Đạo đức trong nghiên cứu khoa học sức khỏe

[Last Updated On: 31/07/2021]

Đạo đức trong nghiên cứu khoa học là gì? Tại sao phải quan tâm đến đạo đức trong nghiên cứu khoa học? Các nguyên tắc đạo đức cần biết.

Thế nào là đạo đức nghiên cứu khoa học?

Một định nghĩa về đạo đức nghiên cứu trong các nghiên cứu xã hội được John Barnes đưa ra năm 1979. Ông cho rằng “ Đạo đức trong nghiên cứu khoa học là những điều đặt ra khi chúng ta quyết định giữa việc cần thực hiện một hành động này với những điều khác không chỉ xét trên tính thích hợp hay hiệu quả mà còn bằng việc tham khảo các tiêu chuẩn đúng hay sai về mặt đạo đức” [J.A. Barnes, 1979; trang 16].

Barnes đã đưa ra sự phân định và đặt cơ sở cho quan điểm các quyết định đạo đức cần dựa trên các nguyên tắc chứ không dựa vào sự thích hợp. Đây là một điển ghi nhớ quan trọng. Các quyết định đạo đức không chỉ được xác định trên cơ sở sự thuận tiện cho nhà nghiên cứu hay đề tài nghiên cứu mà nhà nghiên cứu đó đang tham gia. Người ta cần quan tâm đến điều gì là đúng, không chỉ đối với đề tài nghiên cứu, nhà tài trợ nghiên cứu hay nhà nghiên cứu mà còn đối với những người tham gia trong nghiên cứu. Các quyết định đạo đức sẽ phải dựa trên các giá trị của nhà nghiên cứu và cộng đồng nghiên cứu, nhà tài trợ, những người tham gia vào nhóm nghiên cứu và sẽ dựa trên những thương lượng giữa nhóm nghiên cứu nói trên và kể cả những người đóng vai trò kiểm soát, đánh giá các thông tin mà nhà nghiên cứu thu được. Việc thực hiện các giám sát trong quá trình nghiên cứu sẽ ảnh hưởng đến chính các quyết định đạo đức của các nhà nghiên cứu khoa học.

Các nguyên tắc đạo đức trong nghiên cứu khoa học

Nguyên tắc tôn trọng con người

Nguyên tắc tôn trọng con người kết hợp ít nhất hai vấn đề đạo đức nền tảng là:

1. Tôn trọng quyền tự quyết: Các cá nhận có quyền quyết định tham gia hoặc không tham gia vào một nhóm nghiên cứu khoa học. Họ phải được đối xử một cách tôn trọng. Nhà nghiên cứu sẽ vi phạm đạo đức nghiên cứu nếu ép buộc bất kỳ người nào đó tham gia vào nhóm nghiên cứu của mình dù là người đó có khả năng hoặc không có khả năng tự cân nhắc để đưa ra các quyết định cá nhân.
2. Bảo vệ những người bị hạn chế hoặc giảm sút quyền tự quyết: Nhà nghiên cứu khi tiến hành một nghiên cứu khoa học cần đảm bảo an toàn, chống lại mọi xâm hại, lạm dụng đối với người bị phụ thuộc vào hoàn cảnh hoặc bị tổn thương, ví dụ như: phụ nữ, trẻ em, người nghèo…

Nguyên tắc hướng thiện

Nguyên tắc này được đề ra nhằm hướng tới mục tiêu đảm bảo nghĩa vụ của mọi nghiên cứu khoa học là phải tối đa hóa lợi ích và tối thiểu hóa tác hại. Đây là nguên tắc nâng dần đến các chuẩn mực đòi hỏi rằng rủi ro nghiên cứu phải ở mức hợp lý so với lợi ích mong đợi; thiết kế nghiên cứu phải hợp lý và người thực hiện nghiên cứu phải có đủ năng lực chuyên môn để bảo vệ lợi ích của đối tượng nghiên cứu. Nguyên tắc này còn ngăn cấm mọi sự gây hại có chủ tâm đến con người, xã hội nói chung khi thực hiện các nghiên cứu khoa học.

