Bài học rút ra từ quy luật lượng chất

CHƯƠNG II: PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬTQUY LUẬT CHUYỂN HÓA TỪ NHỮNG SỰ THAY ĐỔI VỀLƯỢNG THÀNH NHỮNG SỰ THAY ĐỔI VỀ CHẤT VÀ NGƯỢC LẠII. Mục tiêu bài học1. Về kiến thức- Giúp học sinh hiểu được khái niệm quy luật và phân loại được các quyluật.- Hiểu được các khái niệm cơ bản như chất, lượng, độ, điểm nút, bướcnhảy trong triết học.- Nắm được quan hệ biện chứng giữa chất và lượng, ý nghĩa phươngpháp luận rút ra từ quy luật.- Biết được vị trí, vai trò của quy luật đối với sự phát triển của sự vật,hiện tượng trong tự nhiên.2. Về kỹ năng- Học sinh có được kỹ năng phân tích, đánh giá đúng đắn và toàn diện sựvật, hiện tượng trong giới tự nhiên.- Phân tích được rõ ràng 2 mặt lượng, chất của sự vật trong thực tiễn.3. Về thái độ- Tôn trọng quy luật khách quan về cách thức vận động của sự vật, hiệntượng.- Nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện, trung thực.- Xem xét, đánh giá khách quan sự vật, hiện tượng, không vội vàng, chủquan dẫn đến sai lầm; không bảo thủ, trì trệ.II. Tài liệu dạy và học- Giáo trình: Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, NXBChính trị quốc gia, 2011.- Tài liệu tham khảo: Triết học Mác - Lênin, NXB Chính trị quốc gia,2006.III. Phương tiện dạy học- Bảng, phấn, máy chiếuVI. Phương pháp dạy họcSử dụng phương pháp thuyết trình, đàm thoại, nêu vấn đề.V. Tổ chức hoạt động lên lớpGV giới thiệu bài mớiỞ bài trước các em đã học và hiểu được những phạm trù cơ bản của phépbiện chứng duy vật. Bài học hôm nay cô và các em cùng tìm hiểu những nộidung tiếp theo trong chương II đó là các quy luật cơ bản của phép biện chứngduy vật. Quy luật đầu tiên đó là quy luật từ những thay đổi về lượng thànhnhững biến đổi về chất và ngược lại hay còn gọi là quy luật lượng chất.2. Các quy luật cơ bản của phép biện chứng duy vậta] Quy luật chuyển hóa từ những thay đổi về lượng thành những biếnđổi về chất và ngược lạiGV thuyết trình: Trước khi đi vào tìm hiểu những nội dung cơ bản củaquy luật lượng chất chúng ta phải hiểu được chất là gì? Lượng là gì?* Khái niệm chất, khái niệm lượngGV thuyết trình: Trong cuộc sống chúng ta thường nhắc tới chất vàlượng như chiếc áo này có chất rất tốt hay chất lượng hàng hóa ở siêu thị nàytốt lắm nhưng không phải ai cũng có cách hiểu đúng đắn về chất và lượng.Chúng ta thấy rằng, đường là một nguyên liệu, một gia vị rất quen thuộcvới chúng ta. Vậy theo các em đường có những thuộc tính nào? Và trong nhữngthuộc tính đó thì đâu là những thuộc tính cơ bản để phân biệt đường với cácchất khác như muối chẳng hạn? [màu sắc, trạng thái, vị…]SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và giảng giải: Như vậy chúng ta thấy rằng, bằng thị giácquan sát thì ta thấy đường có màu trắng hoặc màu vàng tùy theo loại, khi chúngta lấy một thìa đường khuấy vào nước thì thấy đường là, một chất tan trongnước, trong trạng thái bình thường thì đường ở thể rắn. Trong quan hệ với vịgiác, nếm đường chúng ta thấy có vị ngọt [vị giác của con người]. Trong nhữngđặc điểm trên chúng ta thấy rằng những đặc điểm về màu sắc, trạng thái là nữngthuộc tính không cơ bản vì có nhiều chất khác cũng có những đặc điểm nhưvậy. Còn đặc điểm có vị ngọt của đường là thuộc tính cơ bản. Và tổng hợpnhững thuộc tính cơ bản và không cơ bản trên của đường tạo nên chất củađường.GV đàm thoại: Qua những phân tích trên về đặc điểm của đường và tìmhiểu giáo trình các em hãy cho cô biết chất là gì?SV suy nghĩ trả lời.GV nhận xét và kết