Nếu như tình đồng đội trong thời phong kiến tô đậm mối quan hệ thân tình giữa chủ tướng và binh sĩ, nhiều lúc muốn xóa nhòa những cách biệt để cùng hướng đến một mục tiêu chung là tiêu diệt quân thù, thì tình đồng đội trong thời hiện đại, cụ thể là thế kỷ XX, qua hai cuộc kháng chiến thần thánh chống Pháp và chống Mỹ có thêm nhiều biểu hiện sinh động, mang trong nó hơi thở của cuộc sống...
1.Việt Nam là một đất nước phải trải qua vô số các cuộc chiến tranh trong lịch sử, phải đối đầu với những kẻ thù lớn mạnh hơn mình. Sự đoàn kết của những người đồng đội, những người cùng trong một đội ngũ vì thế luôn là điều có thật. Không chỉ thế, sự đoàn kết khăng khít yêu thương này còn xóa nhòa những ranh giới giữa chủ tướng và quân sĩ, giữa những người có chức vụ thấp và chức vụ cao.
Ta hãy đọc lại một trích đoạn trong Hịch tướng sĩ để thấy người tổng chỉ huy quân đội Đại Việt, Trần Hưng Đạo, hằng ngày đối xử với các quân sĩ của mình như thế nào: "Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm; quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy thì ta cho thuyền, đi bộ thì ta cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười. Cách đối đãi so với Vương Công Kiên đãi người tì tướng, Cốt Đãi Ngột Lang đãi người phụ tá nào có kém gì".
Hai thế kỷ sau, tình tướng sĩ sắt son gắn bó ấy lại được tái hiện trong những câu biền ngẫu nức lòng của Bình Ngô đại cáo [Nguyễn Trãi], một trong những áng thiên cổ hùng văn của người Việt: "Nhân dân bốn cõi một nhà, dựng cần trúc ngọn cờ phấp phới. Tướng sĩ một lòng phụ tử hòa nước sông chén rượu ngọt ngào" [bản dịch Ngô Tất Tố].
2.Nếu như tình đồng đội trong thời phong kiến tô đậm mối quan hệ thân tình giữa chủ tướng và binh sĩ, nhiều lúc muốn xóa nhòa những cách biệt để cùng hướng đến một mục tiêu chung là tiêu diệt quân thù, thì tình đồng đội trong thời hiện đại, cụ thể là thế kỷ XX, qua hai cuộc kháng chiến thần thánh chống Pháp và chống Mỹ có thêm nhiều biểu hiện sinh động, mang trong nó hơi thở của cuộc sống hiện thực rõ ràng với đầy những chất liệu ngồn ngộn, tươi tắn, mới mẻ. Những người động đội trong bài Nhớ của Hồng Nguyên tâm sự với nhau về người vợ quê nhà, sưởi ấm cho nhau những đêm hành quân giá lạnh, cùng san sẻ với nhau hết thảy những vui buồn: "Mái lều gianh/Tiếng mõ đêm trường/Luống cày đất đỏ/Ít nhiều người vợ trẻ/Mòn chân bên cối gạo canh khuya/Chúng tôi đi/Nắng mưa sờn mép ba lô/Tháng năm bạn cùng thôn xóm/Nghỉ lại lưng đèo/Nằm trên dốc nắng/Kỳ hộ lưng nhau ngang bờ cát trắng/Quờ chân tìm hơi ấm đêm mưa/- Đằng nớ vợ chưa?/ - Đằng nớ/ - Tớ còn chờ độc lập/ Cả lũ cười vang bên ruộng bắp/Nhìn o thôn nữ cuối nương dâu".
| Những người lính thời bình. |
Cũng vẫn là tình đồng đội ấy, trong bài Đồng chí của Chính Hữu, lại hiện lên với một hiện thực khắc nghiệt của đời sống thiếu thốn, bệnh tật hành hạ, thế nhưng họ vẫn nắm chắc tay súng và tình đồng đội đã tiếp sức cho nhau để những người lính luôn sẵn sàng đối mặt với quân thù: "Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh/Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi/Áo anh rách vai/Quần tôi có vài miếng vá/Miệng cười buốt giá/Chân không giày/Thương nhau tay nắm lấy bàn tay/Đêm nay rừng hoang sương muối/Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới/Đầu súng trăng treo".
Những thử thách gian khổ của thời chiến đã làm cho những người lính ngày càng trở nên gần nhau hơn, và có một lúc nào họ chợt nhận ra, những người đồng đội khi ở bên nhau giống nhau từ hình thức đến nội tâm; sự khắc nghiệt của hoàn cảnh sống đôi khi đẩy người ta đến những tình huống không ngờ. Tôi muốn nhớ đến những câu thơ của Quang Dũng về đồng đội, mà ở đó, những trận sốt rét ác tính đã khiến cho các chiến sĩ của ta rụng hết những mái tóc xanh.