Nguyên tắc công bằng

Nguyên tắc công bằng đề cập đến nghĩa vụ đạo đức là phải đối xử với mọi người nghiên cứu một cách đúng đắn và phù hợp về mặt đạo đức, phải đảm bảo mỗi cá nhân tham gia vào nghiên cứu phải nhận được tất cả những gì mà họ có quyền được hưởng. Trong đạo đức nghiên cứu liên quan đến con người, nguyên tắc là chủ yếu đề cập tới sự phân chia công bằng, trong đó công bằng cả thiệt thòi lẫn lợi ích của việc tham gia nghiên cứu cho mọi đối tượng. Sự khác nhau về phân chia thiệt thòi và lợi ích chỉ được chấp thuận khi sự khác biệt về đạo đức giữa người này với người kia; một trong những khác biệt đó chính là “ tính dễ bị tổn thương”. “Tính dễ bị tổn thương” đề cập đến một người không có đủ khả năng để bảo vệ lợi ích của mình hay thiếu năng lực để đưa ra quyết định đồng ý, ví dụ người nghèo, thành viên cấp dưới, thành viên phụ thuộc của nhóm người có cấu trúc thứ bậc.

   2. Một số nguyên lý trong ĐĐNC

2.1. Thành thật tri thức [ intellectual honesty ] Sứ mệnh của khoa học là khai hóa, tiếp thị và tăng trưởng tri thức. Tri thức khoa học dựa vào thực sự, mà thực sự đó phải được quan sát hay tích lũy bằng những giải pháp khách quan. Khoa học dựa vào những thực sự hoàn toàn có thể nhìn thấy, hoàn toàn có thể nghe thấy, hoàn toàn có thể sờ được, chứ không dựa vào kinh nghiệm tay nghề cá thể hay suy luận theo cảm tính. Do đó, khoa học đặt thực sự khách quan trên hết và trước hết. Không có sự khách quan và không có sự thành thật thì khoa học không có ý nghĩa gì cả. Nhà khoa học phải khách quan và thành thật. Nguyên tắc thành thật tri thức được xem là một cột trụ cơ bản nhất trong những nguyên tắc về đạo đức khoa học. Theo đó, nhà khoa học phải tuyệt đối thành thật với những gì mình quan sát hay nhận xét. Nói cách khác, nhà khoa học không nên gian lận trong nghiên cứu và điều tra, không giả tạo tài liệu, không đổi khác tài liệu, và không lừa gạt đồng nghiệp … [ 3 ]. Như vậy, thiếu sự thành thật thì đó không phải là khoa học mà đó là sự giả tạo, lừa dối, nặng nề hơn đó là một tội lỗi . 