luận: Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biệtchứng cho rằng:Chất là khái niệm dung để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sựvật và hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ giữa các thuộc tính cấu thànhnó, phân biệt nó với sự vật hiện tượng khác.GV đàm thoại: Đó là cách hiểu đơn giản vầ đầy đủ nhất về khái niệmchất. Trong khi tìm hiểu khái niệm này chúng ta phải chú ý những điểm sau:+ Thứ nhất: chất của sự vật là khách quan phổ biếnGV giải thích: Điều này có thể hiểu là chất của sự vật tồn tại khách quanphổ biến, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người, con ngườikhông thể bắt nó là như vậy, nó tồn tại ở rất nhiều sự vật và hiện tượng. Nếuchúng ta làm mất đi những thuộc tính của nó thì nó không còn là nó nữa.Ví dụ như: Vị ngọt, tính tan trong nước là nhứng thuộc tính cơ bản củađường, nếu mất đi vị ngọt thì đường không còn là đường nữa mà nó sẽ là mộtchất khác. Con người cũng không có thể bắt đường có vị ngọt được, càng khôngthẻ lấy ý muốn chủ quan cho đường là một vị khác được.Hay chúng ta có thể thấy rằng: Muối ăn có vị mặn và tan trong nước lànhững thuộc tính quy định nó là muối, mất đi vị mặn thì nó không còn là muốinữa, con người không thể bắt nó có vị mặn được, cũng không thể vì thiếu muốihay cần muốn mà con người quy một vị mặn của một chất khác thành muốiđược. Bởi vị mặn, tính tan trong nước, thể rắn là những thuộc tính cơ bản củamuối ăn.+ Thứ hai, chất của các sự vật bao gồm các thuộc tính [thuộc tính làbiều hiện một khía cạnh nào đó về chất của sự vật được bộc lộ ra khi tácđộng qua lại các sự vật khác. Đó có thể hiểu là chất, trạng thái, yếu tố…củasự vật]: Có thuộc tính cơ bản và không cơ bản, tổng hợp những thuộc tínhcơ bản tạo nên chất của sự vật, khi những thuộc tính cơ bản của sự vật thayđổi thì chất của sự vật cúng thay đổi.GV đàm thoại: Như đã phân tích ở trên về những thuộc tính cơ bản vàkhông cơ bản của một chất, một em hãy lấy ví dụ về chất của sự vật và chỉ rathuộc tính cơ bản và không cơ bản?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và giảng giải ví dụGV dẫn dắt: Ngoài hai đặc tính trên chất của sự vật còn được xác địnhbởi:Thứ ba, chất của sự vật còn được xác định bởi cấu trúc và phươngthức liên kết giữa các yếu tố cấu thành sự vật đó. Do đó chất của sụ vậtkhông chỉ thay đổikhi những yếu tố cấu thành chúng thay đổi mà còn phụthuộc vào phương thức liên kết giữa các yếu tố đó.GV đàm thoại: Một em hãy so sánh cấu trúc và phương thức lien kết củacác nguyên tử Cacbon giữa than chì và kim cương để thấy được sự khác nhaugiữa chúng?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và phân tích: Qua ý kiến của bạn, chúng ta thất rằng kimcương và than chì đều là những sự vật do Cacbon tạo thành. Như do phươngthức liên kết giữa các nguyên tử cacbon trong mối chất có sự khác nhau nêngiữa kim cương và than chì có sự khác nhau cơ bản. Kim cương có đặc điểm rấtcứng có thể cắt được hầu hết các kim loại, đẹp và có giá trị kinh tế rất cao.Cònthan chì cũng có cấu trúc từ các nguyên tử cacbon nhưng phương thức liên kếtkhác với kim cương nên than chì có đặc điểm là mền, không đẹp, giá trị kinh tếthì không cao bằng kim cương được.