Theo Luật Các tổ chức Tín dụng thì thuê tài chính được coi là quan hệ “tín dụng trung hạn, dài hạn trên cơ sở hợp đồng cho thuê tài sản giữa bên cho thuê là tổ chức tín dụng với khách hàng thuê”. Trong mối quan hệ đó, bên cho thuê thường là công ty cho thuê tài chính.
Xét về mặt lý thuyết, thuê tài chính không phải là hình thức mới, nhưng ở Việt Nam, thuê tài chính thực sự chưa phổ biến và chưa được nhiều doanh nghiệp sử dụng như một kênh huy động vốn cho sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Năm 2002, trong khuôn khổ một đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, liên quan đến vấn đề này, các thành viên tham gia nghiên cứu đề tài đã tiến hành khảo sát tại 50 doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng, chủ yếu ở Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, bao gồm các doanh nghiệp nhà nước và các doanh nghiệp phi nhà nước, đã thu được một số kết quả đáng lưu ý.
Trước hết, tất cả các doanh nghiệp được khảo sát đều cho biết, họ ở trong tình trạng thiếu vốn kinh doanh, trong đó có tới 70% doanh nghiệp thiếu vốn dài hạn, 100% doanh nghiệp thiếu vốn trung hạn. Tuy nhiên, trong số đó chỉ có 15 doanh nghiệp sử dụng hình thức thuê tài chính, với số vốn huy động thông qua thuê tài chính trung bình chiếm khoảng 28% số vốn cần huy động hàng năm. Tuyệt đại đa số các doanh nghiệp đã sử dụng hình thức thuê tài chính với thời hạn trung và dài hạn [trên một năm là 92,3%, trên 3 năm là 76,9%]. Như vậy, có thể thấy, thuê tài chính là kênh huy động vốn trung và dài hạn phù hợp với yêu cầu lấp lỗ hổng trong huy động vốn của các doanh nghiệp thông qua các hình thức tín dụng khác.
Điều đặc biệt, trong nhiều nghiên cứu cũng như các ý kiến phản ánh của doanh nghiệp, có thể thấy đối với các hình thức huy động vốn qua tín dụng ngân hàng, các loại hình doanh nghiệp thuộc khu vực tư nhân rất khó tiếp cận với các nguồn vốn đó, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ [chủ yếu là các công ty trách nhiệm hữu hạn].
Tuy nhiên, theo số liệu của một số công ty cho thuê tài chính, thì các doanh nghiệp vừa và nhỏ lại chiếm tỷ lệ lớn trong tổng dư nợ của các công ty cho thuê tài chính. Điển hình như ở Công ty cho thuê tài chính Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam tỷ lệ dư nợ của các doanh nghiệp không thuộc thành phần kinh tế nhà nước lên đến mức trên 70%.
Một điều đáng lưu ý là phần lớn tài sản được thuê qua hình thức thuê tài chính là phương tiện vận tải, tỷ lệ các loại máy móc khác còn thấp; Theo thống kê của Công ty cho thuê tài chính – Ngân hàng ngoại thương Việt Nam, thì riêng trong năm 2002, tỷ lệ cho thuê phương tiện vận tải chiếm đến 45,81% trong khi các loại khác chỉ chiếm từ 7-11,5%.
2. Những nguyên nhân làm cản trở sử dụng hình thức thuê tài chính đối với doanh nghiệp
Như đã nêu ở trên, trong số 50 doanh nghiệp được khảo sát, thì có tới 74% số doanh nghiệp chưa sử dụng hình thức thuê tài chính, với những lý do khác nhau. Trong đó, 18,9% doanh nghiệp không hề biết về hình thức thuê tài chính.
Lý do: Không biết về hình thức thuê tài chính 18,9%; Không biết thủ tục thuê tài chính 27%; Không hiểu lợi ích của thuê tài chính 13,5%; Thủ tục phức tạp 24,3%; Chi phí sử dụng cao 21,6%; Sử dụng các nguồn vốn khác có lợi hơn 27%; Lý do khác 10,8%. Đối với những doanh nghiệp đã sử dụng hình thức thuê tài chính, có thể thấy đánh giá của phần lớn các doanh nghiệp về điểm bất lợi của hình thức thuê tài chính so với vay vốn ngân hàng là chi phí sử dụng, trong khi hình thức này lại được nhận định là có lợi hơn về điều kiện thế chấp. Từ đó, có thể giải thích phần nào cho việc các doanh nghiệp vừa và nhỏ ngoài quốc doanh sử dụng hình thức thuê tài chính chiếm tỷ lệ lớn [do khó bảo đảm các điều kiện về thế chấp, các doanh nghiệp này có thể sử dụng thuê tài chính để thay thế cho việc vay vốn của khu vực phi chính thức với lãi suất cao]. Trong khi đó, các doanh nghiệp lớn, nhất là doanh nghiệp nhà nước, lại có điều kiện tiếp cận tín dụng ngân hàng dễ dàng hơn, với chi phí thấp hơn nên có thể họ không mặn mà lắm với hình thức thuê tài chính.
3. Tạo điều kiện sử dụng rộng rãi hơn hình thức thuê tài chính
Theo kết quả khảo sát đã nêu trên, trong số 86,48% số doanh nghiệp chưa sử dụng hình thức thuê tài chính cho biết, sẵn sàng sử dụng hình thức này nếu có cơ hội, còn trong số các doanh nghiệp hiện đang sử dụng hình thức thuê tài chính, 84,6% số doanh nghiệp cho biết, sẽ sử dụng cả hình thức thuê tài chính và vay ngân hàng để bổ sung cho nguồn vốn của họ. Như vậy, có thể thấy, tiềm năng của hình thức thuê tài chính là khá lớn, nếu các doanh nghiệp được tạo những điều kiện thuận lợi để tiếp cận hình thức này, cũng như giảm bớt khó khăn cho doanh nghiệp khi thuê tài chính.
Về vấn đề này, theo ý kiến của các doanh nghiệp được khảo sát và của một số công ty cho thuê tài chính, có thể nêu một số điều kiện sau đây để phát triển hình thức thuê tài chính đối với các doanh nghiệp trong thời gian tới.
Thứ nhất, thông tin rộng rãi về hình thức thuê tài chính và các đặc điểm, điều kiện sử dụng hình thức này.
Về các lý do liên quan đến thông tin về thuê tài chính chiếm tỷ lệ khá lớn. Do vậy, các công ty cho thuê tài chính cần chú ý quảng bá rộng rãi hơn nữa hình thức này, nhằm tạo thêm một kênh huy động vốn tiềm năng cho các doanh nghiệp. Thông tin cũng có thể cung cấp cho các doanh nghiệp những hiểu biết đầy đủ hơn về lợi ích của thuê tài chính.
Thứ hai, các công ty cho thuê tài chính cần xây dựng và giới thiệu rộng rãi quy trình cho thuê tài chính với những cải tiến mạnh hơn nữa, nhằm tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp.
Thứ ba, các công ty cho thuê tài chính cần giảm chi phí giao dịch, nhằm tạo cơ hội giảm chi phí thuê tài chính cho các doanh nghiệp. Mặc dù, còn những rủi ro nhất định, hình thức thuê tài chính được đánh giá là có rủi ro thấp hơn cho vay theo hình thức tín dụng ngân hàng do quản lý được mục đích và tình hình sử dụng tài sản thuê [tỷ lệ nợ quá hạn trong tổng dư nợ tại Công ty Cho thuê tài chính Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam chẳng hạn, không lớn, có nhiều giai đoạn chưa đến 1%, và hầu hết chỉ là do khó khăn tài chính tạm thời của khách hàng]. Vì vậy, giảm chi phí sử dụng cũng là một điều kiện có tính khả thi nhằm thu hút khách hàng.
Thứ tư, các doanh nghiệp cần chú ý tận dụng hình thức thuê tài chính như là một kênh vốn bổ sung cho các nguồn vốn khác, nhất là khi gặp khó khăn về bảo đảm tiền vay trong trường hợp vay vốn ngân hàng. Trong nhiều trường hợp, đánh giá, so sánh lợi ích của thuê tài chính so với các nguồn vốn khác cũng là cần thiết để có được quyết định phù hợp về lựa chọn nguồn vốn.