Đánh giá nhân vật thủy hử năm 2024

những ông tiên ông Bụt bằng xương bằng thịt…vì thế lá cờ “Thế thiên hành đạo” của 108 Anh hùng Lương Sơn Bạc mãi mãi được đông đảo công chúng ngưỡng mộ…Đó là nhận xét đúng.

Do phản ánh cuộc sống xã hội rộng lớn, nên Thủy hử truyện có hàng mấy trăm nhân vật, trong đó có nhiều tính cách nhân vật sắc nét, để lại cho người đọc ấn tượng khó phai. Nhất là những hình tượng nhân vật anh hùng trong đội ngũ khởi nghĩa nông dân thì được miêu tả rất xuất sắc.

Tính cách của nhân vật Võ Tòng, Lâm Xung, Lỗ Trí Thâm, Lí Quỳ, Tống Giang v.v…là những điển hình nghệ thuật đỉnh cao, đều là những Đại anh hùng nhưng mỗi người một sắc thái riêng. Võ Tòng tính tình cứng rắn, trọng tình nghĩa, đạo đức, ghét bạo tàn, thương kẻ yếu, nói được làm được. Võ Tòng nhờ vào võ nghệ cao cường, lòng quả cảm, quyết đoán kịp thời để “bình sinh chỉ đánh bọn ngang ngạnh, không có đạo đức trong thiên hạ”. Những đặc điểm đó trong tính cách của Võ Tòng làm cho anh ta khác hẳn Lâm Xung khoan dung, ôn hòa, do dự, thiếu quyết đoán.

Võ Tòng có dũng lại có mưu, làm việc cẩn thận, trầm tĩnh, rất có chừng mực, trong Hắc điếm ở dốc Chữ thập, anh ta đã bí mật lừa được Tôn Nhị Nương, một tay giầu kinh nghiệm đã thành tinh trong cái nghề mua bán này. Ðể tìm ra chân tướng việc anh ruột bị giết hại, tìm cách báo thù, giải oan, Võ Tòng sắp đặt chu đáo tỉ mỉ: tay lăm lăm cầm dao nhọn, nghiêm giọng vặn hỏi Hà Cửu Thúc về tình hình lúc liệm thây ; cho tiền, mời cơm, rồi ôn tồn hỏi thăm chú bán lê Kiều Vận Ca đầu đuôi việc bắt kẻ gian ; hết bốn mươi chín ngày, bày tiệc rượu, mời hàng xóm láng giềng tới làm chứng, đóng chặt cửa trước cửa sau, lấy xong khẩu cung Vương bà và Phan Kim Liên, giết ngay Phan Kim Liên ; sau khi đánh chết Tây Môn Khánh, đàng hoàng dẫn nhân chứng vật chứng tới cửa quan tự thú. Trước mặt Thi Ân, Võ Tòng từng nhấc nhẹ nhàng trụ đá nặng mấy trăm cân mà “mặt không đỏ, tim không đập mạnh, miệng không thở gấp”. Chuyện đánh hổ trên núi Cảnh Dương là chuyện ai cũng biết. Có thể nói, Võ Tòng là điển hình của một dũng sĩ, và đã trở thành tấm gương cho quần chúng nhân dân học tập noi theo trong cuộc đấu tranh kiên cường chống mọi loại kẻ thù.

Ngoài những “Đại đầu lĩnh” như Tống Giang, Võ Tòng, Lâm Xung, Lỗ Trí Thâm, Lí Quỳ, Thủy hử truyện khắc họa tính cách các anh hùng Lương Sơn bạc khác cũng rất nổi bật và thành công ở sự đa dạng, phong phú như chính hiện thực đời sống. Như Thạch Tú với lòng dũng cảm vô song trên chiến trường, với lòng can đảm và trí thông minh hơn người đã nhảy lầu, cướp pháp trường, với cái tinh ý, cẩn thận, bạo tay cứng cỏi, trước và sau khi giết Phan Xảo Vân ; như ba anh hùng nhà họ Nguyễn với tính cách phản kháng “không sợ trời, không sợ đất, không sợ quan” được hun đúc trong cảnh nghèo khó ; còn Dương Chí, Ngô Dụng, Đái Tôn, Tần Minh, Sử Tiến, Lí Tuấn, Trương Thuận, Yến Thanh, Nhạc Hòa, v.v…, nhân vật nào cũng sống động, mỗi người một vẻ. Sự đa dạng, phong phú trong tính cách của họ đã phản ánh khí khái anh hùng và tinh thần phản kháng của quần chúng nhân dân qua nhiều mặt khác nhau.

Thành tựu của Thủy hử truyện về mặt miêu tả nhân vật không những được thể hiện ở sự khắc họa tinh tế tính cách các nhân vật anh hùng giữ vai trò quan trọng trong toàn bộ thiên tiểu thuyết, mà còn được biểu hiện ở việc phác họa tính cách các nhân vật thứ yếu, xuất hiện rất ít. Tác giả không tốn nhiều giấy mực, chỉ qua vài nét đơn giản là có thể phác họa cá tính của họ một cách thần tình và sâu sắc. Hà Cửu Thúc là một ví dụ cụ thể. Ông ta là nhân vật điển hình cho những người dày dạn gió sương, hiểu thấu nhân tình thế thái, lại nhanh nhẹn tháo vát trong xã hội cũ. Hoàn cảnh sống đã tạo cho ông ta tính thớ lợ, ranh mãnh, cầu an. Qua việc ông ta lấy trộm hài cốt, tác giả tả ông ta có tính hai mặt vừa lão luyện vừa khiếp nhược một cách sắc sảo. Còn nhân vật xuất hiện gần như cùng một lúc với ông ta, chú bé bán tuyết lê Kiều Vận Ca, thì ngây thơ, ngay thẳng, dám đến phủ quan làm nhân chứng, rất tương phản với tính cách của ông ta. Vương bà là một ví dụ khác. Đó là một nhân vật kì hình dị tướng sống trong chế độ phong kiến. Nghề nghiệp làm cho mụ sành sỏi trong việc xem mặt bắt lời, làm việc gì cũng trơn tru trôi chảy.

Tác giả miêu tả hai điểm đặc sắc trong tính cách của mụ một cách sinh động, đó là tham và ác. Những nhân vật thứ yếu được viết thành công kiểu như Hà Cửu Thúc, Vương bà, còn có Nọc ong vẽ Hoàng Văn Bính, tinh ranh giảo quyệt như cáo già, nhận ra ngay bức thư giả của Đái Tôn, như cọp không lông Ngưu Nhị quen thói lăng loàn, cướp đoạt bảo đao của Dương Chí, như chàng tu sĩ áo trắng Vương Luân lòng dạ hẹp hòi, tầm nhìn ngắn ngủi, như Diêm Bà Tích tai quái ác độc, v.v…, tất cả đều rất sống động, như có da có thịt vậy.

Tác giả cũng rất giỏi về việc khắc họa nhân vật qua hành động. Tính cách và diện mạo tinh thần liên quan tới nhân vật đều do hành động của chính nhân vật đó nói lên, mà không cần xen vào những đoạn giới thiệu dài dòng bằng lời của người thứ ba. Như các nhân vật Lâm Xung, Lỗ Trí Thâm, Lí Quỳ, Dương Chí, đều xuất hiện đột ngột khi đang miêu tả việc của những nhân vật khác. Lỗ Trí Thâm đang múa tít cây thiền trượng nặng sáu mươi hai cân trước mặt đám lưu manh, bỗng nghe một tiếng khen, thế là Lâm Xung xuất hiện. Tiếp theo tác giả miêu tả cách ăn mặc, diện mạo của Lâm Xung, anh ta cùng Lỗ Trí Thâm uống rượu nói chuyện, rồi con hầu đến báo tin, và anh ta vội vã đi…Sử Tiến đang hỏi thăm tông tích Vương Tiến trong quán trà ở Vị Châu thì Lỗ Trí Thâm bước vào. Tiếp đó tác giả tả cách ăn mặc của anh ta qua con mắt của Sử Tiến, hai người trò chuyện, ra phố, gặp Lí Trung, đuổi người xem, lên tửu lâu, nghe thấy tiếng thổn thức của Kim Thúy Liên…Những hành động tiếp nối nhau của các nhân vật đã dần dần bộc lộ tính cách của họ.

Những hành động của nhân vật thường có sự phát triển. Hoàn cảnh khác nhau quyết định hành động khác nhau. Tính cách được biểu hiện qua hành động tất nhiên cũng do đó mà phát triển, biến đổi. Ví dụ, Lâm Xung khi tới miếu sơn thần trong lúc gió tuyết, đã biến thành một con người khác: sau khi giết người, anh ta xử sự không còn nho nhã như trước nữa. Do phẫn nộ, tính cách Lâm Xung từ chỗ khuất phục ẩn nhẫn chuyển thành ngỗ ngược, ngang tàng: Lão trang khách không cho Lâm Xung rượu uống, anh ta liền dùng cây thương hất mạnh thanh củi đang cháy trong lò vào mặt lão! Và đến khi sống với Vương Luân thì nó đã phát triển tới đỉnh điểm.Tính cách nhân vật biến đổi, phát triển trong những hoàn cảnh khác nhau, đó là một đặc điểm nổi bật của Thủy Hử truyện.

Một đặc điểm nổi bật nữa trong việc xây dựng tính cách nhân vật của Thủy Hử truyện là dùng bút pháp chạm khắc tinh vi để khắc họa nên những cá tính rõ nét. Các nhân vật tuy cùng một tầng lớp xã hội, nhưng do sự từng trải đời sống, hoàn cảnh sống khác nhau, nên cá tính vì thế cũng khác nhau. Lâm Xung, Lỗ Trí Thâm, Dương Chí cả ba đều là anh hùng xuất thân từ hàng võ quan, võ nghệ cao cường. Nhưng nguyên nhân và quá trình họ lên Lương Sơn bạc lại hoàn toàn khác nhau. Vì là dòng dõi ba đời nhà tướng, mục đích sống là “một thương một đao mưu cầu phong thê ấm tử, làm rạng rỡ tổ tông”, nên khi mắc tội lần thứ nhất, Dương cố dùng cách hối lộ mong khôi phục lại chức quan cũ, thậm chí khi đi qua Lương Sơn bạc, anh ta cự tuyệt việc gia nhập Lương Sơn để khỏi làm “nhơ bẩn thanh danh”. Nhưng khi gặp họa lần thứ hai vì để mất món đồ lễ sinh nhật, tính mạng bị đe dọa, đành phải lưu lạc giang hồ lên Nhị Long sơn. Con đường Dương Chí trải qua cố nhiên khác hẳn Lỗ Trí Thâm, khác xa với Lâm Xung.

Sự thể hiện tính cách nhân vật tinh vi, rõ nét còn thấy ở những tính cách tưởng như gần nhau, giống nhau nhưng thực ra vẫn có những sắc thái riêng độc đáo, không thể trộn lẫn. Ví dụ như Lỗ Trí Thâm và Lí Quỳ, đây là hai nhân vật tính cách thô lỗ. Tính cách của họ giống nhau ở nhiều điểm. Nhưng giữa cái thô lỗ của Lỗ Trí Thâm với cái thô lỗ của Lí Quỳ, hiển nhiên có đường phân giới rõ ràng.

Về cử chỉ và dáng người, Lỗ là một hòa thượng to béo hay gây gổ. Nhưng trong cái thô lỗ của họ Lỗ có cái cẩn thận, nhanh nhạy, sáng suốt. Ở cửa hàng thịt, trước tiên Lỗ giả vờ mua thịt, cố ý bắt bẻ Trịnh Đồ một hồi, rồi sau mới chính thức nói rõ chủ ý và đánh cho Trịnh Đồ nhừ tử. Khi thấy Trịnh Đồ đã chết, Lỗ giả vờ nói: “Mày giả chết à? Ông lại đánh nữa”, nhưng trong đầu thì nghĩ: “Mình chỉ tính đánh cho nó một trận, không ngờ đấm có ba quả mà nó đã chết. Mình bị án thì ai cơm nước cho. Chẳng thà trốn sớm đi cho xong”. Rồi co chân chạy…

Hoạt động tâm lí lúc ấy thể hiện tính chất phác của Lỗ Trí Thâm, mà việc thoát thân nhẹ nhàng lại thể hiện rõ cái cơ trí của ông ta. Sau đó, cạnh hố phân trong vườn rau chùa Tướng Quốc, Lỗ lại khám phá ra quỷ kế của bọn lưu manh, liền đá cho thằng đầu sỏ một đá, khiến cả đám kinh hoảng. Khía cạnh tính cách này của Lỗ còn biểu hiện ở những trường hợp khác, như lúc cứu Lâm Xung ở rừng Dã Trư chẳng hạn. Nguồn gốc tính cách như vậy có quan hệ mật thiết với cuộc đời mà Lỗ đã trải qua. Xuất thân từ hàng ngũ quan lại địa phương. Quá trình lâu dài sống trong lòng giai cấp thống trị phong kiến và đấu tranh với thế lực tà ác đã luyện cho Lỗ tính cách phản kháng, làm giàu thêm kinh nghiệm xử thế. Lỗ biết rõ mọi mánh khóe độc ác, giảo quyệt của tầng lớp thống trị. Do đó, nhất cử nhất động của Lỗ đều thành thục.

Lí Quỳ đôi khi cũng có cái cẩn thận trong cái thô lỗ. Khi mới gặp Tống Giang, Đái Tôn bảo Lí lạy, anh ta nói: “Nếu là ông Tống Công Minh thực thì tôi lạy. Nếu là kẻ khác thì việc đếch gì tôi phải lạy! Anh Tiết cấp ạ, anh đừng gạt tôi lạy, để rồi anh cười tôi!”. Sau khi phá tan Cao Liêm, Lí tình nguyện xuống giếng khô thăm Sài Tiến, khi đó anh ta nói với bọn Tống Giang: “Em xuống không sợ, nhưng các anh chớ cắt đứt dây nhé!”. Khi lên rồi, Tống Giang bảo Lí xuống lần nữa, anh ta lại bảo: “Anh không biết, ở Kinh Châu em đã bị hai vố. Lần này đừng có chơi vố thứ ba đấy”.

Song, cái cẩn thận này không phải là lão luyện mà là thành thực. Một biểu hiện đầy ý nghĩa đặc trưng của Lí Quỳ là: nửa người trên ở trần, hét lên một tiếng như sấm giữa ban ngày, một mình xông lên trước, vượt lên trận tiền, múa vù vù đôi búa chém tới tấp. Hành động như thế không thể thấy ở Lỗ Trí Thâm được.