Corticoid là một loại thuốc hiệu quả trong điều trị nhưng cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ ảnh hưởng đến sức khỏe, đặc biệt là khi sử dụng lâu dài.
1. Corticoid là gì?
Corticoid [corticosteroid] là loại thuốc làm giảm tình trạng viêm trong cơ thể. Thuốc cũng làm giảm hoạt động của hệ thống miễn dịch.
Vì corticoid giúp làm giảm sưng, ngứa, mẩn đỏ và các phản ứng dị ứng, thuốc được bác sĩ kê đơn để điều trị các bệnh như: hen suyễn, viêm khớp, lupus, dị ứng…
Corticoid tương tự như cortisol, một loại hormon được sản xuất tự nhiên bởi tuyến thượng thận của cơ thể. Cơ thể cần cortisol để khỏe mạnh. Cortisol đóng vai trò chính trong một loạt các quá trình trong cơ thể, bao gồm chuyển hóa, đáp ứng miễn dịch và căng thẳng [stress].
2. Một số bệnh lý lâm sàng có thể cần dùng corticoid
3. Các loại corticoid?
Corticoid có thể được dùng đường toàn thân hoặc tại chỗ.
Đối với đường dùng tại chỗ, thuốc tác động đến một vùng của cơ thể với các dạng dùng gồm:
- Kem bôi da.
- Thuốc nhỏ mắt.
- Thuốc nhỏ tai.
- Dụng cụ hít tác động trên phổi.
Ảnh minh họa: Sử dụng corticoid dạng hít. Nguồn: Internet
Đối với corticoid tác dụng toàn thân, thuốc hấp thu vào máu và tác động đến nhiều bộ phận của cơ thể. Đường dùng toàn thân bao gồm: đường uống, tiêm tĩnh mạch, tiêm bắp.
Đối với corticoid dùng đường đặc biệt: chích nội khớp, tiêm quanh nhãn cầu
Lưu ý: tại Việt Nam, corticoid có thể có trong các sản phẩm như “thuốc gia truyền”, “cao, đơn, hoàn, tán” không nhãn mác…
4. Tác dụng phụ khi dùng corticoid?
Tùy thuộc vào đường dùng, liều lượng, thời gian điều trị và các loại hợp chất tổng hợp được sử dụng mà có nhiều tác dụng phụ khác nhau: ngắn là 7-14 ngày; dài là > 14 ngày.
Ngày nay, việc sử dụng corticoid đang tăng lên rất nhiều mà có khi không cần bất kỳ đơn thuốc nào, mặc dù nó không phải là thuốc không cần kê đơn. Người bệnh và một số nhà thuốc đều xem corticoid là một thuốc giảm đau hiệu quả và do đó hay sử dụng thuốc khi có đau lưng hay đau khớp gối…Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra các tác dụng phụ của việc sử dụng corticoid lâu dài.
5. Suy thượng thận do lạm dụng corticoid
Suy thượng thận là một trong những biến chứng đáng ngại nhất khi ngưng đột ngột corticoid sau một thời gian dài dùng thuốc.
Triệu chứng gợi ý suy thượng thận thường không điển hình như chán ăn, buồn nôn và sụt cân. Một số trường hợp nặng có thể gây ra suy thượng thận cấp với hạ huyết áp, có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị bù corticoid kịp thời.
6. Các đối tượng đặc biệt cần cân nhắc khi sử dụng corticoid
Corticoid là một loại thuốc hiệu quả trong điều trị nhưng nếu sử dụng lâu dài có thể gây ra những nguy cơ cho sức khỏe. Một số đối tượng cần cân nhắc khi kê đơn corticoid:
- Người lớn tuổi có nhiều khả năng mắc các vấn đề về tăng huyết áp và loãng xương [phụ nữ có nguy cơ mắc loãng xương cao hơn nam giới].
- Trẻ em có thể bị còi cọc. Corticoid cũng có thể làm cho tình trạng bệnh sởi hoặc thủy đậu nhiễm trùng nghiêm trọng hơn so với những trẻ không dùng corticoid.
- Phụ nữ cho con bú thận trọng khi sử dụng corticoid. Thuốc có thể gây ra các vấn đề về tăng trưởng hoặc các ảnh hưởng khác cho em bé.
Ngoài ra, một số tình trạng bệnh lý có thể bị ảnh hưởng do việc sử dụng thuốc này. Hãy cho bác sĩ biết nếu bạn có bất kỳ tình trạng sức khỏe nào dưới đây:
- Herpes simplex nhiễm trùng ở mắt.
