Đo mật độ xương bằng phương pháp DEXA 2 vị trí

Loãng xương là sự giảm khối lượng và độ cứng của xương làm gia tăng khả năng gãy xương. Loãng xương là nguyên nhân chính gây gãy xương ở người già, đặc biệt phụ nữ sau tuổi mãn kinh. Loãng xương không có khởi đầu rõ ràng, thường chỉ được biết đến khi xuất hiện đau lưng, đau cổ tay, khớp gối, gãy cổ xương đùi…. Đo loãng xương nhằm xác định mật độ xương để phòng tránh bệnh loãng xương. Kiểm tra sự đáp ứng của việc điều trị loãng xương.

CHỈ ĐỊNH

• Người cao tuổi (đặc biệt là những người trên 65 tuổi, cả nam và nữ)
• Phụ nữ từ 45-50 tuổi, người có xương nhỏ có nguy cơ cao đối với loãng xương.
• Phụ nữ sau mãn kinh. Mãn kinh sớm hoặc tắt kinh trước thời ký mãn kinh càng làm tăng nguy cơ mắc loãng xương.
•  Thiểu năng tuyến sinh dục, cường giáp tiến triển, cường vở thượng thận, và cường giáp tiên phát.
•  Thói quen sinh hoạt: thường ăn thức ăn có ít Canxi hoặc vitamin D hay thiếu cả hai; ít vận động và ít tập thể dục, nghiện rượu, hút thuốc.

   -   Các bệnh mãn tính và dùng thuốc điều trị: Một số loại thuốc có thể làm tổn thương xương và dẫn đến "loãng xương thứ cấp". Những thuốc có thể gây tác dụng phụ này như thuốc điều trị rối loạn nội tiết (điều trị ưu năng tuyến giáp trạng), thuốc điều trị suy tủy, rối loạn collagen, bệnh dạ dày ruột. Dùng các glucocortocoid trong thời gian dài để chữa các bệnh hen, viêm khớp có thể làm tổn thương xương. Vì vậy bệnh nhân loãng xương đang điều trị các bệnh này phải hỏi ý kiến bác sỹ để cân nhắc tình trạng của mỗi bệnh.

  -   Bệnh nhân sau phẫu thuật xương khớp.

  -   Bệnh nhân cơ nghi ngờ lún xẹp đốt sống, giảm chiều cao, gù vẹo đốt sống.

Một bệnh nhân đo loãng xương tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương

CHỐNG CHỈ ĐỊNH

- Phụ nữ có thai.

- Dùng thuốc cản quang đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch trong vòng 2 tuần.

- Có kim loại tại vị trí cần đo.

 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ MÁY ĐO LOÃNG XƯƠNG MEDIX DR ( Pháp ).

•  Máy có tính ổn định cao: sai số thấp hơn  < 1%.
•  Đo mật độ xương bằng phương pháp DEXA

   DEXA (Dual Energy X-ray Absorptiometry) là phương pháp đo mật độ xương được

sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới. Độ chính xác của phương pháp cao, từ 85% đến 99%.

Nguyên tắc: 

   Máy DEXA đo trên hai khu vực chính là cổ xương đùi và cột sống. Do

loãng xương ảnh hưởng đến tất cả cơ thể, đo mật độ xương ở một vị trí có thể dự báo

được gãy xương ở các vị trí khác. 

• Ví dụ đo mật độ xương cổ xương đùi cho phép dự báo tốt nguy cơ gãy cổ xương đùi so với đo mật độ xương ở các vị trí khác. Nhìn chung quét DXA được thực hiện ở cổ xương đùi, bao gồm một khu vực ở xương đùi gọi là tam giác Ward (Wards triangle) và các đốt sống thắt lưng.
• Quá trình quét thường mất từ 10 – 20 phút.

  -   Báo cáo toàn diện: Cung cấp thông tin kiểm tra chi tiết. Kết quả bệnh nhân được so sánh với thanh niên thông thường (T-score) và độ tuổi tương ứng (Z-score).

  -   Quét liên tục thời gian thực: Lên đến 3 vùng cho quét đơn (Xương sống và xương đùi kép).

  -   ROI tự động (Region of Interest): Phân chia vùng quan tâm tự động sau mỗi lần đo.

  -   Thiết lập tự động tối ưu hóa với kích thước bệnh nhân (Được tính toán từ chiều cao và cân nặng của bệnh nhân).

  -   Điểm chỉnh sửa: Xóa hoặc thêm chức năng để phân chia vùng xương và mô để giảm lỗi trong tính toán BMD (như kết quả của vết nứt gãy, hoặc phẫu thuật cấy ghép các bộ phận,...)

 -  Chức năng Multi-Report cho phép in kết quả đo của nhiều bộ phận:cổ xương đùi, xương cột sống trên cùng một trang giấy..

 -  Mức nhiễm xạ thấp: Tuyệt  đối an  toàn, không cần áo chì cho bác sĩ thao tác và người được đo.

LỢI ÍCH  CỦA ĐO MẬT ĐỘ XƯƠNG (DEXA, DXA).