꞊> Như vậy có thể thấy rằng những sự vật cố yếu tố cấu thành giốngnhau nhưng phương thức liên kết khác nhau thì chất của sự vật cũng khácnhau.Hay trong cuộc sống có rất nhiều sự vật có đặc tính này như giữa hai lớptrong cùng một khoa, chúng ta thấy rằng tất cả các lớp đểu được cấu thành từnhững sinh viên. Nhưng giữa hai lớp có sự khác nhau. Ví dụ như tập thể lớp Ahọc rất tốt và phong trào đoàn trường rất mạnh. Còn tập thể lớp B khác học tậpkhông tốt, phòng trào hoạt động còn non yếu. Ở đây chúng ta thấy rằng sự liênkết giữa các thành viên trong hai lớp có sự khác nhau nên vì vậy mà chất củamỗi lớp có những đặc điểm khác nhau.+ Đặc điểm thứ tư của chất đó là: Chất của sự vật tương đối ổn định [ítthay đổi].Nước ở các thể rắn, lỏng, khí [là chất của nước]. Nó tương đối ổn địnhkhi tang nhiệt độ từ 40 lên 50 độC thì vẫn chưa làm thay đổi chất của nước, nóvẫn giữ ở thể lỏng.Hay tương tự như Fe: với nhiệt độ từ 100 đến 1000 độ C thì chưa làmthay đổi trạng thái của sắt mà phải >1536 độ C thì Fe mới nóng chảy.Một điều quan trong không thể thiếu khi tìm hiểu vầ chất của sự vật đólà:+ Thứ năm, mỗi sự vật có nhều chất, nếu chúng ta đặt trong quan hệnày thì nó là chất này, còn nếu đặt trong quan hệ khác thì nó lại là chấtkhác.GV giảng giải: Điều này có nghĩa là, cùng một sự vật đó, nếu chúng tađặt chúng trong quan hệ này thì nó là chất này, còn chúng ta đặt trong quan hệkhác nó lại thay đổi là một chất khác. Điều này thể hiện cách nhìn nhận biệnchứng về chất của sự vật.GV đàm thoại: Theo các em chất của một con người biểu hiện ra lànhững thuộc tính gì?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và phân tích: Có thể thấy rằng chất của một con người đólà: con người là một động vật bậc cao, biết lao động, giao tiếp với nhau thôngqua ngôn ngữ và biết tư duy…Đó là những chất cơ bản của một con người. Trong mối quan hệ so sánhgiữa con người với các loài động vật khác thì chất của con người được thể hiệnđó là [con người biết lao động và chế tạo công cụ lao động, giao tiếp với nhaubằng ngôn ngữ và biết tư duy]. Còn trong mối quan hệ giữa con người với conngười thì những đặc điểm mà chúng ta vừa nêu trên là những thuộc tính chung.Vậy trong mối quan hệ con người với con người thì chất của con người làgì?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và phân tích: Trong những mối quan hệ khác nhau thì chấtcũng biểu hiện khác nhau, xét trong mối quan hệ giữa con người với con ngườithì chất được biểu hiện ra đó là hình dáng của mối người có sự khác nhau, cóthể phân biệt một người béo với một người gầy, một người cao với một ngườithấp hay giọng nói của mỗi người cũng có sự khác nhau cơ bản…=> Như vậy qua ví dụ này chúng ta thấy rằng, mối sự vật đều có nhiềuchất khác nhau xét trong từng mối quan hệ cụ thể để thấy nhiều chất của sự vậtNgoài ra chúng ta thấy rằng, chất của sự vật theo quan niệm của chủnghĩa duy vật biện chứng rộng hơn đầy đủ hơn so với chất thông thường trongđời sống. Chất ở đây có nghĩa là tổng hợp các thuộc tính của sụ vật để phân biệtsự vật này với sự vật khác.GV chuyển ý: Thông qua sự phân tích trên chúng ta đã biết được chất làgì và những đặc trưng cơ bản về chất của sự vật. Ngoài ra, mỗi sự vật ngoài tínhquy định về chất còn có những tính quy định về lượng.GV đàm thoại: Trong cuộc sống khi nói về lượng chúng ta thường nhắctới những nội dung gì?SV suy nghĩa trả lờiGV nhận xét và giảng giải: Trong cuộc sống khi nói về lượng người tathường nghĩ tới số lượng, khối lượng, trọng lượng…v…v nhưng trong triết họckhi nhắc tới lượng của một sự vật người ta phải nói tới các yếu tố cấu thành từnhững gì? Quy mô, tốc độ, nhịp điệu ra sao? Trình độ như thế nào?...GV đàm thoại: Khi nói tới lượng dân số của mỗi quốc gia các em thườngnghĩ tới những yếu tố nào?