Nguyễn Ánh Nguyệt
Tháng 08, 2019·16870 lượt xem
Nhắc đến nền văn học Việt Nam, có thể nói chúng ta sở hữu cả một gia tài đồ sộ và phong phú những tác phẩm văn chương đỉnh cao. Đó chính là mảnh đất màu mỡ để các nhà làm phim sử dụng để khai thác kịch bản cho các bộ phim truyền hình hay điện ảnh. Nguời ta thường nói, kịch bản văn học là cái gốc để đạo diễn dựa vào thực hiện những bộ phim có giá trị. Và những tác phẩm văn học vốn nổi tiếng, mà được chuyển thể thành phim sẽ một lần nữa mang đến cho chúng ta những sản phẩm nghệ thuật có chất lượng.
Thực tế thì, một bộ phim dựa vào tác phẩm văn học hay kịch bản do nhà văn viết, chưa chắc sẽ là một bộ phim hay. Nhưng những bộ phim chuyển thể từ tác phẩm văn học thường sẽ được thực hiện theo góc nhìn mới mẻ và sáng tạo của đạo diễn, từ đó mang đến cho khán giả chúng ta những đánh giá khác, mà khi đọc sách/truyện, chúng ta không hoặc chưa thấy, và thấy khác. Đây cũng chính là dịp để chúng ta so sánh sự giống và khác nhau giữa sách và phim.
Có thể thấy, điện ảnh/truyền hình Việt Nam từ trước tới nay đã có không ít tác phẩm được chuyển thể từ truyện ngắn hay tiểu thuyết nổi tiếng của các nhà văn với những góc nhìn rất điện ảnh. Infographic dưới đây mình liệt kê một số phim mà mình đã từng xem và rất thích. Đa số là những phim cũ.
Ngoài 9 bộ phim nói trên, có thể kể đến một số bộ phim chuyển thể từ các tác phẩm văn học Việt Nam khác như:
- Các bộ phim chuyển thể từ tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh như: Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, Cô gái đến từ hôm qua, Mắt biếc...
- Trò đời - Phim chuyển thể được xây dựng dựa trên 3 tác phẩm nổi tiếng của Vũ Trọng Phụng là Số Đỏ, Kỹ nghệ lấy Tây, Cơm thầy cơm cô
- Thương nhớ ở ai - phim truyền hình chuyển thể từ tiểu thuyết Bến không chồng của nhà văn Dương Hướng.
- Đất và người - chuyển thể từ tiểu thuyết Mảnh đất lắm người nhiều ma của nhà văn Nguyễn Khắc Trường.
- Mùa lá rụng - bộ phim truyền hình Việt Nam của đạo diễn Quốc Trọng, dựa theo tiểu thuyết Mùa lá rụng trong vườn và một chi tiết nhỏ trong Đám cưới không giấy giá thú của nhà văn Ma Văn Kháng.
- Thương nhớ đồng quê của đạo diễn Đặng Nhật Minh, chuyển thể từ tác phẩm cùng tên của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp.
- ...
Trong số những bộ phim chuyển thể từ các tác phẩm văn học Việt Nam, bạn thích nhất phim nào?
Kịch bản Cậu Vàng được cố NSND Bùi Cường viết, lấy cảm hứng từ nhiều truyện ngắn của nhà văn Nam Cao, trong đó các nhân vật như lão Hạc, Bá Kiến, Binh Tư, vợ chồng ông giáo Thứ… được tập hợp từ nhiều tác phẩm khác nhau. Phim do đạo diễn Trần Vũ Thủy - con rể cố NSND Bùi Cường, thực hiện để tưởng nhớ ông. Chỉ sau vài ngày phát hành chính thức, phim Cậu Vàng nhận được những ý kiến khen chê khác nhau. Một luồng ý kiến cho rằng phim Cậu Vàng ngô nghê, không phản ánh đúng tinh thần, thậm chí “xúc phạm” nguyên tác của nhà văn Nam Cao. Trong khi, luồng ý kiến khác lại cho rằng Cậu Vàng có những điểm đáng khen như đưa vào tinh thần tươi mới.
Bên cạnh bộ phim Cậu Vàng vừa ra mắt, một số dự án phim chuyển thể hoặc lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học đang được thực hiện, trong đó có thể kể đến dự án phim Kiều dựa trên Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du, kịch bản của NSƯT Phi Tiến Sơn, đạo diễn Mai Thu Huyền. Dự án phim Kiều được Mai Thu Huyền ấp ủ suốt 10 năm, dự kiến ra mắt vào tháng 3.2021. Ngay khi teaser [những hình ảnh quảng cáo đầu tiên] của bộ phim được hé lộ, đã dẫn tới nhiều ý kiến tranh luận, chẳng hạn về việc sử dụng chữ quốc ngữ [thay cho chữ Nôm] không phù hợp với thời gian và bối cảnh của Truyện Kiều trong phim.
Không chỉ dễ vấp phải những tranh cãi trái chiều cùng sự so sánh với nguyên tác văn học, những bộ phim chuyển thể hoặc lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học còn khiến người thực hiện dễ thấy áp lực. Mắt biếc - bộ phim được chọn đại diện cho điện ảnh Việt Nam tham dự vòng sơ loại giải Oscar 2021, cũng được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. “Tiểu thuyết Mắt biếc đã ra mắt từ 30 năm trước. Khi chuyển thể tiểu thuyết thành phim, với tôi, có nhiều áp lực. Bởi đó là tác phẩm văn học đã quá quen thuộc với nhiều người, mình không biết khán giả sẽ đón nhận phiên bản điện ảnh thế nào”, Kay Nguyễn - đồng biên kịch của phim Mắt biếc, nói. Trong khi đó, với đạo diễn Lương Đình Dũng, người đang thực hiện bộ phim hành động 578, chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của chính mình, cái khó nằm ở chỗ: “Việc mô tả trong văn học có phần đơn giản hơn điện ảnh. Chẳng hạn chỉ khoảng 1/3 trang sách nhưng khi đưa lên màn ảnh phải mất tới cả tuần mà vẫn không xong, thậm chí có khi là bất khả thi”.
|
Hình ảnh trong phim Cậu Vàng lấy cảm hứng từ nhiều truyện ngắn của nhà văn Nam Cao vừa ra mắt ẢNH: ĐPCC |
Cần có dấu ấn sáng tạo riêng
Không phải tác giả tác phẩm văn học nào cũng thích việc nhà biên kịch thay đổi nội dung tác phẩm của mình để đưa lên màn ảnh rộng. Tuy nhiên, không thể phủ nhận, mỗi tác phẩm ở mỗi loại hình nghệ thuật đều có đời sống riêng và cần có những dấu ấn sáng tạo riêng. Nhà biên kịch Kay Nguyễn kể, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã tin tưởng để cho đạo diễn Victor Vũ và những thành viên của nhóm A Type Machine [ngoài Kay Nguyễn, còn có Triệu Hoàng My và Trương Thúy Hằng] toàn quyền chuyển thể. Kay Nguyễn nhìn nhận công việc chuyển thể “luôn luôn khó”, mà điều cần ở một nhà biên kịch là “phải có chính kiến riêng” để đặt dấu ấn sáng tạo riêng. “Thời này nội dung về “what” [cái gì] đã cũ lắm rồi, vì mọi người biết hết cả rồi, mà cái cần là “how” [như thế nào] thôi!”, chị nói và lấy ví dụ về việc kịch bản của Mắt biếc được chỉnh so với nguyên tác văn học, trong đó có đoạn kết khi Hà Lan chạy theo Ngạn cho thấy cô nhận ra mình đã sai, hay việc giải thích rõ hơn về nhiều nhân vật, cũng như động cơ của họ.
Nói về xu hướng chuyển thể hoặc lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học sang điện ảnh, nhà biên kịch Kay Nguyễn nhìn nhận đó là điều tất yếu từ xưa đến nay. “Khi một tác phẩm văn học đã trở thành kiệt tác, hoặc được chứng nhận bởi thời gian, tức là có nhiều giá trị và tất nhiên hấp dẫn nhiều nhà làm phim. Việc viết kịch bản vừa có ý của mình, vừa vẫn giữ được những giá trị của tác phẩm lớn giống như bài toán mà nhiều nhà biên kịch như tôi thích được giải”, Kay Nguyễn nói. Còn về mặt thị trường, nhà biên kịch Kay Nguyễn phân tích việc thực hiện bộ phim dựa theo tác phẩm văn học nổi tiếng có nhiều lợi thế. “Với cuộc chiến ra rạp khốc liệt như hiện nay, thì có khả năng chủ rạp chỉ cần thấy phim dựa theo tác phẩm quen thuộc là đã có thể dễ dàng xếp nhiều suất chiếu”, chị nói.
Đạo diễn Lương Đình Dũng nhận định việc làm phim chuyển thể từ tác phẩm khác đã giúp giảm công sức lớn vì đã có câu chuyện sẵn, tuy nhiên, công việc này vẫn đòi hỏi sự sáng tạo cao. “Chẳng thế mà Oscar còn trao hẳn giải thưởng cho kịch bản chuyển thể”, anh nói. Tuy nhiên theo đạo diễn Lương Đình Dũng, không nên coi việc chuyển thể kịch bản từ những tác phẩm nổi tiếng là giải pháp cốt yếu cho việc thiếu kịch bản chất lượng của điện ảnh Việt hiện nay. “Ở thời điểm nào cũng nên có cả việc chuyển thể và việc sáng tác kịch bản mới”, anh nói. Bên cạnh đó, anh cho rằng một nền điện ảnh đương đại không chỉ được khắc họa với những bộ phim được chuyển thể từ những tác phẩm văn học của thời kỳ trước mà cần có cả thời nay. “Một tác phẩm văn học mang bối cảnh, hơi thở đời sống của thời điểm tác phẩm ra đời. Trong khi đời sống bây giờ có hơi thở hiện đại riêng”, đạo diễn Lương Đình Dũng lý giải. Anh cũng cho biết dự án phim kinh dị Mật mã 45 đang chuẩn bị thực hiện dựa theo tiểu thuyết mà anh mới viết trong giai đoạn 2018 - 2019.
Những kịch bản phim từ tác phẩm văn học
ĐIỆN ẢNH.- Một loạt các bộ phim sắp quay được chuyển thể từ các tác phẩm văn học. Kịch bản văn học là cái gốc để đạo diễn dựa vào thực hiện những bộ phim có giá trị. Đấy là lý do nhiều hãng phim đã mời các nhà văn tham gia viết kịch bản phim, hoặc chuyển thể các tác phẩm văn học thành kịch bản phim. Một loạt các bộ phim đang quay hoặc sắp thực hiện đã dựa vào các tác phẩm văn học.
Các nhà văn viết kịch bản phim
Ở TPHCM hiện nay, nhà văn Nguyễn Mạnh Tuấn là người viết kịch bản phim sung sức nhất. Ông đã viết nhiều kịch bản phim cho Hãng phim Đài Truyền hình TPHCM [TFS]. Những bộ phim đang thực hiện theo kịch bản của ông: Người đàn bà yếu đuối, Áo blouse trắng. Nhà văn Ngụy Ngữ đã viết kịch bản phim: Con thú tật nguyền, Bụi hồng... Kịch bản mới nhất của ông: Trường hợp của Hạnh, viết về một cô gái bị nhiễm HIV và muốn hòa nhập vào cuộc sống bình thường. Nhà văn Mường Mán đã viết kịch bản phim từ những tác phẩm văn học của ông: Người trong cuộc, Tiếng đờn kìm, Trăng không mùa. Nhà văn Võ Phi Hùng với các kịch bản phim: Giã từ dĩ vãng, Cầu thang tối, Tên bắt cóc... và kịch bản mới Tấm lá chắn, nói về cuộc sống của một cảnh sát hình sự...
Đối với các nhà văn khi viết kịch bản phim có những thuận lợi: Tính văn học nhiều hơn, đi vào chiều sâu số phận nhân vật, chủ đề tư tưởng rõ ràng. Nhưng nhà văn cũng có hạn chế, vì thường tư duy bằng chữ nghĩa thay vì bằng hình ảnh - ngôn ngữ đặc trưng của điện ảnh.
Các nhà biên kịch chuyển thể tác phẩm văn học
Một số nhà văn không thể tự chuyển thể tác phẩm văn học của mình, các hãng phim đã mua bản quyền tác phẩm của họ và nhờ các nhà biên kịch chuyển thể. Như TFS đã mua bản quyền Người Bình Xuyên - tiểu thuyết của Nguyên Hùng, Bồ câu không đưa thư, Buổi chiều Windows - truyện dài của Nguyễn Nhật Ánh...
Nhà biên kịch Ngụy Ngữ đã chuyển thể các tác phẩm văn học thành kịch bản phim: Cha con Đậu Đũa [truyện ngắn của Nguyên Hương], Trùng Quang tâm sử [tiểu thuyết lịch sử của Phan Bội Châu]. Võ Phi Hùng chuyển thể truyện ngắn Chim phóng sinh của Nguyễn Hồ... Người chuyển thể tác phẩm văn học nhiều nhất là Phạm Thùy Nhân [trưởng phòng biên kịch Hãng phim Giải Phóng]: Cấp cứu [từ truyện ngắn Diễn viên hạng ba của Lý Lan], Thời vang bóng [từ Chùa Đàn của Nguyễn Tuân], Sương gió biên thùy [truyện của Lý Văn Sâm], Dòng sông vẫn trôi [truyện ngắn của Nguyễn Đức Thiện], Cây huê xà [truyện ngắn của Sơn Nam], Dọc ngang sông nước [dựa vào tập truyện Hương rừng Cà Mau của Sơn Nam].
Ưu điểm của các nhà biên kịch là nắm vững kỹ thuật điện ảnh. Đạo diễn đọc kịch bản họ viết, có thể hình dung được bộ phim sẽ thực hiện. Nhưng giữa nhà biên kịch và nhà văn thường có “xung đột” khi không hiểu ý nhau. Do đó cần có sự trao đổi để đi đến chỗ thông cảm và cùng chịu trách nhiệm giữa nhà văn và nhà biên kịch.
Chưa chắc một bộ phim dựa vào tác phẩm văn học, hoặc dựa vào kịch bản do nhà văn viết, sẽ là một bộ phim hay. Bởi một bộ phim thành công thường là công trình của một tập thể. Nhưng những bộ phim chuyển thể từ tác phẩm văn học cũng khiến đạo diễn thích thú thực hiện vì muốn giải thích tác phẩm theo góc nhìn của mình. Và khán giả cũng muốn xem những bộ phim đó, để có dịp so sánh giữa sách và phim.