Nhưng có hề gì, họ vẫn hiên ngang khí phách, vẫn lãng mạn hào hoa, vẫn nghệ sĩ đa tình, vẫn vẹn nguyên sự nhạy cảm của tâm hồn xao xuyến khi nhớ về bóng dáng một người con gái: "Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc/Quân xanh màu lá dữ oai hùm/Mắt trừng gửi mộng qua biên giới/Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm".
Và sẽ có những phút giây thật khác khi chiến trận tạm ngưng, những người đồng đội ngồi lại bên nhau để mơ về một ngày mai: "Chúng tôi ngồi kề vai bên nhau trăng trôi trên đầu súng/Ánh lửa hồng bừng soi đêm sâu, làn khói che sương mờ/Bạn tôi đang mơ, nơi làng quê yêu dấu/Có con kênh đào, lúa xanh hai mùa mát cánh đồng/Còn tôi đang mơ, mơ người tôi yêu dấu/Cách xa muôn dặm mà lòng không xa [...] Bạn tôi cho hay, sau này xong chiến đấu/Sẽ đi nông trường, sớm hôm trên đồng lái máy cày/Còn tôi mong sao, bao ngày tôi đang sống/Sẽ không bao giờ mờ nhạt mai sau" [Đồng đội - Nhạc và lời: Hoàng Hiệp].
3.Chiến tranh không thể nào tránh khỏi những hy sinh, thương tổn, mất mát. Những người đồng đội sát cánh bên nhau khi sống và cả khi ai đó trong số họ phải hy sinh. Đau đớn xót xa biết bao khi nụ hôn đầu đời không phải dành cho người yêu mà lại là để hôn lên đôi mắt đã khép lại ở người đồng đội của mình: "Tuổi trẻ của chúng ta đã đi qua chiến tranh. Nhớ, nhớ cái hôn đầu tiên. Là hôn lên đôi mắt, của người bạn đã hy sinh" [Điệp khúc tình yêu - Nhạc và lời: Trần Tiến].
Và cái giây phút chứng kiến đồng đội ngã xuống là những khoảnh khắc không bao giờ có thể quên được trong cuộc đời: "Sẽ còn in như dao khắc lòng tôi/Dáng đồng đội ngã trong giờ chiến đấu/Ngực áp sát cột biên cương đỏ máu/Mà môi cười tha thiết - Việt Nam ơi..." [Tôi không thể nào mang về cho em - Hoàng Nhuận Cầm].
Những hoài niệm, hồi tưởng về sự hy sinh của đồng đội sẽ còn theo mãi những người đang sống. Người lính trở về với thời bình, dường như sống tiếp cho cả những đồng đội của mình, để nói với tất cả những thế hệ hiện tại và tương lai những điều thiêng liêng, để một ngày khi quay lại chiến trường xưa với những câu hát ngân lên, tất cả chúng ta phải nghẹn ngào rơi lệ: "Về đây đồng đội ơi, người chiến sĩ sư đoàn/Hà Giang đã ngưng chiến trận/Về đây đồng đội ơi, những chiến hữu đơn vị bạn/Đài hương 468 ta hội quân/Hãy về đồng đội ơi! Còn năm khe đá hay thung sâu/Về đây có nhau như nguyện ước chiến hào/Được hòa cùng bầy trẻ thơ bên sông Lô hát yên bình/Quân dân nồng ấm nghĩa tình" [Về đây đồng đội ơi - Nhạc và lời: Trương Quý Hải].
Đồng đội, đôi khi còn là những cái tên thật cụ thể. Những con người ấy, bằng xương bằng thịt, đã sống anh hùng và chết anh hùng, họ còn mãi trong lòng, trong nỗi nhớ người ở lại, tên họ vẫn mãi rưng rưng trên môi những người đang sống: "Cái chết bay ra từ nòng súng quân thù/Nhận cái chết cho đồng đội sống/Ngực chặn lỗ châu mai, Hùng đứng thẳng/Lửa bén vào áo lính tuổi hai mươi" [Nấm mộ và cây trầm - Nguyễn Đức Mậu], "Chỗ Hiến nằm - giờ trời nắng heo may/Chỗ Thi ngủ - bình minh rơi tím đất/Mặt trận xưa đồng trưa đưa cỏ mật/Ôi chiến hào tha thiết tuổi hai mươi" [Phương ấy - Hoàng Nhuận Cầm], "Mà cây nhang cứ lặng thinh/Mà Văn khóc mẹ, mà mình khóc Văn/Thôi con lạy mẹ ngàn lần/Như anh lạy mẹ trên đồng ngày xưa/Mẹ ơi mẹ đổ trận mưa/Cho anh mát dạ, giọt thừa cho con" [Nhớ Vũ Đình Văn - Hoàng Nhuận Cầm].