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và phân tích: Khi nhắc tới lượng dân số của một quốc gianào đó người ta thường phải biết những yếu tố cấu thành của dân số của quốcgia đó [được hợp thành từ những dân tộc nào], quy mô tốc độ tăng dân số là baonhiêu? Trình độ dân trí của người dân thế nào? …GV đàm thoại: Từ việc phân tích ví dụ trên, các em hãy trình bày cáchhiểu của mình về lượng?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và kết luận:=> Lượng là khái niệm dung để chỉ tính khách quan vốn có của sự vậthiện tượng về các phương diện: số lượng các yếu tố cấu thành, quy mô củasự tồn tại, tôc độ nhịp điệu của các quá trình vận động, phát triển của sự vậthiện tượng.Qua khái niệm này chúng thấy rằng lượng trong triết học khái quát vàrộng hơn khái niệm triết học trong đời thường.Trong khái niệm lượng cần chú ý một số điểm sau:+ Thứ nhất, lượng của sự vật mang tính chất khách quan phổ biến.GV thuyết trình: Lượng của sự vật luôn mang tính khách quan, nó khôngphụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người, con người không thể bắt sự vậthiện tượng tuân theo một lượng nào đó mà con người muốn mà con người chỉcó thể tác động vào nó theo những hướng nhất định chứ không thể làm phá vỡcấu trúc bên trong về lượng của sự vật. Đó là một trong những đặc trưng đểphân biệt sự vật hiện tượng này với sự vật hiện tượng khác.GV đàm thoại: Trên cơ sở tính khách quan phổ biến về lượng của sự vật,một em hãy nêu ví dụ làm sáng tỏ nội dung này?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và phân tích: Lượng của một người được thể hiện đó làchiều cao, cân nặng, tốc độ phát triển nhanh hay chậm…Một đứa trẻ mới sinhra chúng ta không thể quy định lượng của bé đó là 5kg hay 7kg, chiều cao là90cm hay 1m, quá trình phát triển phải thật là nhanh…Mà lượng đó là kháchquan vốn có của mối con người. Trong quá trình mang thai mỗi bà mẹ có chếđộ chăm sóc khác nhau nên lượng biểu thị bên ngoài không giống nhau.+ Thứ hai, lượng của sự vật không chỉ được xác định bằng những đạilượng chính xác mà còn biểu thị dưới dạng trừu tượng khái quát.GV giảng giải: Lượng của sự vật không chỉ biểu hiện bằng những con sốcụ thể như chiều cao, cân nặng, tốc độ tăng trưởng bao nhiêu %...Đó là nhữngcon số mang tính định lượng cụ thể. Nhưng thế giới các sự vật hiện tượng vôcùng đa dạng và phong phú chính vì vậy mà không phải lúc nào chúng ta cũngcó thể dùng những con số cụ thể về mặt số lượng để diễn tả mà cần phải trừutượng hóa chúng về mặt đình tính của sự vật.GV hỏi SV: Các em hãy lấy ví dụ thể hiện lượng của sự vật hiện tượngđược thể hiện dưới những dạng trừu tượng và khái quát?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và phân tích: Trong lớp học của chúng ta các bạn cố gắngchăm chỉ học tập, tham gia nhiệt tình các phong trào của đoàn trường và đạtđược thành tích cao thì lúc này thường được khen là phong trào của lớp là đanglên cao hay có nhiều tiến bộ chứ không thể nói phong trào của lớp này tăng lên1 tạ, 2 tạ hay tăng cao lên 5m hay 10m được.+ Thứ ba, lượng là mặt thường xuyên biến đổi của sự vật.GV thuyết trình: Khi tìm hiểu vầ chất chúng ta thấy rằng chất của sự vậtlà mặt tương đối ổn định, nhưng lượng của sụ vật thì không giống vậy nó là yếutố thường xuyên biến đổi. Trong từng điều kiện và hoàn cảnh cụ thể thì sụ biếnđổi về lượng của sự vật cũng không giống nhau. Ví dụ như: Trường Đại họcNông nghiệp Hà Nội chất đó là một trường đại học, bao gồm những sinh viênthi trúng tuyển vào trường…đó là những yếu tố ổn định. Còn xét về mặt lượngthì nó thường xuyên biến đổi điều này được thể hiện ở chỗ về số lượng tuyểnsinh đầu vào và quy mô ngành nghề có sự thay đổi nhanh chóng và rõrệt………………………………………………………………………GV đàm thoại: Một em hãy lấy ví dụ thể hiện lượng là mặt thường xuyênbiến đổi?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và phân tích ví dụ+ Sự phân biệt giữa chất và lượng cũng chỉ là tương đối, cái trong mốiquan hệ này được coi là chất thì trong mối quan hệ khác nó lại được coi làlượng.GV giảng giải: Mối sự vật hiện tượng đều tồn tại mặt chất và mặt lượng,mà sự phân biệt giữa chất và lượng thì không cững nhắc, trong những trườnghợp khác nhau, những mối quan hệ khác nhau thì chất và lượng của sự vật cũngcó sự thay đổi.GV đàm thoại: Từ cách hiểu trên, các em hãy lấy ví dụ thể hiện sự phânbiệt tương đối giữa chất và lượng?SV suy nghĩ trả lời câu hỏiGV nhận xét và phân tích: Ví dụ như khi nói tới trình độ học vẫn củamột con người có những bằng như cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ, phó giáo sư tiến sĩ,giáo sư – điều này thể hiện về mặt lượng các bằng cấp của một con người.Nhưng để phân biệt trình độ học vấn của người này so với người khác thì bằngcử nhân sẽ là chất so với bằng tốt nghiệp cấp 3, bằng Thạc sĩ sẽ là chất so vớibằng cử nhân, bằng tiến sĩ là chất so với bằng thạc sĩ…Chất của sinh viên có sự thay đổi theo từng mối quan hệ. Trong mối quanhệ với các sinh viên khác thì bạn là một sinh viên giỏi, trong quan hệ với giađình chất của sinh viên lại là một người con ngoan…Như vậy chất chất khácnhau trong những mối quan hệ khác nhau càng có nhiều mối quan hệ thì càngcó nhiều chất. Chính vì vậy mà trong cuộc sống chúng ta phải biết linh hoạt biếtmình là ai trong cuộc sống.GV chuyển ý: Phần vừa rồi các em đã hiểu được những khái niệm cơ bảnchất là gì, lượng là gì và những đặc trưng cơ bản của chúng. Để đi sau tìm hiểunội dung quy luật lượng chất Cô và các em cùng tìm hiểu nội dung tiếp theoquan hệ biện chứng giữa chất và lượng.* Quan hệ biện chứng giữa chất và lượngChất và lượng là hai mặt không thể tách dời trong một sự vật. Trong quátrình phát triển thì chất và lượng của sự vật luôn không đứng im, chúng luônvận động nhưng không phải biệt lập với nhau mà luôn tác động qua lại theonhững quy luật nhất định đó là mối quan hệ biện chứng. Điều này được thể hiệnđó là những thay đổi về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất và ngược lại sự thayđổi về chất dẫn đến sự thay đổi về lượng.- Những thay đổi về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất+ Mỗi sự vật hiện tượng đều thống nhất giữa hai mặt chất và lượng[chất nào lượng ấy, lượng nào chất ấy]Điều này thể hiện tính thống nhất vật chất của các sự vật hiện tượngtrong thế giới. Bất kì sự vật hiện tượng nào khi mới hình thành cũng đã tồn tạihai mặt chất và lượng. Ví dụ như sự thống nhất giữa chất và lượng trong phântử NaCl chất đó chính là sự thống nhất các thuộc tính khách quan vốn có của sựNaCl: màu trắng, vị mặn, tan trong nước. Còn lượng của phân tử NaCl đượccấu tạo từ hai nguyên tử Natri và Clorua.GV hỏi: Các em hãy nêu ví dụ thể hiện sự thống nhất giữa chất và lượngtrong cùng một sự vật?SV trả lời câu hỏiGV nhận xét và phân tích: Chất của cái bảng đó là một phương tiện hỗtrợ trong quá trình dạy học, làm bằng gỗ trơn có thể viết phấn lên…còn lượngcủa cái bảng đó là chiều dài và chiều rộng của cái bảng, chu vi, diện tích của cáibảng.GV chuyển ý: trong quá trình vận động, phát triển của sự vật, hiện tượngthì trong bản thân chúng đều có những thay đổi