Ý nghĩa tường minh và ý nghĩa hàm ẩn của ngôn ngữ

Trong chương trình văn học lớp 9, chúng ta sẽ được làm quen với hai kiến thức nghĩa tường minh và hàm ý. Vậy nghĩa tường minh là gì? Hàm ý là gì? Hãy khám phá câu trả lời ngay sau đây cùng muahangdambao.com các bạn nhé!

Nghĩa tường minh là gì?

Nghĩa tường minh hay còn được gọi với cái tên khác là hiển ngôn. Nó được nằm trong câu với chức năng là để diễn đạt từ ngữ của câu. Nghĩa tường minh rất dễ để nhận ra bởi nó được thể hiện rõ ràng qua câu nói, ai cũng có thể hiểu được ngay mà không cần phải tốn thời gian suy diễn về nội dung cũng như ý nghĩa.

Hàm ý là gì?

Hàm ý có thể được hiểu là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ ở trong câu nhưng lại có thể suy ra được nghĩa từ những từ ngữ ấy. (Nghĩa hàm ý hay còn được gọi là hàm ngôn hoặc hàm ẩn).

Hàm ý sẽ được sử dụng với nhiều mục đích khác nhau như là  lời mời mọc, rủ rê, từ chối điều gì đó, đề nghị 1 cách kín đáo hoặc có khi là 1 lời thiếu thiện chí.

Những cách hiểu khác về nghĩa tường minh và hàm ý

Nghĩa tường minh hay còn được biết đến với tên gọi phổ thông hơn là nghĩa đen. Ý nghĩa được thể hiện ở ngay trong câu, thông qua câu chữ người nghe, người đọc đã có thể thấy và hiểu được ý của người đối diện.

Trong khi đó, nghĩa hàm ý hay còn được gọi là nghĩa bóng. Khác với nghĩa đen, nghĩa bóng sẽ không thể dễ dàng nhìn thấy ngay mà cần người đọc, người nghe phải suy ngẫm và khám phá sự tinh túy đang ẩn chứa trong từng con chữ thì mới luận ra được.

Xem thêm: Văn thuyết minh là gì lớp 8? Các phương pháp thuyết minh thường gặp

Ví dụ về hàm ý và nghĩa tường minh

Dưới đây sẽ là 1 số ví dụ điển hình cho nghĩa tường minh và hàm ý. Hãy cùng chúng tôi phân tích để có thể hiểu rõ hơn về chúng nhé!

Ví dụ 1: Cháy nhà mới lòi ra cái mặt chuột.

 – Nghĩa tường minh hay nghĩa đen ở trong câu này là: Khi nhà bị cháy thì những con chuột sống lén lút trong nhà sợ quá phải thoát thân nên đã chạy ra ngoài và phải để lộ mặt.

 – Còn nghĩa hàm ẩn tức nghĩa bóng ở trong câu này sẽ là: Khi gặp phải những khó khăn, hoạn nạn thì bản chất của con người mới thật sự được lộ ra. Kẻ luôn chăm chăm xu nịnh mình lúc này sẽ coi như không quen mình, không đưa tay giúp đỡ.

Ví dụ 2: Dã tràng xe cát biển Đông

 – Nghĩa tường minh hay nghĩa đen ở trong câu này có nghĩa là: Con dã tràng đang làm công việc xe cát hàng ngày của nó.

 – Trong khi đó, nghĩa hàm ẩn tức nghĩa bóng ở trong câu này lại là ý chỉ mặc dù bạn đã rất chăm chỉ, cố gắng làm việc, mưu cầu nhưng cuối cùng bao nhiêu công sức lại trở nên vô ích vì 1 lý do nào đó.

Tác dụng của hàm ý trong văn học cũng như đời sống hàng ngày

Hàm ý được sử dụng rộng rãi trong cả văn học và đời sống nhằm đem lại những lợi ích như sau:

– Tạo ra những hiệu ứng mạnh mẽ, sâu sắc hơn, nhấn mạnh hơn so với cách nói đơn giản thông thường.

– Giữ được sự tôn trọng, tính lịch sự và thể diện của người nói cũng như của người nghe.

– Làm cho lời nói, câu văn của bạn thêm phần ý vị và hàm súc hơn, thể hiện con người của bạn.

– Người nói có thể sẽ không phải chịu trách nhiệm về hàm ý ẩn chứa sau đó

Những lưu ý quan trọng về nghĩa hàm ý mà bạn cần phải biết

Khi dùng hoặc nghe hàm ý bạn cần chú trọng những điều sau đây:

•  Hàm ý có thể đoán được và hiểu nghĩa 1 cách dễ dàng, người nghe chỉ cần tập trung 1 chút vào câu chuyện thôi là đã có thể nắm bắt được ý chính đó rồi.
•  Hàm ý cũng có thể chối bỏ được vì người nói sẽ không phải chịu trách nhiệm với hàm ý đó. Chính vì thế nên khi giao tiếp, chúng ta  cần hết sức lưu ý đến ngôn ngữ biểu đạt cũng như hoàn cảnh cụ thể để sử dụng sao cho phù hợp.
•  Nghĩa hàm ý thường được dùng trong văn chương và giao tiếp hơn. Tuyệt đối không nên dùng nghĩa hàm ý trong các văn bản hành chính.
•  Có đôi khi, trong các hành động tưởng chừng như bình thường cũng chứa hàm ý sâu sa, đây là cách dùng “hình ảnh” cụ thể, sinh động để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật.

Xem thêm: Trường từ vựng là gì? Ví dụ & bài tập trường từ vựng lớp 8

Ý nghĩa của nghĩa hàm ý trong giao tiếp hàng ngày

•  Giúp cho lời nói của bạn có sức biểu đạt sâu sắc, mạnh mẽ đánh vào tâm lý của người nghe.
•  Thể hiện được thái độ, tình cảm và văn hóa ứng xử trong giao tiếp như sự tế nhị, lịch sự, tôn trọng người khác của người nói. Hoặc đôi khi cũng là sự châm biếm chế giễu khi sử dụng kết hợp cách chơi chữ ẩn ý.

Những trường hợp nào không nên sử dụng hàm ý?

Mặc dù hàm ý có nhiều tác dụng nhưng trong 1 số trường hợp bạn không nên lạm dụng nó. Cụ thể như sau:

– Khi bạn cần thông báo về một sự kiện, tin tức hay thông tin quan trọng nào đó cho công chúng thì không nên sử dụng nghĩa hàm ý vì rất dễ gây hiểu lầm.

• + Tuyệt đối không dùng hàm ý trong các văn bản hành chính công vụ, văn bản nghiên cứu khoa học.
• + Những câu khẩu hiệu, tuyên truyền đòi hỏi ý nghĩa rõ ràng không hàm chứa nội dung sâu xa.

Điều kiện sử dụng hàm ý và nghĩa tường minh là gì?

Để có thể hiểu hơn về cách sử dụng nghĩa tường minh và hàm ý. Mời bạn theo dõi thông qua bài tập sau đây:

• Chị Dậu nhìn con mếu máo khóc: “U không ăn đâu, các con ăn đi. Con chỉ còn được ăn bữa này với u ở nhà nữa thôi. Con cố gắng ăn thật no, đừng có lo cho u”.
• Cái Tí nghe mẹ nói vậy, xám mặt lại, luống ca luống cuống hỏi mẹ: “Vậy bữa sau con ăn ở đâu hả mẹ?”
• Chị nức nở, nhìn con bằng ánh mắt đầy xót xa: “Con sẽ được ăn cơm ở nhà cụ Nghị bên thôn Đoài.”
• Cái Tí nghe tới đây thì giật mình, nó giãy nảy lên, tay đang cầm củ khoai ném vào rổ, òa khóc nức nở: “U bán con ư? Con xin u, con lạy u, con hãy còn nhỏ, xin u đừng bán con đi mà tội nghiệp. Xin u cho con được ở nhà với u cùng với các em.

Câu hỏi: Tại sao chị Dậu lại không nói thẳng với con mà lại phải dùng câu hàm ý? Hàm ý sâu xa trong câu nói của chị Dậu là như thế nào? Câu nào là rõ nghĩa nhất? Chi tiết nào thể hiện cái Tí đã hiểu được hàm ý trong câu nói của mẹ mình?

Lời giải: Các câu nói có chứa hàm ý và hàm ý của chúng bao gồm:

• Con chỉ được ăn bữa này ở nhà với u nữa thôi: Đây như 1 lời thông báo rằng đây sẽ là bữa ăn cuối cùng của cái Tí ở nhà, chị Dậu sẽ bán con đi và con sẽ không còn được ăn cùng chị Dậu và các em ở trong nhà này nữa.
• Con sẽ được ăn cơm ở nhà cụ Nghị tận bên thôn Đoài: Ý là chị Dậu đã bán con cho cụ Nghị sống ở thôn Đoài rồi.
• Chị Dậu không đành lòng nói thẳng sự thật với con vì cái Tí là đứa con do mình đứt ruột đẻ ra nhưng vì hoàn cảnh túng quẫn mà chị đành phải làm như vậy, chị đau lòng vô cùng nhưng cũng không còn cách nào khác. Do đó, chị chỉ đành dùng câu hàm ý để tránh chạm vào nỗi đau mà thôi.

Hy vọng rằng bài viết trên đây đã giúp bạn phần nào hiểu được biện pháp tu từ ấn tượng này để áp dụng trong cuộc sống. Nếu bạn còn những thắc mắc nào khác thì hãy chờ đợi bài soạn nghĩa tường minh và hàm ý tiếp theo trên muahangdambao.com nhé!