặc hòm thư - website //loangxuong.net.vn
Thuốc có thể làm chậm quá trình mất xương. Bổ sung đủ Canxi và vitamin D và hoạt động thể chất đóng vai trò quan trọng để duy trì mật độ xương tối ưu. Điều chỉnh các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được.
Thay đổi yếu tố nguy cơ có thể bao gồm tập thể dục chịu trọng lượng, hạn chế caffeine, rượu và ngừng hút thuốc. Lượng bài tập chịu tải trọng chưa được xác định, nhưng khuyến khích tập trung bình 30 phút/ngày. Bác sỹ vật lý trị liệu cần đưa ra chương trình tập thể lực và hướng dẫn cách để thực hiện an toàn các hoạt động hàng ngày để giảm thiểu nguy cơ té ngã và gãy lún thân đốt sống.
Tất cả nam giới và phụ nữ cần bổ xung ít nhất 1000 mg canxi nguyên tố mỗi ngày. Lượng từ 1200 đến 1500 mg/ngày [bao gồm cả khẩu phần ăn] được khuyến cáo cho phụ nữ sau mãn kinh và đàn ông lớn tuổi và trong thời kỳ tăng nhu cầu, như dậy thì, mang thai và cho con bú. Canxi lý tưởng nên được hấp thụ từ các nguồn thực phẩm, sử dụng thực phẩm chức năng nếu chế độ ăn uống không đủ. Canxi bổ sung được sử dụng phổ biến nhất là canxi cacbonat hoặc canxi citrat. Canxi citrat được hấp thu tốt hơn ở những bệnh nhân bị giảm acid clohidric dạ dày, nhưng cả hai đều được hấp thụ tốt khi dùng chung với bữa ăn. Bệnh nhân dùng thuốc ức chế bơm proton hoặc những bệnh nhân đã phẫu thuật dạ dày Phẫu thuật giảm béo nên dùng canxi citrat để đảm bảo tối đa hấp thụ. Canxi cần được uống liều 500 đến 600 mg/lần x 2-3 lần/ngày.
Bổ sung Vitamin D được khuyến cáo với 600 đến 800 đơn vị/ngày. Bệnh nhân bị thiếu vitamin D có thể cần liều cao hơn. Bổ sung vitamin D thường được cho dưới dạng cholecalciferol, dạng tự nhiên của vitamin D, mặc dù ergocalciferol, dạng tổng hợp có nguồn gốc thực vật, cũng chấp nhận được. Nồng độ 25-OH vitamin D3 nên được bảo đảm ≥ 30 ng/mL.
Bisphosphonat là thuốc lựa chọn đầu tay. Bằng cách ức chế sự hủy xương, bisphosphonat bảo vệ khối lượng xương và có thể làm giảm tỷ lệ gãy xương cột sống và xương đùi lên đến 50%. Chu chuyển xương giảm sau 3 tháng điều trị bisphosphonat và giảm nguy cơ gãy xương rõ rệt sớm sau 1 năm sau khi bắt đầu điều trị. Đo DEXA, được thực hiện liên tục để theo dõi đáp ứng điều trị, nên được làm lại sau mỗi 2 năm hoặc lâu hơn. Bisphosphonat có thể được uống hoặc truyền tĩnh mạch. Bisphosphonat bao gồm:
Alendronate [10 mg x 1 lần/ngày hoặc 70 mg uống 1 lần/tuần]
Risedronate [5 mg uống lần/ngày, 35 mg uống một lần/tuần, hoặc 150 mg uống một lần/tháng]
Zoledronic acid [5 mg tĩnh mạch một lần/năm]
Ibandronate uống [150 mg một lần/tháng] hoặc tĩnh mạch [3 mg mỗi 3 tháng]
Các bisphosphonat cần được uống trước ăn sáng, uống với một cốc nước đầy [250 mL], và bệnh nhân phải giữ tư thế thẳng trong ít nhất 30 phút [60 phút đối với ibandronat] và không ăn uống bất cứ thứ gì khác trong thời gian này. Những thuốc này an toàn khi dùng ở những bệnh nhân có độ thanh thải creatinine> 35 mL/phút. Uống bisphosphonat có thể gây kích ứng thực quản. Các bệnh lý thực quản làm giảm nhu động và các triệu chứng của đường tiêu hóa trên có là chống chỉ định tương đối dùng bisphosphonat đường uống. Bisphosphonat tĩnh mạch được chỉ định nếu một bệnh nhân không thể dung nạp được hoặc không tuân thủ bisphosphonat đường uống.
Hoại tử xương hàm Hoại tử xương hàm [ONJ] và gãy xương đùi không điển hình hiếm khi được báo cáo ở những bệnh nhân được điều trị bằng thuốc chống loãng xương với bisphosphonates hoặc denosumab Duy trì khối lượng xương . Các yếu tố nguy cơ bao gồm thủ thuật nha khoa xâm lấn, sử dụng bisphosphonat tĩnh mạch và ung thư. Lợi ích dùng thuốc làm giảm gãy xương liên quan đến loãng xương vượt trội hơn nguy cơ nhỏ này. Mặc dù một số nha sĩ yêu cầu một bệnh nhân ngừng sử dụng bisphosphonate trong vài tuần hoặc vài tháng trước khi làm thủ thuật nha khoa xâm lấn, nhưng không rõ ràng làm như vậy làm giảm nguy cơ hoại tử xương hàm.
Việc sử dụng bisphosphonat lâu dài cũng có thể làm tăng nguy cơ gãy xương đùi không điển hình. Gãy ở vị trí dưới cổ xương đùi do chấn thương tối thiểu hoặc không có chấn thương có thể được báo trước bởi triệu chứng đau đùi trước vài tuần hoặc vài tháng. Gãy xương có thể bị cả 2 bên.
Để giảm thiểu tỷ lệ gãy xương, nên cân nhắc ngưng bisphosphonat [thời gian nghỉ bisphosphonat] sau khoảng
3 đến 5 năm sử dụng ở bệnh nhân loãng xương [DXA scan] nhưng ít hoặc không có các yếu tố nguy cơ khác gây mất xương [3 năm cho acid zoledronic tĩnh mạch và 5 năm đối với bisphosphonates đường uống]
5 đến 10 năm sử dụng ở bệnh nhân loãng xương [do DXA scan] và nhiều yếu tố nguy cơ các yếu tố nguy cơ đáng kể khác như có gãy xương đốt sống.
Ngừng điều trị bisphosphonat không liên tục [thời gian nghỉ thuốc], cũng như thời điểm bắt đầu và thời gian điều trị, phụ thuộc vào các yếu tố nguy cơ của bệnh nhân, tuổi tác, tiền sử gãy xương, nguy cơ ngã. Thời gian nghỉ thuốc là 1 năm hoặc lâu hơn. Bệnh nhân nghỉ dùng bisphosphonat nên được theo dõi chặt chẽ về gãy xương mới hoặc mất xương nhanh hơn trên mật độ xương đo bằng DXA. Trong quá trình điều trị bằng thuốc chống hủy xương, chẳng hạn như bisphosphonat, chu chuyển xương bị ức chế, bằng chứng bởi N-telopeptide liên kết chéo thấp [
Ở những bệnh nhân không được điều trị, sự gia tăng nồng độ các chất đánh dấu chu chuyển xương, đặc biệt với mức độ cao hơn, cho thấy có nguy cơ gãy xương tăng lên. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu nồng độ các marker chu chuyển xương có nên được dùng làm tiêu chí để bắt đầu hay kết thúc thời gian nghỉ thuốc.
Calcitonin xịt mũi không nên sử dụng thường xuyên để điều trị loãng xương. Calcitonin có thể có tác dụng giảm đau trong thời gian ngắn sau khi gãy xương cấp tính, như gãy thân đốt sống, do tăng tiết endorphin nội sinh. Thuốc không cho thấy giảm tỷ lệ gãy xương.
Estrogen có thể duy trì mật độ xương và ngăn ngừa gãy xương. Dùng thuốc hiệu quả nhất nếu bắt đầu trong vòng 4 đến 6 năm sau mãn kinh, estrogen đường uống cũng có thể làm chậm sự mất xương và có thể làm giảm gãy xương ngay cả khi sử dụng muộn hơn. Sử dụng estrogen làm tăng nguy cơ huyết khối và ung thư nội mạc tử cung, ung thư vú. Nguy cơ ung thư nội mạc tử cung có thể giảm ở phụ nữ có tử cung bình thường bằng cách dùng progestin với estrogen [xem Liệu pháp hormone Liệu pháp Hormone Thời kỳ mãn kinh là giai đoạn mất chức năng sinh lý hoặc kết thúc chu kỳ kinh nguyệt [vô kinh] do giảm chức năng buồng trứng. Các triệu chứng có thể bao gồm... đọc thêm ]. Tuy nhiên, dùng phối hợp progestin và estrogen làm tăng nguy cơ ung thư vú, bệnh động mạch vành, đột quỵ, và bệnh đường mật. Do những mối quan tâm trên và có các phương pháp điều trị loãng xương khác, các tác hại của estrogen nhiều hơn lợi ích điều trị loãng xương với hầu hết phụ nữ; khi cần phải điều trị bằng thuốc này, nên điều trị ngắn và cần theo dõi chặt chẽ.
Denosumab là một kháng thể đơn dòng chống lại RANKL [chất hoạt hóa thụ thể kappa-B] và làm giảm hủy xương do tế bào hủy xương. Denosumab có thể hữu ích cho bệnh nhân không dung nạp hoặc không đáp ứng với các phương pháp điều trị khác hoặc ở bệnh nhân suy thận. Thuốc này đã được tìm thấy có một hồ sơ an toàn tốt trong 10 năm điều trị. Denosumab là chống chỉ định ở những bệnh nhân bị hạ canxi máu vì nó có thể gây ra sự thay đổi canxi dẫn đến hạ canxi máu nặng và các tác dụng phụ như tetani. Hoại tử xương hàm Hoại tử xương hàm [ONJ] và gãy xương đùi không điển hình hiếm khi được báo cáo ở bệnh nhân dùng denosumab.
Bệnh nhân dùng denosumab không nên trải qua một kỳ nghỉ thuốc vì việc dừng thuốc này có thể gây ra sự mất mật độ xương nhanh chóng và đặc biệt là làm tăng nguy cơ gãy xương, đặc biệt là gãy xương cột sống. Nếu và khi ngưng sử dụng denosumab, nên chuyển sang dùng bisphosphonat như acid zoledronic.
Các chất đồng hóa có sẵn cho đến 2 năm điều trị trong suốt cuộc đời. Teriparatide [PTH tổng hợp [PTH1-34]] và abaloparatide [một chất tương tự PTH của con người gắn với thụ thể PTH loại 1] được kích thích hàng ngày bằng cách tiêm dưới da và tăng nguy cơ gãy xương. Bệnh nhân dùng một chất đồng hóa nên có độ thanh thải creatinin> 35 mL/phút. Romosozumab Duy trì khối lượng xương , kháng thể đơn dòng chống lại sclerostin, có tác dụng đồng hóa cũng như chống hói.
PTH, kích thích sự hình thành xương mới, thường được chỉ định ở những bệnh nhân có những đặc điểm sau:
Không thể dung nạp thuốc chống hủy xương hoặc có chống chỉ định sử dụng
Không đáp ứng [ví dụ xuất hiện gãy mới hoặc giảm mật độ khoáng xương] với thuốc chống hủy xương, cũng như canxi, vitamin D và tập thể dục
Bị loãng xương trầm trọng [ví dụ, T-score