nhất định, sự thay đổi đó thểhiện quá trình phát triển của sự vật từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từkém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Nhưng không phải sự biến đổi nào cũng tạonên sự biến đổi về chất. Cụ thể đó là:GV yêu cầu SV quan sát sơ đồ sự biến đổi trạng thái của nước dưới tácđộng biến thiên nhiệt độ từ môi trườngSV quan sátGV giảng giải:Trong khoảng nhiệt độ từ 0 độ C đến dưới 100 độ xét về cấu tạo chất thìchất của nước vẫn không thay đổi. Tương tự như vậy trong khoảng nhiệt độ nhỏhơn 0 độ C nước vẫn ở trạng thái rắn và trên 100 độ C nước vẫn ở trạng tháihơi. Những sự thay đổi này chưa làm biến đổi về chất của sự vật đó được gọi làđộ. Vậy theo các em độ là gì?SV trả lời câu hỏiGV nhận xét và kết luận:+ Độ là một phạm trù triết học dùng để chỉ khoảng giới hạn mà trongđó những thay đổi về chất chưa làm thay đổi căn bản về chất của sự vật.GV đàm thoại: Từ khái niệm về độ trên các em hãy lấy một ví dụ thểhiện sự biến đổi về lượng chưa làm thay đổi về chất ủa sự vật?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và phân tích: Các giai đoạn biến đổi trong tình yêu. Đó làquá trình trải qua các giai đoạn từ tình bạn đến tình yêu và đến hôn nhân. Thờiđiểm từ khi là bạn đến trước khi hai bạn nhận lời yêu nhau được coi là độ bởitrong thời điểm này tình bạn có sự biến đổi thân thiết hơn nhưng chưa trở thànhtình yêu. Giai đoạn từ khi hai bạn nhận lời yêu nhau đến trước khi đăng kí kếthôn cũng được coi là một độ bởi lúc này mặc dù tình yêu đã mặn nồng, thắmthiết hơn nhưng chưa thể làm thay đổi vầ chất của sự vật giữa hai người.GV yêu cầu sinh viên quan sát sơ đồ sự biến đổi trạng thái của nướcdưới tác động biến thiên của nhiệt độ môi trường:SV chú ý quan sátGV giảng giải: Qua sơ đồ trên chúng ta thấy rằng: Khi nhiệt độ đạt tớimốc 0 độ C thì làm thay đổi chất của nước đó là từ thể lỏng sang thể rắn và khinhiệt độ đạt mốc 100 độ C thì đây là điểm làm thay đổi trạng thái của nước từthể lỏng sang thể khí. Và sự thay đổi nhiệt độ đến mốc 0 độ C và 100 độ C dẫnđến sự thay đổi căn bản về chất của nước như trên thì những mốc trên của nhiệtđộ được gọi là điểm nút.Vậy điểm nút là gì?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và kết luận:+ Khi lượng thay đổi đến một giới hạn nhất định sẽ dẫn đến sự thayđổi về chất, giới hạn đó chính là điểm nút. Điểm nút dùng để chỉ thời điểmmà tại đó sự thay đổi về lượng đẫn đến sự thay đổi về chất của sự vật.GV hỏi: Từ khái niệm điểm nút trên, các em hãy lấy ví dụ về điểm nútcủa sự vât?SV suy nghĩ trả lời câu hỏiGV nhận xét và phân tích: Tương tự ví dụ ở trên chúng ta thấy rằng thờiđiểm sự biến đổi về tình cảm của hai người dẫn đến tình yêu, và thời điểm khihai người đăng kí kết hôn được coi là điểm nút. Bởi ở hai giai đoạn này sự thayđổi về lượng đã tạo nên sự biến đổi cơ bản về chất.GV chuyển ý: Một khái niệm quan trọng trong khi nghiên cứu mối quanhệ sự thay đổi về lượng dẫn đên sự biến đổi về chất đó là khái niệm bước nhảy.+ Sự thay đổi về chất do những thay đổi về lượng trước đó gây ra gọilà bước nhảy. Nói cách khác bước nhảy là kết thúc một giai đoạn phát triểncủa sự vật là điểm khởi đầu của một giai đoạn phát triển mới.GV đàm thoại: Một em hãy phân tích những bước nhảy trong quá trìnhhọc tập của con người nói chung?SV suy nghĩ trả lờiGV nhận xét và phân tích: Trong quá trình học tập của mỗi con ngườiđều phải trải qua những biến đổi về chất nhất định. Trải qua mười hai năm họcphổ thông chất ở đây là học sinh, trong giai đoạn này mối học sinh được tíchlũy đủ lượng kiên thức và vượt qua những điểm nút khác nhau, nhưng điểm nútquan trọng nhất đánh dấu bước nhảy vọt về chất và lượng mà học sinh nào cũngmuốn vượt qua đó là kì thì đại học. Vượt qua kì thi tốt nghiệp cấp 3 đã là mộtđiểm nút quan trọng nhưng vượt qua được kì thi đại học còn làm một điểm nútquan trọng hơn, việc vượt qua kì thi này chứng tỏ học sinh đã có sự tích lũy đầyđủ về lượng để tiến hành bước nhảy vọt về chất, mở ra một thời kì phát triểnmới cho cả chất và lượng từ chất học sinh trở thành chất sinh viên.Cũng giống như những năm học ở phổ thong, khi học đại học sinh viênmuốn nhận được tấm bằng đại học cũng phải tích lũy đày đủ số lượng các họcphần đã quy định theo quy định của nhà trường. Các học phần mà sinh viên tíchlũy chính là độ, còn các kì thi chính là điểm nút, việc vượt qua các kì thi chínhlà bước nhảy và bước nhảy quan trọng nhất của sinh viên đó là kì thi tốt nghiệp,hay khóa luận. Vượt qua được kì thi tốt nghiệp đại học và nhận được bằng cửnhân đưa sinh viên vượt sang một thời kì mới khác về chất so với giai đoạntrước.Tiếp tục quá trình học tập trên khi muốn học lên cao học mỗi sinh viênphải vượt qua kì thi lên cao học vượt qua kì thi này thì sinh viên sẽ chuyển sangmột chất mới đó là học viên cao học. Ba năm học viên cao học sẽ tích lũynhững kiến thức cơ bản về chuyên ngành vượt qua các kì thi chuyên đề chính làđộ, và hoàn thành luận văn cao học chính là điểm nút.GV chuyển ý: mối quan hệ giữa chất là lượng là mối quan hệ biện chứng.Khi chất mới ra đời sẽ dẫn tới sự thay đổi về lượng.- Những thay đổi về chất dẫn đến sự thay đổi về lượngGV thuyết trình: Chất mới ra đời sẽ tác động trở lại tới sự thay đổi vềlượng mới [làm thay đổi quy mô, nhịp điệu, tốc độ phát triển của sự vật]. Nhưvậy, không chỉ sự thay đổi về lượng gây nên những thay đổi về chất mà cả sựthay đổi về chất cũng gây nên những thay đổi về lượng.Ví dụ như: nhịp điệu vận động của xã hội dưới cơ chế thị trường nhanhhơn nhịp điệu vận động của xã hội dưới cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp;hay quy mô làm ăn và hợp đồng kinh tế của công ty lớn sẽ nhiều hơn quy môcủa một xí nghiệp nhỏ; hay khi trở thành cử nhân thì tốc độ đọc hiểu sẽ tốt hơnkhi là sinh viên.Áp dụng quy luật lượng chất vào thực tiễn nền giáo dụng của nước ta còncó nhiều bất cập, có trường hợp cho học sinh lớp 7 mà chưa đánh vần viết thạo;bác sĩ thú y không biết cầm kim tiêm như thế nào, mổ sẻ ra sao? Việc chạythep bệnh thành tích là vấn đề đáng báo động của nền giáo dục nước ta mặc dùsự tích lũy về lượng của học sinh, sinh viên chưa đủ nhưng vẫn tạo điều kiệncho học sinh, sinh viên thực hiện “bước nhảy”. Không học mà vẫn đỗ, họckhông được mà vẫn có bằng. Dẫn đến việc đạo tạo nhân lực “không đủ lượngmà cũng chẳng có chất”.- Các hình thức của bươc nhảy: Bước nhảy toàn bộ, bước nhảy cụcbộ…Tóm lại, sự thống nhất giữa chất và lượng trong sự vật tạo thành độ củasự vật. Những thay đổi về lượng dần dẫn đến giới hạn nhất định thì xảy ra bướcnhảy, chất cũ bị phá vỡ chất mới lại ra đời cùng với độ mới. Đó chính là cáchthức phát triển của sự vật. Quá trình này diễn ra liên tục làm cho sự vật khôngngừng vận động, biến đổi.GV chuyển ý: Nhận thức đúng đắn môi quan hệ biện chứng giữa thay đổivề lượng và thay đổi về chất chúng ta sẽ rút ra được những ý nghĩa phươngpháp luận quan trọng cho hoạt động nhận thức và thực tiễn.