2.2. Nguyên tắc cẩn trọng, trận trọng Trong hoạt động giải trí khoa học nói chung, NCV đương đầu với rất nhiều khó khăn vất vả thử thách, thậm chí còn là những rủi ro đáng tiếc lớn, nhất là trong nghiên cứu và điều tra y học, vì động chạm đến con người và hơn thế nữa là tính mạng con người con người. Do vậy, NCV không được cho phép làm qua loa, đại khái bất kể việc gì. Từ khâu tiên phong là hình thành ý tưởng sáng tạo điều tra và nghiên cứu cho đến khâu cuối là nghiệm thu sát hoạch nhìn nhận, công bố khu công trình khoa học đều yên cầu sự cẩn trọng, thận trọng. Đã là nhà khoa học thì phải phấn đấu hết mình để tránh những nhầm lẫn và sai sót trong toàn bộ những việc làm. Nhà khoa học có nghĩa vụ và trách nhiệm phải báo cáo giải trình không thiếu, cụ thể những hiệu quả đạt được trong quy trình điều tra và nghiên cứu để những nhà khoa học khác hoàn toàn có thể thẩm định và đánh giá hay xác nhận [ nếu thiết yếu ]. Bất cứ một đổi khác về số liệu, tài liệu tích lũy được đều phải có chú thích rõ ràng [ ví dụ, ghi rõ ngày tháng sửa, ai là người chịu nghĩa vụ và trách nhiệm và tại sao biến hóa ] [ 3 ] . Khi triển khai vừa đủ nguyên tắc cẩn trọng, trận trọng thì NCV cũng như những người tương quan luôn làm những việc đơn cử sau : 2.2.1. Đối với cá thể NCV và nhóm nghiên cứu và điều tra : – Tâm niệm trong đầu “ sự cẩn trọng ” cho bất kể việc làm nào của hoạt động giải trí nghiên cứu và điều tra khoa học Y học ; – Đặt câu hỏi trước khi triển khai bất kỳ việc làm nào : + Việc làm này có quyền lợi gì, có hại gì cho cá thể con người và hội đồng xã hội ? Có ý nghĩa gì ? Nếu làm thì cái gì sẽ xảy ra và không làm thì cái gì sẽ xảy ra ? + Làm việc đó bằng cách nào là tốt nhất ? + Làm việc đó vào thời hạn nào là tốt nhất ? + Làm việc đó ở đâu là tốt nhất ? + Làm việc đó có tác dụng cao cần điều kiện kèm theo gì [ như người tương hỗ, dụng cụ, trang thiết bị, kinh phí đầu tư, đồ bảo hiểm … ] ? – Làm việc với nghĩa vụ và trách nhiệm cao và quan tâm theo dõi chặt việc làm của mình, cẩn trọng cao độ với rủi ro đáng tiếc và hiệu suất cao xấu đi . – Tích cực tham gia phản biện với nghĩa vụ và trách nhiệm cao trước mọi việc làm của đồng nghiệp . – Tích cực tương hỗ đồng nghiệp thực thi những hoạt động giải trí nghiên cứu và điều tra, giảm thiểu tối đa “ ảnh hưởng tác động có hại, rủi ro đáng tiếc ” đến quyền lợi của con người và hội đồng . 2.2.2. Đối với cơ quan quản trị và những tổ chức triển khai đối tác chiến lược – Thành lập hội đồng đạo đức [ IRB / IEC ] xét duyệt trang nghiêm, kĩ càng góc nhìn đạo đức của những khu công trình NCKH . – Tổ chức kiểm tra, giám sát và nhìn nhận tiếp tục, đúng chuẩn việc chấp hành / thực thi những góc nhìn đạo đức trong NCKH . – Đưa góc nhìn đạo đức NCKH làm tiêu chuẩn quan trọng trong nghiêm thu và công bố những khu công trình NCKH Y học . 2.3. Nguyên tắc tự do tri thức Đây cũng là một nguyên tắc quan trọng trong NCKH. Nếu thiếu tự do tri thức thì không có hay có rất ít sự phát minh sáng tạo và cao hơn nữa là thiếu vắng những ý tưởng khoa học. Khoa học sẽ khô cứng và không tăng trưởng được ở những tổ chức triển khai hay xã hội độc tài, thiếu vắng dân chủ. Tự do tri thức sẽ kích thích và cổ vũ cho lao động trí óc, cho sự phát minh sáng tạo và ý tưởng. Nước Mỹ là nổi bật cho một xã hội tự do tri thức, do vậy ở vương quốc này có sự tăng trưởng như vũ bão của khoa học, kĩ thuật. Một dẫn chứng nổi bật là rất nhiều giải Nobel khoa học thuộc về nước Mỹ [ tính đến năm năm nay, nước Mỹ đã chiếm hữu 258 trong tổng số 519 giải Nobel của 5 vương quốc giật nhiều phần thưởng này nhất quốc tế ] [ 2 ]. Nhà khoa học nhất thiết phải được tạo điều kiện kèm theo để theo đuổi những ý tưởng sáng tạo mới và phê phán những sáng tạo độc đáo cũ và có quyền thực thi những nghiên cứu và điều tra mà họ cảm thấy mê hoặc và đem lại phúc lợi cho xã hội . Mấu chốt để thực thi nguyên tắc này là về phía tổ chức triển khai, phải có chủ trương đúng đắn, tạo ra thiên nhiên và môi trường tốt cho mọi NCV biểu lộ được tri thức, phát minh sáng tạo và kích thích nó tăng trưởng . 2.4. Cởi mở và công khai minh bạch NCKH là hoạt động giải trí có có tính tương tác và phụ thuộc vào lẫn nhau rất cao. Sự thành công xuất sắc của một khu công trình NCKH không khi nào chỉ là nỗ lực của một cá thể, nó luôn luôn là nỗ lực của cả tập thể những nhà khoa học và người phụ trợ. Vậy, yên cầu người làm NCKH cũng như tổ chức triển khai luôn phải cởi mở, công khai minh bạch. Cụ thể như sau : 2.4.1. Với cá thể NCV – Luôn có tư duy cầu thị và ham học hỏi ; – Không dấu giếm, bảo mật thông tin những hoạt động giải trí hay ý tưởng sáng tạo khoa học ; – Luôn san sẻ thoáng đãng với những đồng nghiệp về sáng tạo độc đáo, những tài liệu hay hoạt động giải trí NCKH ; – Tham khảo thoáng đãng những quan điểm và những phản biện của đồng nghiệp ; – Kiên quyết gặt bỏ những thói gen tỵ, thành kiến cá thể, quyền lợi cá thể, tính bè đảng … 2.4.2. Với tổ chức triển khai quản trị khu công trình NCKH – Xây dựng chủ trương thích hợp, tạo điều kiện kèm theo cho tính cởi mở và công khai minh bạch trong NCKH ;

– Thực hiện những giải pháp, những hoạt động giải trí, tạo điều kiện kèm theo cho NCV phát huy tính cởi mở và công khai minh bạch ;

          – Biến tính cởi mở và công khai này thành tiêu chuẩn để quản lý, kiểm tra, đánh giá, giám sát các hoạt động NCKH;

Xem thêm: ” Ntt Là Gì ? Nghĩa Viết Tắt Của Từ Ntt

2.5. Ghi nhận công lao thích hợp . Như trên đã đề cập, sự thành công xuất sắc của một hoạt động giải trí hay khu công trình NCKH luôn là sự nỗ lực, nỗ lực, sức lực lao động góp phần của nhiều người, kể cả người phụ trợ [ như người sẵn sàng chuẩn bị kinh tế tài chính cho NCKH, người in ấn bộ công cụ ví dụ điển hình … ], kể cả những nhà khoa học, trọn vẹn không tham gia điều tra và nghiên cứu cùng tất cả chúng ta, nhưng đã góp phần sáng tạo độc đáo mà ta đã trích dẫn cho khu công trình NCKH của mình. Tất cả những người tương quan tới khu công trình đều phải được ghi công ở mức độ khác nhau : – Mức thấp nhất là nêu tên người trong phần tài liệu tìm hiểu thêm hay footnote nếu ta trích dẫn sáng tạo độc đáo hay hiệu quả điều tra và nghiên cứu của họ ; – Mức tiếp theo là nêu tên và sức lực lao động góp phần của người tương hỗ trong lời cám ơn ; – Mức cao hơn là ghi tên trong nhóm nghiên cứu và điều tra ; – Mức cao nhất là thay mặt đứng tên chủ nhiệm đề tài : Ai có tư cách thay mặt đứng tên chủ nhiệm đề tài đôi khi trở thành một yếu tố tế nhị và khó khăn vất vả. Theo quy ước chung, nhà khoa học có tư cách thay mặt đứng tên chủ nhiệm đề tài nếu hội đủ tổng thể 3 tiêu chuẩn : Một là đã có góp phần quan trọng trong việc hình thành sáng tạo độc đáo và chiêu thức điều tra và nghiên cứu, hay tích lũy, nghiên cứu và phân tích và diễn dịch dữ kiện ; hai là đã soạn thảo bài báo cáo giải trình hay kiểm tra nội dung tri thức của bài báo cáo giải trình một cách tráng lệ ; ba là phê chuẩn bản thảo sau cuối để gửi cho tạp chí hay hội đồng nghiệm thu sát hoạch [ 3 ] . 2.6. Trách nhiệm trước công chúng Hầu hết những khu công trình NCKH y học đều dựa vào nguồn kinh phí đầu tư của Nhà nước cấp, của cộng đồng cấp hay của những tổ chức triển khai có nguồn gốc vì quyền lợi cộng đồng cấp, thế cho nên điều tra và nghiên cứu y học cũng phải phục vụ lợi ích hội đồng và có nghĩa vụ và trách nhiệm cải tổ, tăng cường sức khỏe thể chất cho hội đồng. Điều đó nhu yếu những nhà khoa học, những NCV luôn có nghĩa vụ và trách nhiệm cao trước hội đồng khi làm NCKH trong toàn bộ những khâu : Chọn đề tài, chọn đối tượng người tiêu dùng nghiên cứu và điều tra, chọn khu vực, thời hạn, nguồn lực cho điều tra và nghiên cứu, xử lý số liệu, viết báo cáo giải trình điều tra và nghiên cứu, nghiệm thu sát hoạch và công bố những hiệu quả điều tra và nghiên cứu, kể cả khâu xét duyệt những đề tài điều tra và nghiên cứu … Để bảo vệ không xâm hại tới quyền lợi của hội đồng, thì nhà khoa học / NCV cần tranh luận kĩ với cấp trên, với đồng nghiệp, trong những hội nghị quốc tế, hội nghị vương quốc, seminar, chính quyền sở tại địa phương, đối tượng người tiêu dùng nghiên cứu và điều tra [ nếu đây là con người ] … và đặc biệt quan trọng là hội đồng xét duyệt đề cương điều tra và nghiên cứu và hội đồng đạo đức [ IRB / IEC ] về mọi góc nhìn đạo đức điều tra và nghiên cứu. Do đó, hoàn toàn có thể xem hoạt động giải trí khoa học kĩ thuật là một việc làm mang tính xã hội, chứ không phải là một nỗ lực đi tìm thực sự trong đơn độc, lặng lẽ. Vì mang tính xã hội, nên những chuẩn mực về ĐĐNC phải là một “ thể chế ” của bất kể TT khoa học nào, và phải được xem như thể quy ước ứng xử và là một tiềm năng của khoa học – đó là nghĩa vụ và trách nhiệm trước hội đồng [ 3 ] . 2.7. Nguyên tắc công minh

Một số tài liệu có đề cập tới nguyên tắc công minh trong nghiên cứu và điều tra y sinh học. Tức đề cập tới sự công minh trong phân chia quyền lợi và cả rủi ro đáng tiếc so với người tham gia điều tra và nghiên cứu [ kể cả nhóm dễ bị tổn thương ]. NCV không được tận dụng sự thiếu vắng nguồn lực của đối tượng người tiêu dùng điều tra và nghiên cứu và hội đồng, nơi triển khai nghiên cứu và điều tra [ 6 ] .

   3. Nội dung, hoạt động của đạo đức nghiên cứu khoa học

   3.1. Với tổ chức quản lý, thực hiện và hỗ trợ đề tài nghiên cứu y học

3.1.1. Thành lập và đưa vào hoạt động giải trí hội đồng đạo đức điều tra và nghiên cứu y học [ IRB / IEC ] – IRB / IEC là một hội đồng được xây dựng ở cấp địa phương / cơ sở và cấp vương quốc. Thành phần hội đồng gồm những nhà khoa học, chuyên viên về y tế và những thành viên khác. Hội đồng có trách nhiệm nhìn nhận, thẩm định và đánh giá về góc nhìn khoa học và hầu hết về đạo đức chuyên ngành của những đề cương nghiên cứu và điều tra y học như thử thuốc trên lâm sàng … xem xét những yếu tố tương quan đến sự tham gia tự nguyện của đối tượng người dùng nghiên cứu và điều tra nhằm mục đích bảo vệ sự bảo đảm an toàn, quyền lợi và nghĩa vụ và sức khoẻ của đối tượng người dùng tham gia điều tra và nghiên cứu hay thử thuốc trên lâm sàng, đưa ra những quan điểm chấp thuận đồng ý hoặc không chấp thuận đồng ý so với những nghiên cứu và điều tra [ 5 ] . – Chọn thành viên của [ IRB / IEC ] phải là những nhà khoa học rất là trung thực, trang nghiêm, tận tâm, tận lực với khoa học, không chút vụ lợi cá thể, luôn lấy quyền lợi của hội đồng làm đích đi tới. Thành viên này phải được giảng dạy và am hiểu thâm thúy về ĐĐNC, có kinh nghiệm tay nghề trong NCKH Y học ; – Xây dựng quy tắc và nội dung của ĐĐNC, thông dụng hay tổ chức triển khai học tập / giáo dục những quy tắc và nội dung này cho mọi cán bộ, nhân viên cấp dưới trong đơn vị chức năng và ngoài đơn vị chức năng có tương quan ; – Xây dựng quy định hoạt động giải trí của IRB / IEC theo nguyên tắc dân chủ và theo quy tắc, nội dung của ĐĐNC đã phát hành ; 3.1.2. Đưa quy tắc, nội dung của ĐĐNC làm tiêu chuẩn nghiêm thu và công bố những khu công trình NCKH . 3.1.3. Tổ chức kiểm tra, giám sát, tư vấn về ĐĐNC cho mọi NCV cũng như mọi khu công trình NCKH .

3.1.4. Tổ chức nhìn nhận hàng năm, rút bài học kinh nghiệm kinh nghiệm tay nghề và nâng cấp cải tiến những pháp luật, hoạt động giải trí thuộc yếu tố ĐĐNC trong đơn vị chức năng .

   3.2. Với cá nhân nhà khoa học/ nghiên cứu viên

– Tích cực tìm hiểu và khám phá nguyên tắc, pháp luật và nội dung về ĐĐNC ; – Thực hiện triệt để những nguyên tắc, lao lý và nội dung về ĐĐNC ; – Học hỏi, rút kinh nghiệm tay nghề việc chấp hành, triển khai nguyên tắc, pháp luật và nội dung về ĐĐNC ;

– Tích cực phản biện, tương hỗ đồng nghiệp khắc phục những yếu kém, khó khăn vất vả trong ĐĐNC ;

   3.3. Một số quy định về ĐĐNC

3.3.1. Chọn đề tài và tiềm năng nghiên cứu và điều tra : – Mang lại quyền lợi nhiều nhất cho hội đồng, không xâm hại quyền lợi của bất kỳ người nào. Nếu có rủi ro đáng tiếc thì là nhỏ nhất và có sự đền bù thỏa đáng . – Phù hợp với lao lý và những quy định sở tại ; – Phù hợp với tập quán, văn hóa truyền thống của người dân địa phương . 3.3.2. Chọn đối tượng người tiêu dùng và chiêu thức điều tra và nghiên cứu : – Đặc biệt quan tâm đối tượng người dùng điều tra và nghiên cứu là nhóm dân cư bị yếu thế, thiệt thòi trong xã hội như : Người khuyết tật, người dân tộc thiểu số, người nghèo, trẻ chưa thành niên, phụ nữ, người cao tuổi … [ theo lao lý của Liên hợp quốc ]. Luôn bảo vệ quyền hạn chính đáng, hợp pháp cho họ ; – Có văn bản đồng ý chấp thuận của đối tượng người tiêu dùng tham gia nghiên cứu và điều tra một cách tự nguyện sau khi lý giải rõ nguyên do và ý nghĩa của điều tra và nghiên cứu ; với đối tượng người dùng không đọc hay viết được thì cần người đại diện thay mặt hợp pháp cho quan điểm thay. Đối tượng tham gia nghiên cứu và điều tra phải trực tiếp ghi ngày tháng và lưu lại vào ô : Tôi đồng ý chấp thuận tham gia nghiên cứu và điều tra, rồi kí tên hay điểm chỉ . 3.3.3. Xét duyệt đề cương điều tra và nghiên cứu : – NCV hay nhóm điều tra và nghiên cứu phải có hồ sơ trình IRB / IEC hay chính quyền sở tại của địa phương [ nơi tiến hành nghiên cứu và điều tra ] và IRB / IEC của cơ quan quản trị đề tài ; – IRB / IEC xem xét và đưa ra những yêu cầu và Kết luận đơn cử ; – NCV hay nhóm điều tra và nghiên cứu triển khai chỉnh sửa đề cương theo quan điểm của IRB / IEC ; 3.3.4. Thực hiện điều tra và nghiên cứu và viết báo cáo giải trình . NCV hay nhóm điều tra và nghiên cứu triển khai điều tra và nghiên cứu, triển khai theo biên bản của IRB / IEC .

Kì sau, tất cả chúng ta cùng nhau xem xét kĩ quy trình tiến độ và thủ tục xét duyệt ĐĐNC cho những điều tra và nghiên cứu y sinh học, đặc biệt quan trọng là điều tra và nghiên cứu thử nghiệm thuốc trên lâm sàng – là loại nghiên cứu và điều tra thông dụng tại Viện Y học Bản địa Nước Ta .

                                                              [Hết phần 1, tiếp kì sau: Phần 2].

Xem thêm: NTTT là gì? -định nghĩa NTTT

Tài liệu tham khảo

1. Wikipedia [] Đạo đức,     //vi.wikipedia.org/wiki/Đạo_đức, cập nhật 4/4/2020.
2. Hồng Nhung [2016] Top 5 quốc gia “ẵm” nhiều giải Nobel nhất, Tổ quốc- Báo điện tử của Bộ Văn hóa –Thể thao và Du lịch ngày 10-10-2016, //toquoc.vn/top-5-quoc-gia-am-nhieu-giai-nobel-nhat-99158423.htm, cập nhật 28-3-2020.
3. Nguyễn Tuấn [2008] “Đạo đức khoa học”, Tạp chí Hoạt động Khoa học, số 3/2008.
4. Wattpad [] Đạo đức là gì? //www.wattpad.com/255253-đạo-đức-là-gì, cập nhật 04-4-2020.
5. Bộ Y tế [2008] Hướng dẫn thực hành tốt thử thuốc trên lâm sàng, Quyết định số: 799/2008/QĐ-BYT ngày 07 tháng 3 năm 2008 của Bộ trưởng Bộ Y tế.
6. Nguyễn Quốc Triệu, Nguyễn Đức Hinh [2011] “Bài 7. Đạo đức trong nghiên cứu y sinh học”, Đạo đức y học, Trường Đại học Y Hà Nội, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

Doctor SAMAN Vũ Khắc Lương

Phó giáo sư, Tiến sĩ Y học, Giảng viên cao cấp Trường Đại học Y Hà Nội

Chia sẻ bài viết

Google+
Zalo

Source: //chickgolden.com
Category: Hỏi đáp