4. Văn học nước ngoài cũng có những mối tình chiến hữu thật đặc biệt. Chẳng hạn người Trung Quốc có bộ Thủy hử [Thi Nại Am] và Hậu Thủy hử [La Quán Trung] kể về câu chuyện 108 anh hùng Lương Sơn Bạc gồm 36 người ứng với các sao Thiên Cang và 72 người ứng với các sao Địa Sát. Họ cũng là những chiến hữu thực sự, cùng nhau đồng cam cộng khổ, sống vì nghĩa lớn.
Sau này 108 anh em ấy nhận chiêu an về với triều đình, đi chinh phạt giặc ở khắp nơi, đến khi thành công thì chỉ còn lại 27 người trở về kinh. Khép lại tác phẩm là cái chết của Tống Giang và Lý Quỳ sau khi uống rượu độc của vua ban, Hoa Vinh và Ngô Dụng cùng treo cổ tự tử bên mộ của Tống Giang để vẹn tròn khí tiết và tình huynh đệ.
Còn với văn học phương Tây, không thể không nhắc tới bộ tiểu thuyết danh tiếng Ba người lính ngự lâm và hai bộ kế tiếp Hai mươi năm sau, Tử tước Bragelonne của Alexandre Dumas. Tình chiến hữu của D'Artagnan, Athos, Porthos và Aramis đã vượt qua hết thảy mọi thử thách của thời gian, không gian, ái tình, tiền bạc và kể cả những quyền lực chính trị. Những câu chuyện về tình đồng đội, tình chiến hữu ấy xứng đáng là tấm gương sáng đến muôn đời...
Đỗ Anh Vũ
Quân đội ta của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân phục vụ. Một đội quân hội tụ đủ những phẩm chất nhân văn của quân đội cách mạng, có sự giác ngộ cao, lòng trung thành tuyệt đối, tinh thần đoàn kết chặt chẽ… Những phẩm chất đó tạo thành chất lính anh Bộ đội Cụ Hồ, làm nên cốt cách của những con người hết lòng phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc. Trong những phẩm chất đó thì yêu thương đồng chí, đồng đội là phạm trù đạo đức phản ánh quan hệ đặc biệt giữa các quân nhân trong Quân đội nhân dân Việt Nam, là tình cảm gắn bó, yêu thương, đồng cam cộng khổ, “tướng sĩ một lòng phụ tử”... Phẩm chất đó được hình thành, phát triển trong cả quá trình xây dựng, chiến đấu, lao động, học tập và công tác, được giữa gìn, phát huy trở thành một phẩm chất cao đẹp, được khẳng định bằng lời thề: Đoàn kết chặt chẽ với nhau như ruột thịt trên tình thương yêu giai cấp; hết lòng giúp đỡ nhau lúc thường cũng như lúc ra trận, thực hiện toàn quân một ý chí.
Phẩm chất ấy được thể hiện như sau:
1. Quan hệ đồng chí vừa thiêng liêng, vừa gần gũi, là cội nguồn sức mạnh đoàn kết, thống nhất cán bộ, đảng viên, chiến sĩ trong quân đội. Quan hệ đồng chí không chỉ là quan hệ giữa các đồng chí đảng viên, cán bộ mà còn là của những người cùng chung chí hướng sống, chiến đấu vì mục đích của Đảng, của dân tộc. Những quân nhân trong quân đội là con em của nhân dân lao động, từ nhiều miền quê khác nhau trở thành đồng đội cùng chung chung chiến hào, cùng thực hiện sứ mệnh cao cả với đất nước non sông. Mối quan hệ giữa đồng chí và đồng đội gắn bó chặt chẽ, biện chứng, không tách rời, được hình thành ngay từ khi quân nhân bước vào quân ngũ, được các cấp uỷ đảng, chỉ huy các cấp giáo dục, được tôi luyện trong thực tiễn chiến đấu, phục vụ chiến đấu, lao động, học tập. Yêu thương đồng chí luôn hoà quyện biện chứng với yêu thương đồng đội tạo thành phẩm chất yêu thương đồng chí, đồng đội của Bộ đội Cụ Hồ.
2. Phẩm chất yêu thương đồng chí, đồng đội của Bộ đội Cụ Hồ là phạm trù đạo đức phản ánh hành vi ứng xử của các quân nhân với nhau. Phẩm chất này trở thành tài sản tinh thần quý báu, được giữ vững, củng cố, phát huy. Tập thể quân nhân là một tập thể có quan hệ đặc biệt, các thành viên luôn có trách nhiệm với nhau, liên kết chặt chẽ với nhau về mọi mặt trên tình thương yêu đồng chí, đồng đội. Mọi hành vi ứng xử của mỗi quân nhân và mối quan hệ qua lại giữa các quân nhân với nhau đều có ảnh hưởng đến bầu không khí tâm lí trong tập thể, sức mạnh chiến đấu và kết quả hoàn thành nhiệm vụ của cơ quan và đơn vị. Tập thể quân nhân cũng chính là môi trường ảnh hưởng trực tiếp nhất đến sự hình thành phẩm chất tình đồng chí, đồng đội của mọi quân nhân.