- Bệnh lao.
- Các vấn đề về dạ dày hoặc ruột.
- Bệnh đái tháo đường.
- Bệnh tăng nhãn áp.
- Huyết áp cao.
- Nhiễm nấm hoặc bất kỳ bệnh nhiễm trùng nào khác.
- Bệnh lý tim, viêm gan, tuyến giáp hoặc thận.
- Mới trải qua phẫu thuật gần đây hoặc chấn thương nghiêm trọng.
- Bệnh lý gây suy giảm miễn dịch.
7. Một số lưu ý giúp giảm tác dụng phụ khi dùng thuốc
Người bệnh có thể áp dụng một số cách dưới đây để giảm thiểu tác dụng phụ do sử dụng corticoid sau khi trao đổi với bác sĩ điều trị
- Sử dụng liều lượng thấp hoặc ngắt quãng.
- Sử dụng corticoid tại chỗ nếu có thể.
- Chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên.
- Ăn một chế độ ăn ít muối và/hoặc giàu kali.
- Giảm liều từ từ khi ngừng điều trị nếu bạn đã sử dụng corticoid trong thời gian dài. Điều này cho phép tuyến thượng thận của bạn có thời gian để điều chỉnh.
- Với thuốc corticoid đường uống: nên dùng thuốc sau bữa ăn để hạn chế tác dụng phụ của thuốc trên đường tiêu hóa [kích ứng dạ dày].
- Nên súc miệng bằng nước, không nuốt sau mỗi lần dùng thuốc corticoid dạng hít để tránh tác dụng phụ đau họng, nấm miệng.
- Đối với thuốc corticoid bôi da: nên bôi một lớp mỏng trên vùng da bệnh, không bôi thuốc trên vùng da bị trầy xước.
* Điểm mấu chốt
Corticoid là loại thuốc chống viêm mạnh có thể điều trị các bệnh như hen suyễn, viêm khớp và lupus… Thuốc này bạn không nên tự ý mua và sử dụng vì nó có thể gây ra một số tác dụng phụ nghiêm trọng.
Hãy trao đổi với bác sĩ về ưu và nhược điểm của thuốc corticoid, các tình trạng hoặc bệnh khác mà bạn mắc phải và cách giúp giảm thiểu tác dụng phụ.
Tài liệu tham khảo:
//www.healthline.com/health/corticosteroids-what-are-they
Trần Viết Thắng, Lạm dụng thuốc corticosteroid và suy thượng thận do corticosteroid,Thời sự y hoc,2019,tr.38-41
DS. Lê Trương Quỳnh Ly
- Khoa Dược, Bệnh viện Nhân dân 115
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Dược sĩ Cao Thanh Tú, Khoa Dược - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.
Corticoid là nhóm thuốc được chỉ định trong nhiều bệnh lý khác nhau do có tác dụng chống viêm, chống dị ứng, ức chế miễn dịch. Vì thuốc thường làm giảm nhanh các triệu chứng, lạm dụng corticoid là hiện tượng khá phổ biến. Nhiều bệnh nhân đã gặp phải những tác dụng phụ nặng nề do sử dụng không hợp lý nhóm thuốc này.
Corticoid [tên đầy đủ là glucocorticoid] là một loại thuốc kháng viêm được chỉ định trong nhiều bệnh lý khác nhau. Corticoid dùng trong điều trị có tác dụng tương tự như hormone được sản xuất bởi tuyến thượng thận [hai tuyến nhỏ nằm phía trên thận].
Trên thị trường, thuốc chứa corticoid được sản xuất dưới nhiều dạng dùng khác nhau:
- Dạng viên [corticoid dùng đường uống]
- Dạng tiêm trực tiếp vào trong mạch máu, trong khớp, cơ
- Dạng hít qua miệng
- Dạng xịt mũi
- Dạng dung dịch dùng với máy khí dung
- Dạng kem, gel, thuốc mỡ.... dùng tại chỗ [bôi ngoài da, nhỏ mắt, mũi, tai....]
Các loại corticoid thường gặp trong thành phần của thuốc là: hydrocortisone, prednisolone, prednisone, methylprednisolone, triamcinolone, fluticasone, beclomethasone, betamethasone, dexamethasone, clobetasone, budesonide...
Corticoid được sử dụng trong điều trị nhiều bệnh lý khác nhau, như:
- Các bệnh tự miễn [như viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn, lupus....]: các bệnh mà trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể [hệ thống có tác dụng bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng] tấn công vào các mô và cơ quan khỏe mạnh
- Hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính
- Cơn gút cấp
- Buồn nôn và nôn: corticoid dùng đường uống có thể được sử dụng cùng với các thuốc khác để dự phòng buồn nôn và nôn do thuốc điều trị ung thư
- Thay thế hormone tuyến thượng thận khi cơ thể không tự sản xuất đủ các hormone này.
- Dự phòng thải ghép: corticoid có thể được sử dụng cùng các thuốc khác để dự phòng hệ miễn dịch tấn công các cơ quan vừa được ghép [ví dụ: gan, thận....]
- Các phản ứng dị ứng nặng: dùng trong thời gian ngắn để làm giảm các phản ứng dị ứng nặng
- Một số bệnh lý ngoài da: eczema, vảy nến, phát ban, kích ứng nhẹ do côn trùng đốt...
Corticoid dùng đường uống có thể được sử dụng cùng với các thuốc khác để dự phòng buồn nôn và nôn do thuốc điều trị ung thư
Sử dụng corticoid trong thời gian ngắn [1 – 2 tuần] thường không gây tác dụng phụ nghiêm trọng. Một số tác dụng phụ nhẹ có thể gặp khi sử dụng đợt ngắn gồm: kích ứng dạ dày, tăng cảm giác ngon miệng, khó ngủ.
Tác dụng phụ dễ xảy ra hơn nếu bạn dùng thuốc trong thời gian dài hoặc dùng đợt ngắn nhưng lặp đi lặp lại nhiều lần. Nhìn chung, liều càng cao, nguy cơ gặp tác dụng phụ càng lớn. Do đó, nếu bạn cần phải điều trị bằng corticoid trong thời gian dài, bác sĩ sẽ cân nhắc liều thấp nhất có thể mà vẫn kiểm soát được các triệu chứng. Một số bệnh cần dùng liều cao hơn so với các bệnh khác để kiểm soát triệu chứng. Thậm chí với cùng một bệnh, liều cũng thay đổi từ người này sang người khác và thay đổi tùy theo từng giai đoạn bệnh
Một số tác dụng phụ nghiêm trọng có thể kết hợp với việc sử dụng thuốc kéo dài, gồm:
Đặc biệt, nếu dùng corticoid trong thời gian dài sẽ có nguy cơ teo tuyến thượng thận do tuyến này quen với tình trạng có thuốc trong cơ thể sẽ ngừng hoạt động, không còn duy trì chức năng bài tiết hormone bình thường nữa.
Do vậy, nếu bạn cần dùng corticoid trong thời gian dài, bạn nên tái khám và thực hiện các xét nghiệm định kỳ theo chỉ định của bác sĩ để phát hiện sớm các tác dụng phụ [nếu có]
Với corticoid đường uống nên dùng với thức ăn để hạn chế kích ứng dạ dày
Với thuốc dạng uống [viên, siro...], nên dùng với thức ăn để hạn chế kích ứng dạ dày.
Không ngừng thuốc đột ngột nếu bạn đã dùng corticoid trong một thời gian dài. Ngừng thuốc đột ngột có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách giảm liều thuốc từ từ trước khi ngừng hẳn. Thông thường quá trình này kéo dài vài tuần để cơ thể có đủ thời gian khôi phục lại khả năng sản xuất hormone tự nhiên
Với corticoid dạng kem bôi hoặc mỡ dùng ngoài da: chỉ dùng một lượng nhỏ đủ để bao phủ một lớp mỏng lên vùng da bệnh. Điều này giúp dự phòng quá nhiều thuốc hấp thu vào trong cơ thể và có thể gây tác dụng phụ. Không nên băng vùng bôi thuốc. Tránh bôi vào vùng da trày xước, không lành lặn hoặc vùng da thường xuyên bị cọ xát.
Corticoid dạng hít thường không gây tác dụng phụ nghiêm trọng, một số tác dụng phụ thường gặp [nấm miệng, khàn giọng] có thể dự phòng dễ dàng bằng việc thực hiện đúng kỹ thuật xịt hít và súc miệng sau khi dùng thuốc.
Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 [phím 0 để gọi Vinmec] hoặc đăng ký lịch trực tuyến TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn!
XEM THÊM: