HƯỚNG DẪN1. Xác định lời của từng bài ca dao
Để tìm hiểu nội dung từng bài ca, cần xác định được kiểu nhân vật trữ tình và đối tượng trữ tình ở mỗi bài ca dao. Muốn xác định được đó là lời của ai nói với ai, cần căn cứ vào các từ ngữ, hình ảnh có tính chất là tín hiệu ngôn ngữ kết hợp với nội dung tình cảm được thể hiện ở mỗi bài.
- Bài 1: là lời của người mẹ nói với con qua điệu hát ru về tình cảm của con cái đối với cha mẹ, về lòng biết ơn công cha nghĩa mẹ.- Bài 2: là lời của người con gái lấy chồng xa quê nhớ về mẹ và quê mẹ.- Bài 3: là lời của cháu con nói với ông bà về nỗi nhớ, sự kính yêu của con cháu đối với ông bà.- Bài 4: là lời của anh em ruột thịt tâm sự với nhau hoặc là lời của người trên [ông bà, cha mẹ, chú bác] nói với con cháu về tình cảm anh em.2. Nội dung, ý nghĩa, hình thức nghệ thuật của bốn bài ca
Bài 1.
Công cha như núi ngất trời,Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông.Núi cao biển rộng mênh mông,
Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi!
- Tình cảm mà bài ca dao trên muốn diễn tả, nhắc nhở là công lao trời biển của cha mẹ đối với con cái và bổn phận, trách nhiệm của con cái trước công lao to lớn ấy.- Đặc sắc về ngôn ngữ, hình ảnh, âm điệu của bài ca:
+ Dùng lối nói ví von quen thuộc của ca dao [Công cha như..., Nghĩa mẹ như...], lấy những cái to lớn, mênh mông, vĩnh hằng của thiên nhiên [trời, biển] để so sánh với công cha, nghĩa mẹ. Đặc biệt là việc sử dụng bổ sung các định ngữ chỉ mức độ [ngất trời, cao khi so công cha với núi; rộng mênh mông khi so nghĩa mẹ với nước biển Đông]. Hai hình ảnh núi và biển đều được lặp lại hai lần có ý nghĩa biểu tượng. Văn hóa phương Đông thường so sánh công cha bằng trời, bằng núi; nghĩa mẹ bằng đất, bằng biển [trong các cặp biểu tượng cha - trời, mẹ- đất; cha -núi; mẹ -biển]. Bản thân cách nói công cha -nghĩa mẹ là cách nói rất phổ biến trong ca dao, trong lời nói hằng ngày của nhân dân. Vì công cha được so sánh với núi ngất trời, nghĩa mẹ với nước ở ngoài biển Đông, rộng mênh mông như vậy mới diễn tả nổi công ơn sinh thành và dưỡng dục của cha mẹ. Núi cao ngất trời, biển rộng mênh mông làm sao đo đếm được, cũng như công cha, nghĩa mẹ đối với con cái. Với việc sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh như vậy công cha, nghĩa mẹ không còn là lời giáo huấn khô khan về chữ hiếu mà nó trở nên cụ thể, sống động, thấm thìa. Em cũng có thể tìm những bài ca dao nói đến công cha, nghĩa mẹ tương tự như ở bài này.
Ví dụ:
- Công cha như núi Thái Sơn,Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.Một lòng thờ mẹ kính cha,Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.- ơn cha nặng lắm ai ơi,
Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang...
+ Sử dụng hình thức lời ru, điệu hát ru với giọng tâm tình, sâu lắng để nhắc nhở con cái ghi lòng tạc dạ công ơn trời biển của cha mẹ và bổn phận làm con. Đây là lời một người mẹ ru con mình nhưng cũng là lời của các bậc cha mẹ nói với con cái, nói với mọi người về đạo làm con.
Bài 2
Chiều chiều ra đứng ngõ sau,
Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều.
- Hai câu ca dao biểu hiện tâm trạng của người con đã đi lấy chồng xa quê nhớ mẹ nơi quê nhà. Đó là nỗi buồn nhớ xót xa âm thầm, sâu lắng trong cõi lòng không biết san sẻ cùng ai.- Tâm trạng đó được bộc lộ xúc động và thấm thìa qua một số chi tiết, hình ảnh có giá trị biểu cảm cao:+ Thời gian nghệ thuật trong câu ca dao là chiều chiều [không phải một buổi chiều mà là nhiều buổi chiều] - thời điểm gợi buồn, gợi nhớ trong lòng người xa quê, xa mẹ.+ Không gian nghệ thuật trong câu ca dao là ngõ sau [thường vắng vẻ, lặng lẽ heo hút] - không gian ấy càng gợi nhắc đến cảnh ngộ cô đơn của nhân vật trữ tình, về thân phận người phụ nữ làm dâu xứ người luôn phải che giấu nỗi niềm riêng.- Hành động của nhân vật trữ tình là ra đứng ngõ sau [bờ ao, bến sông, cổng làng,...], đứng ở không gian ngõ sau như vậy với tâm trạng chất chứa [buồn, đau, nhớ, thương,...] dâng lên trong lòng.- Nỗi niềm của nhân vật trữ tình là ruột đau chín chiều. Người con gái lấy chồng xa, chiều nào cũng ra đứng ngõ sau “trông về quê mẹ” với nỗi nhổ, nỗi buồn đau không nguôi. Đó là nỗi nhớ mẹ, nhớ quê hương. Đó cũng là nỗi xót xa, buồn tủi của kẻ làm con phải xa cách cha mẹ, không được gần gũi, đỡ đần cha mẹ lúc đau yếu, khó khăn. Và cũng có thể còn là nỗi nhớ tiếc về một thời con gái, về tuổi xuân đã qua đi không bao giờ trở lại; nhất là trong cảnh ngộ, thân phận làm vợ, làm dâu mà cô đang đối mặt hằng ngày ở nhà chồng. Thời xưa, cảnh ngộ và tâm trạng đó dường như là phổ biến, nên trong kho tàng ca dao có nhiều bài ca tương tự.
Ví dụ:
- Chiều chiều ra đứng bến sông,Muốn về quê mẹ mà không có đò.- Chiều chiều ra ngõ ngó xuôi,Ngó không thấy mẹ, ngùi ngùi nhớ thương...- Vẳng nghe chim vịt kêu chiều,
Bâng khuâng nhớ mẹ chín chiều ruột đau.
Bài 3Ngó lên nuộc lạt mái nhà,
Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ông bà bấy nhiêu.
- Bài ca dao này diễn tả nỗi nhớ và sự yêu kính của cháu con đối với ông bà.- Cái hay của bài ca là đã dùng một sự vật bình thường [nuộc lạt] dể diễn tả nỗi nhớ và tấm lòng yêu kính ấy. Nuộc lạt mái nhà bao giờ cũng rất nhiều, gợi sự nối kết bền chặt, không tách rời của mái ấm gia đình trong cuộc sống mỗi người, làm ta liên tưởng đến công lao to lớn của ông bà trong việc xây dựng ngôi nhà, gây dựng mái ấm gia đình.
Cái hay còn là ở hình thức so sánh [bao nhiêu - bấy nhiêu], gợi nỗi nhớ da diết, lắng sâu trong lòng cháu khi nhớ về ông bà, khi “ngó lên”, bao nhiêu nuộc lạt mái nhà với lòng trân trọng, yêu kính. Lối so sánh, liên tưởng kiểu như ở bài ca dao này khá phổ biến. Ví dụ:
- Qua đình ngả nón trông đình,Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu.- Qua cầu dừng bước trông cầu,Cầu bao nhiêu nhịp dạ em sầu bấy nhiêu.
Bài 4
Anh em nào phải người xa,Cùng chung bác mẹ, một nhà cùng thân.Yêu nhau như thể tay chân,
Anh em hoà thuận, hai thân vui vầy.
- Bài ca dao này nói về tình cảm anh em thân thương trong một nhà.- Để nói lên tình cảm anh em ruột thịt, bài ca dao dùng cách nói nhấn mạnh “cùng chung bác mẹ, một nhà cùng thân”. Những chữ cùng, chung, một thiêng liêng khắc sâu ý nghĩa: Anh em đều do cha mẹ sinh ra, cùng sống dưới một mái nhà, cùng chia sẻ mọi vui buồn cho nhau. Quan hệ anh em khác quan hệ với “người xa” là ở chỗ đó.Quan hệ anh em còn được so sánh bằng hình ảnh “như thể tay chân”. Cách so sánh rất cụ thể, dễ hiểu khiến ta cảm nhận ngay được sự gắn bó giữa anh và em như tay chân trong một cơ thể người. Hình ảnh này được xuất hiện ở nhiều câu ca dao khác [Anh em như chân với tay - Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần].
- Bài ca dao khai thác sự gắn bó thiêng liêng của tình anh em nhằm nhắc nhở chúng ta: Anh em phải hoà thuận để cha mẹ vui lòng, phải biết nương tựa vào nhau, giúp đỡ lẫn nhau [Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần]. Giọng thơ êm ái tha thiết cùng cách nói giản dị, mộc mạc khiến cho lời răn dạy trở nên dễ nghe, dễ nhớ và thấm thìa.
Các Bài Viết Cùng Chuyên Mục
Những Bài Văn Hay - Nhung Bai Van Hay
Chọn khái niệm đúng về ca dao:
Thể thơ được sử dụng nhiều nhất trong ca dao là thể thơ nào?
Mỗi bài ca dao phải có ít nhất mấy dòng?
Dân ca là những sáng tác của dân gian kết hợp giữa:
Các bài ca dao về tình cảm gia đình giáo dục chúng ta điều gì?
Đề tài chung của ba bài ca dao 1, 2, 3 là gì?
Trong những từ ngữ sau, từ ngữ nào không thuộc “chín chữ cù lao”?
Đáp án nào dưới đây không nói về tình cảm anh em?
Bài 2 Đọc ngữ liệu sau và thực hiện các yêu cầu:
Công cha như núi ngất trời
Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông.
Núi cao biển rộng mênh mông,
Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi!
[Ca dao]
Câu 1. Bài ca dao trên được viết theo thể thơ nào? Nêu ngắn gọn đặc điểm của thể thơ đó
Câu 2. Ghi lại 2 từ ghép, 2 từ láy có trong bài ca dao trên?
Câu 3. Câu thơ “Công cha như núi ngất trời./ Nghĩa mẹ như nước ngời ngời biển Đông” sử dụng phép tu từ nào?
Câu 4. Em hiểu câu thơ “ Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi!” như thế nào? [Trả lời khoảng 2 - 4 dòng].
Câu 5. Ý kiến của em về vai trò của gia đình đối với mỗi người? [Trả lời khoảng 3 -4 dòng].
Các câu hỏi tương tự
câu ca dao 1: công cha như núi ngất trời,nghĩa mẹ như ở ngoài biển đông, núi cao biển rộng mênh mông, cù lao chín chữ ghi lòng con ơi!
câu ca dao 2: con người có cố, có ông, như cây có cội, như sông có nguồn
câu ca dao 3: anh em nào phải người xa, cùng chung bác mẹ, một nhà cùng thân, yêu nhau như thể tay chân, anh em hòa thuận, hai thân vui vầy