• Đo mật độ xương DXA là một thủ tục đơn giản, nhanh chóng và không xâm lấn.
• Lượng phóng xạ được sử dụng là cực kỳ nhỏ,  ít hơn 1/10 liều chụp X quang ngực tiêu chuẩn và ít hơn một ngày tiếp xúc với bức xạ tự nhiên.
• Là tiêu chuẩn tốt nhất hiện tại để chẩn đoán loãng xương và nguy cơ gãy xương. Kết quả DXA giúp đưa ra quyết định liệu có cần điều trị  loãng xương hay không và được sử dụng để theo dõi hiệu quả của điều trị.
• Thiết bị DXA được phổ biến rộng rãi giúp cho việc kiểm tra mật độ xương DXA thuận tiện cho cả bệnh nhân và bác sĩ.

 

                       

    Hình ảnh kết quả đo loãng xương ở vị trí cột sống thắt lưng và xương đùi

                                            trên máy MEDIX DR.

Loãng xương là tình trạng người bệnh bị giảm khối lượng xương, thay đổi cấu trúc xương gây tăng nguy cơ bị gãy xương. Việc chẩn đoán bệnh sớm nhằm giúp giảm nguy cơ và thương tật do gãy xương. Trong đó, đo loãng xương bằng phương pháp DEXA là kỹ thuật thường được áp dụng nhằm giúp chẩn đoán loãng xương cho những người có nguy cơ cao hoặc có biểu hiện bị loãng xương.

Đo loãng xương (đo mật độ xương) DEXA là phương pháp dùng để đo mật độ xương. Nó được xem là tiêu chuẩn vàng để giúp chẩn đoán loãng xương. Đây là phương pháp không gây xâm lấn, đơn giản và cho ra kết quả nhanh chóng.

Nguyên lý của phương pháp này là sử dụng một nguồn tia X kép có năng lượng thấp, ít ảnh hưởng tới cơ thể đi qua một vùng xương cần được đo mật độ xương. Khi tia X đi qua mô mềm và mô xương, vì tia X bị hấp thụ khi đi qua xương nên mô xương nào có đậm độ càng cao thì lúc đó tia X đi xuyên qua mô nó càng thấp. Ngược lại nếu mật độ xương thấp thì tỷ lệ tia X sẽ xuyên qua càng cao.

Kỹ thuật đo mật độ xương này giúp cho bác sĩ nhận định được mô xương nào của người bệnh có độ khoáng thấp, đánh giá chính xác tình trạng loãng xương và giúp nắm được nguy cơ gãy xương của người bệnh.

Đo mật độ xương DEXA được xem là tiêu chuẩn vàng để giúp chẩn đoán loãng xương

Phương pháp đo mật độ xương DEXA được chỉ định cho những đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh loãng xương như:

– Tất cả phụ nữ sau giai đoạn mãn kinh, dưới 65 tuổi và phụ nữ có độ tuổi trên 50 và có yếu tố nguy cơ (ví dụ: tiền sử gãy xương sau 30 tuổi, gia đình có người từng bị gãy xương, chế độ ăn uống ít canxi, hút thuốc lá nhiều, ít vận động thể lực, mắc bệnh lý mạn tính như đường tiêu hóa, suy thận, cường cận giáp…)

– Những người muốn được điều trị bệnh loãng xương.

– Phụ nữ mãn kinh hoặc cắt buồng trứng trước 40 tuổi, người được điều trị liệu pháp hormon thay thế kéo dài.

– Nam giới có độ tuổi trên 70.

– Những người trưởng thành gặp phải bệnh lý gây mất xương như: bệnh viêm khớp dạng thấp, bệnh viêm cột sống dính khớp, hoặc dùng kéo dài corticoid (dùng >5mg, trong khoảng hơn 3 tháng).

– Người sau phẫu thuật thay khớp một thời gian để giúp bác sĩ đánh giá và tiên lượng bệnh.

– Một số trường hợp sẽ dùng để kết hợp với lâm sàng nhằm đưa ra chẩn đoán xác định trong những trường hợp như bệnh nhân bị đau xương, bị biến dạng cột sống, suy giảm chiều cao do gãy thân đốt sống…

2.2. Chống chỉ định đo loãng xương bằng phương pháp DEXA

– Phụ nữ đang có thai: Do phương pháp nàu sử dụng tia X nên việc áp dụng với thai phụ có thể gây ảnh hưởng cho thai nhi, đặc biệt là những người mang thai trong những tháng đầu. Vì vậy, bệnh nhân cần báo với bác sĩ nếu đang mang thai.

– Bệnh nhân đã sử dụng các chất sau trong khoảng 1 tuần: Baryt, thuốc cản quang chứa iod, đồng vị phóng xạ.

– Bệnh nhân có kim loại tại vị trí đo mật độ xương.

Quy trình đo mật độ xương bằng phương pháp DEXA thường được diễn ra với các bước như sau:

– Người bệnh sẽ nằm ngửa trên bàn đệm phẳng với tư thế duỗi thẳng 2 chân, hoặc kỹ thuật viên có thể đặt dưới đầu gối của người bệnh một gối đệm nhằm giúp làm thẳng cột sống/ cố định hông. Ngoài ra, họ cũng có thể cố định cánh tay của bạn.

– Tiếp đó, một máy quét sