Ai là người đầu tiên trên thế giới thực hiện chuyến đi vòng quanh Trái Đất?
Những quốc gia nào đóng vai trò tiên phong trong các cuộc phát kiến địa lý?
Vì sao nông nô phải bán sức lao động của mình cho các ông chủ tư bản?
Cách đây 60 năm, phi hành gia Liên Xô Yuri Gagarin trở thành người đầu tiên hoàn thành chuyến bay một vòng quanh quỹ đạo Trái đất và tận mắt nhìn thấy toàn bộ "Ngôi nhà Xanh" của loài người từ vũ trụ.
Đức là nước đầu tiên nghĩ về tên lửa đẩy vũ trụ trong thập niên 1940, song Mỹ và Liên Xô lại là những nước hiện thực hoá ý tưởng đó để thay đổi lịch sử. Năm 1957, Liên Xô khiến cả thế giới "choáng váng" khi phóng thành công một vệ tinh nhân tạo vào không gian trên tên lửa đẩy R7.
| Khoảnh khắc tàu Vostok 1 cùng Gagarin rời bệ phóng. Ảnh: AP |
Không chịu thua kém, năm 1958, Mỹ cũng đưa thành công vệ tinh Explorer 1 lên quỹ đạo. Sau giai đoạn này, hai bên bước vào cuộc đua chinh phục không gian quyết liệt, hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia đầu tiên có thể đưa con người lên không gian.
Cuối cùng, Liên Xô là nước về đích sớm hơn, với chuyến bay của phi hành gia Yuri Gagarin lên quỹ đạo cách đây đúng 60 năm, ngày 12/4/1961 – chuyến bay đi vào lịch sử và được đánh giá là đã thay đổi thế giới.
Theo RBTH, Yuri Gagarin sinh ngày 9/3/1934 trong một gia đình thợ mộc bình dị ở Smolensk. Năm 16 tuổi, ông chuyển tới thủ đô Moscow và sau đó nhập học một trường kĩ thuật ở Saratov. Gagarin đã mơ ước về bầu trời từ thời niên thiếu. Một trong những bức ảnh đầu tiên của Gagarin mà gia đình ông còn giữ được là hình ảnh chàng thanh niên đứng bên cánh máy bay, giơ tay tỏ vẻ phấn khích.
| Hình ảnh Gagarin ngồi trên tàu vũ trụ Vostok 1. Ảnh: ITN |
Khi còn là sinh viên ở Saratov, Gagarin đã tình nguyện xin tham gia một câu lạc bộ hàng không. Nhờ tài năng và nỗ lực không ngừng, đến năm 1955, ở tuổi 21, Gagarin được cử tới trường đào tạo Phi công Không quân Thứ nhất Chkalov ở Orenburg và tốt nghiệp với thành tích xuất sắc sau 2 năm.
Tháng 11/1957, ông chính thức trở thành phi công quân sự với hàm Trung úy Không quân Liên Xô. Cùng thời điểm đó, Liên Xô đã phóng vệ tinh nhân tạo đưa chú chó Laica lên không gian. Đến đầu những năm 1960, ông đăng kí tham gia chương trình bí mật lựa chọn phi hành gia cho chuyến bay lên vũ trụ và trở thành một trong nhóm 20 ứng cử viên sáng giá nhất.
| Yuri Gagarin. Ảnh: ITN |
Sau gần một năm khổ luyện, Gagarin đã chứng minh những tố chất cho thấy ông chính là người phù hợp nhất, vượt qua mọi bài kiểm tra khắt khe về thể chất và tinh thần – yếu tố quan trọng hàng đầu với một phi hành gia vũ trụ.
Ngày 8/4/1961, thiếu tá phi công Gagarin chính thức được lựa chọn trở thành người đầu tiên bay vào không gian. Người dự bị ông không ai khác chính là phi hành gia Gherman Titov, người sau này bay lên không gian trên tàu vũ trụ Vostok 2 vào ngày 6/8/1961.
Đêm trước chuyến bay, ngày 11/4/1961, Gagarin và Titov qua đêm tại một căn nhà gỗ nhỏ ở Baikonur. "Tôi sẽ ra đi vào ngày mai và tôi thậm chí không thể tin được đó sẽ là mình", Gagarin nói với đồng nghiệp. 5h sáng 12/4/1961, hai phi hành gia được đánh thức và đưa đến sân bay Baikonur.
| Đoàn xe chở Gagarin khi ông trở về Moscow ngày 14/4/1961. Ảnh: TASS |
Sau khi hoàn tất những thủ tục cuối cùng, Gagarin bước lên tàu Vostok 1, Titov ở lại cho nhiệm vụ tiếp theo. Lúc 9h07, con tàu cùng Gagarin rời bệ phóng. Sau 10 phút, tàu đi vào quỹ đạo với tốc độ 29.000 km/giờ, đạt độ cao tối đa 327 km. Gagarin trở thành người đầu tiên thấy ngôi nhà chung của loài từ ngoài vũ trụ.
"Tôi thấy Trái đất, nó đẹp tuyệt", ông nói từ không gian trong sự vỡ òa của đồng nghiệp dưới mặt đất.
Sau khi kết thúc hành trình bay vòng quanh Trái đất trong 108 phút, Gagarin cùng thiết bị hạ cánh của mình đã tiếp đất an toàn bằng dù xuống một cánh đồng tại bang Saratov. Do hạ cánh cách khu vực dự kiến vài cây số, hai người đầu tiên thấy ông là một bà lão nông dân và một em bé gái. Gagarin từng dành nhiều phút để giải thích với họ ông … không phải một gián điệp phương Tây, theo WION.
| Thiết bị hạ cánh của Gagarin đáp xuống một cánh đồng ở Saratov. Ảnh: ITN |
Đến khi đồng nghiệp xuất hiện, ông được chào đón trong sự hân hoan. Ông nghỉ ngơi vài ngày và được đưa về Moscow hôm 14/4/1961 trên chuyên cơ. Hàng trăm ngàn người dân Liên Xô đã đổ đầy đường phố Moscow khi đó để chào mừng người hùng của đất nước.
Theo truyền thông Nga, vì tính chất nguy hiểm và bí mật của nhiệm vụ bay lên không gian, sau khi được lựa chọn làm phi hành gia đầu tiên, Yuri Gagarin thậm chí đã viết sẵn một bức thư tuyệt mệnh. Nếu tình huống xấu nhất xảy ra, bức thư sẽ được chuyển đến gia đình ông.
Ngoài ra, do chưa từng có ai lên không gian trước Gagarin, các nhà khoa học Liên Xô không thể dự báo được mọi tình huống xảy ra với phi hành gia. Do đó, con tàu Vostok được điều khiển từ mặt đất và Yuri Gagarin chỉ có thể can thiệp trong trường hợp khẩn cấp.
Kể về khoảnh khắc ngoài không gian, Gagari nói thấy Trái đất màu xanh dịu, bên cạnh là bầu trời tối nhưng được điểm rất nhiều ngôi sao sáng. Gagarin không nhìn thấy Mặt trăng nhưng Mặt trời thì rất sáng, sáng gấp nhiều lần so với nhìn từ Trái đất.
| Gagarin tới thăm London năm 1961. Ảnh: DSQ Nga tại London |
Sau chuyến bay huyền thoại, Gagarin tham gia các hoạt động huấn luyện, nghiên cứu vũ trụ của Liên Xô. Ông cũng dành nhiều thời gian đi khắp nơi trên Thế giới để truyền cảm hứng về chuyến đi của mình và từng gặp nhiều người nổi tiếng.
Năm 1967, sau khi chứng kiến người bạn thân, phi hành gia Vladimir Komarov thiệt mạng khi nhiệm vụ kết nối hai tàu vũ trụ trên quỹ đạo thất bại, ông đã suy sụp.
Ngày 27/3/1968, tức hơn một năm sau cái chết của người bạn thân, Yuri Gagarin trở lại đường bay với nhiệm vụ huấn luyện một phi công lái thử trên chiếc tiêm kích phản lực thế hệ thứ nhất MiG-15. Tuy nhiên, chiếc MiG-15 đã lao xuống đất không lâu sau khi cất cánh, khiến ông thiệt mạng.
| Gagarin trước chuyến bay định mệnh năm 1968. Ảnh: ITN |
Thời điểm đó, Liên Xô quyết định không công bố thông tin cụ thể về nguyên nhân cái chết của Gagarin, tạo ra nhiều lời đồn đoán. Năm 2011, 50 năm sau ngày Gagarin bay vào vũ trụ, Chính phủ Nga công bố hơn 700 trang tài liệu về Gagarin, trong đó tiết lộ rằng, thời tiết trong ngày 27/3/1968 rất phức tạp và động tác bổ nhào mà Gagarin hoặc phi công bay phụ thực hiện đã đưa phi cơ vào tình thế nguy hiểm.
Thiện Nhân
| Hình ảnh của Yuri Gagarin hiện diện khắp nơi trên đất nước Nga - Ảnh: AFP |
Cách đây 60 năm, ngày 12/4/1961, tàu vũ trụ Vostok chở theo nhà du hành Gagarin được phóng đi từ sân bay vũ trụ Baikonour ở Kazakhstan, khi đó còn là một phần của Liên bang Xô Viết. Chuyến bay kéo dài chỉ 108 phút khi tàu hoàn thành một vòng quay quanh quỹ đạo Trái đất và trở về.
Kể từ đó, nhà du hành vũ trụ Gagarin cũng trở thành huyền thoại. Nhà sử học Alexander Zheleznyakov gọi đây là thời khắc giúp cả nhân loại có niềm tin chắc chắn rằng khám phá một thế giới khác bên ngoài vũ trụ bao la hoàn toàn nằm trong tầm tay.
Sự kiện đã ghi dấu ấn sâu đậm đến nỗi mà câu nói "Poekhali" [Đi thôi] của phi hành gia 27 tuổi đã trở thành câu khẩu hiệu mang tính biểu tượng với người dân Nga trong suốt những năm về sau.
Sau 60 năm, phi hành gia Yuri Gagarin vẫn được nhắc tới như một người anh hùng của dân tộc. Hằng năm, rất đông người dân Nga vẫn tới đặt hoa tại các địa điểm tưởng niệm ông trên cả nước trong ngày 12/4.
Trong khi Gagarin được vinh danh thì tàu vũ trụ Vostok cũng được đưa vào trưng bày tại Bảo tảng Du hành vũ trụ tại thủ đô Moskva. Cho tới nay, chuyến bay của Gagarin vẫn luôn được nhắc đến như niềm tự hào dân tộc với mỗi người Nga, một biểu tượng thể hiện sức mạnh của Liên bang Xô Viết trong lĩnh vực hàng không vũ trụ.
Hằng năm, Nga đều kỷ nhiệm chuyến bay đầu tiên của phi hành gia Gagarin vào vũ trụ và ngày 12/4 trở thành Ngày Du hành Vũ trụ của Nga.
Năm 2011, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tuyên bố ngày 12/4 trở thành Ngày Quốc tế của Chuyến bay đưa con người vào không gian.
Nhân dịp này, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đến Engels, thành phố trên bờ sông Volga ở miền Nam nước này, điểm đáp của phi thuyền chở nhà du hành Gagarin trong chuyến bay lịch sử.
Bốn năm trước chuyến bay của Gagarin, ngày 4/10/1957, Liên bang Xô Viết cũng chính là quốc gia đầu tiên trên thế giới đưa vệ tinh vào quỹ đạo Trái đất- vệ tinh Sputnik. Cho đến bây giờ, thế giới vẫn coi những tín hiệu là 2 tiếng "beep-beep" đầu tiên mà Sputnik gửi về Trái đất đã kích hoạt một cuộc chạy đua giữa Liên bang Xô Viết khi đó và Mỹ trong lĩnh vực không gian vũ trụ.
Trong những năm sau đó, Nga luôn dẫn đầu khi Gagarin thực hiện thành công chuyến bay của mình, hay sự kiện nhà du hành Alexei Leonov trở thành người đầu tiên bước ra ngoài không gian và sự kiện Nga là quốc gia đầu tiên phóng thành công tàu thăm dò Mặt trăng năm 1966. Tuy nhiên, 3 năm sau đó, Mỹ đã trở thành quốc gia đầu tiên đưa người lên Mặt trăng.
Cạnh tranh khốc liệt
Suốt 60 năm qua, Nga vẫn khẳng định vị thế hàng đầu trong lĩnh vực khám phá vũ trụ, đều đặn đưa các phi hành gia lên ISS. Dù vậy, giới quan sát đánh giá Nga hiện đang phải cạnh tranh với những đối thủ mạnh như Mỹ và Trung Quốc trong cuộc đua phát triển công nghệ không gian.
Năm 2020, Nga mất thế độc quyền thực hiện các vụ phóng đưa người lên ISS khi Công ty Space X của tỷ phú công nghệ Mỹ Elon Musk phát triển và đưa vào sử dụng thành công các hệ thống tên lửa có thể tái sử dụng, đưa các nhà du hành NASA đáp thành công xuống ISS.
Dù Giám Roscosmos Dmitry Rogozin vẫn khẳng định cơ quan này đang theo đuổi những dự án đầy tham vọng như sứ mệnh lên sao Kim, sao Hỏa hay lập một trạm vũ trụ trên Mặt trăng thì những người trong ngành vẫn coi đây là thời điểm đầy khó khăn với Nga khi các đối thủ nổi lên ngày càng mạnh mẽ.
Dù vậy, người dân Nga vẫn luôn tin tưởng vào thành công trong tương lai khi nhìn vào thực tế lịch sử rằng quốc gia này luôn xuất hiện ở những thời điểm đáng nhớ trong lịch sử nhân loại.
BT