* Ý nghĩa phương pháp luận- Vì bất kỳ sự vật, hiện tượng nào đó cũng có phương diện chất vàlượng tồn tại trong tính quy định lẫn nhau, tác động và làm chuyển hóa lẫnnhau, do đó, trong nhận thức và thực tiễn cần phải coi trọng cả hai loại chỉtiêu về phương diện chất và lượng, tạo nên sự nhận thức toàn diện về sự vật,hiện tượng.Ví dụ: Trong nền giáo dục nói chung và đại học nói riêng nước ta có thểthấy rằng việc, chất lượng nguồn nhân lực không cao, ra trường sinh viên đứngtrước nguy cơ thất nghiệp, không thì cũng đi vào làm trái ngành nghề ở nhữngcông ty sản xuất, trong khi đó thì các trường đại học không ngừng mở rộng quymô tuyển sinh. Ở đây chúng ta thấy rằng nền giáo dục nước chưa có sự cầnbằng hài hòa nhất định giữa hai mặt chất và lượng nên còn nhiều bất cập.- Vì những thay đổi về lượng của sự vật, hiện tượng có khả năng tấtyếu chuyển hóa thành những thay đổi về chất của sự vật, hiện tượng vàngược lại, do đó, trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, tùy theo mục đíchcụ thể, cần từng bước tích lũy về lượng để có thể làm thay đổi về chất; đồngthời, có thể phát huy tác động của chất mới theo hướng làm thay đổi vềlượng của sự vật, hiện tượng.Ví dụ: Khi vượt qua kì thi tuyển sinh đại học, chuyển một chất mới làsinh viên. Mục đích của chúng ta là có một tầm bằng đẹp để sau này ra trườngcó một công việc tốt, chính vì vậy khi chất mới ra đời chúng ta phải biết cáchlàm thay đổi về lượng bằng cách có phương pháp học tập và ôn thi đúng đắn,tích lũy khối lượng kiến thức cơ bản để có thể lập nghiệp về sau.- Trong hoạt động thực tiễn cần tránh rơi vào “tả khuynh” – nhấnmạnh bước nhảy khi chưa đủ sự tích luỹ về lượng; bởi lẽ, khi ấy rất dễ rơivào phiêu lưu, mạo hiểm. Đồng thời, phải tránh “hữu khuynh” – tuyệt đốihoá sự tích luỹ về lượng, không dám thực hiện bước nhảy khi đã tích lũy đủvề lượng, khi ấy dễ rơi vào bảo thủ, trì trệ, ngại khó. Khi tích luỹ về lượng đãđủ thì phải thực hiện bước nhảy.Ví dụ như: Quen nhau mấy ngày, chưa tìm hiểu gì về nhau mà đã nhậnlời yêu nhau là quá vội vã rơi vào khuynh hướng tả khuynh. Ngược lại đãcósuwk yimf hiểu kĩ lưỡng về đối tượng trong suốt 4 năm đại học, mặc dù bạn gáiđã rất nhiều lần bật đẽnanh cho chàng trai, nhưng chàng trai luôn lo sợ, tự ti vềbản thân nên không dám ngỏ lời dẫn dến việc mất cơ hội, tích lũy đầy dủ vềlượng nhưng chưa dám thực hiện bước nhay về chất.-> Một số vấn đề thực tiễn: Trái cây ăn non [xanh] hoặc già [chín] quáliệu có ngon hay không? Vừa học đại học năm thứ nhất muốn tốt nghiệp cóđược không [lượng non]?…- Vì bước nhảy của sự vật đa dạng, phong phú cho nên trong hoạtđộng nhận thức và thực tiễn phải vận dụng linh hoạt các hình thức bướcnhảy cho phù hợp với từng điều kiện, lĩnh vực cụ thể.Ví dụ: Trong quá trình học tập của học sinh lên sinh viên đại học đó làmột bước nhảy làm thay đổi về chất của mỗi người học. Ở một môi trường họctập mới quá trình học tập diễn ra từ những thay đổi cục bộ đến toàn bộ. Cụ thểđó là khi lên là một sinh viên đại học chúng ta phải có sự thay đổi một số mặtnhư phải xác định được một phương pháp học tập mới để có thể tích lũy vốnkiến thức, thay đổi cách tuy duy phải nhạy bén hơn…để từ đó thực hiện nhữngbước nhảy toàn bộ về sau.F. CỦNG CỐ BÀI HỌCGiáo viên hướng học sinh tập trung vào quan điểm của Chủ nghĩa mác –Lênin về khái niệm lượng – chất, nội dung quy luật chuyển hóa từ những sự thayđổi về lượng thành những sự thay đổi về chất và ngược lại, ý nghĩa phương phápluận rút ra từ quy luật.G. NHIỆM VỤ CỦA HỌC SINH- Nghiên cứu tài liệu ở nhà- Đọc trước quy luật mâu thuẫn và quy luật phủ định của phủ định