3. Phẩm chất yêu thương đồng chí, đồng đội là tình cảm, mối quan hệ quân nhân được biểu hiện qua nhận thức, thái độ và hành động trong hoạt động thực tiễn của các quân nhân trong quân đội. Những người lính Bộ đội Cụ Hồ là những người con của các dân tộc anh em tham gia xây dựng quân đội, thực hiện mục tiêu lý tưởng của Đảng là giành độc lập, tự do cho dân tộc, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, biên cương của Tổ quốc, bảo vệ cuộc sống yên bình của nhân dân. Họ không phân biệt tuổi tác, thành phần, dân tộc, tôn giáo, giai cấp, trình độ học vấn,… luôn có nhận thức đúng về tình thương yêu đồng chí, đồng đội, dành cho nhau những tình cảm tốt đẹp - tình cảm của những con người cùng chung truyền thống yêu nước, thương nòi, một mục tiêu, lý tưởng. Yêu thương đồng chí, đồng đội không chỉ biểu hiện trong suy nghĩ, trong lời nói mà còn bằng hành động, cùng nhau chia sẻ khó khăn, hoạn nạn Những người lính Bộ đội Cụ Hồ sẵn sàng nhận khó khăn, gian khổ, hy sinh về mình, nhường cơm, sẻ áo cho nhau, chăm sóc đồng đội lúc thường cũng như lúc ra trận… Mặc dù hoạt động trong môi trường đặc thù, luôn phải đối mặt với các khó khăn, gian khổ, thậm chí hy sinh cả tính mạng, nhưng với bản chất cách mạng, Bộ đội Cụ Hồ họ vượt qua được mọi khó khăn trở ngại.
4. Phẩm chất yêu thương đồng chí, đồng đội của Bộ đội Cụ Hồ là một trong những nhân tố tinh thần tạo nên sức mạnh tổng hợp của quân đội. Quân đội ta được Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp tổ chức, lãnh đạo, giáo dục, rèn luyện, được nhân dân đùm bọc nuôi dưỡng. Phẩm chất yêu thương đồng chí, đồng đội của Bộ đội Cụ Hồ luôn toả sáng, là một trong những nhân tố tinh thần tạo nên sức mạnh chiến đấu của quân đội ta. Chính sự yêu thương đồng chí, đồng đội đã tạo nên sức mạnh đoàn kết to lớn chiến thắng mọi kẻ thù xâm lược, ngày càng thể hiện là một đội quân thực hiện tốt chức năng của mình trong giai đoạn hiện naylà: Đội quân chiến đấu, đội quân công tác, đội quân lao động sản xuất.
Ngày nay, xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ từng bước hiện đại trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế càng cần phải luôn chăm lo xây dựng tinh thần đoàn kết, trên dưới một lòng. Đó chính là cội nguồn của mọi thành công trong mỗi cá nhân cũng như tập thể quân nhân.Điều này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần căn dặn về xây dựng tình đồng chí, đồng đội thương yêu lẫn nhau lúc thường cũng như khi ra trận. Bác khẳng định:“Nếu thuộc bao nhiêu sách mà sống không có tình có nghĩa thì sao gọi là hiểuchủ nghĩa Mác - Lênin được”[1]. Vì vậy, muốn phát huy ngày càng cao phẩm chất quý báu này, các cấp uỷ đảng cần phải tiếp tục giáo dục chính trị tư tưởng nâng cao nhận thức cho bộ đội về giữ vững và phát huy phẩm chất yêu thương đồng chí, đồng đội của Bộ đội Cụ Hồ, tăng cường đoàn kết, củng cố, giữ gìn mối quan hệ gắn bó máu thịt giữa cán bộ và chiến sĩ, giữa các quân nhân dựa trên cơ sở nguyên tắc tổ chức và hoạt động, các chế độ, qui định và điều lệnh của quân đội. Các đồng chí đảng viên luôn là tấm gương về yêu thương đồng chí, đồng đội. Đồng thời gắn bó chặt chẽ với nhân dân, luôn kính trọng dân, giúp đỡ dân, bảo vệ dân, thực hiện quân với dân một ý chí.
ThS. Chu Minh Thiện, ThS. Phạm Quang Long
Đại học Nguyễn Huệ
---------------------
[1] Hồ Chí Minh, toàn tâp, t.12, Nxb CTQG, H, 2000, tr.554.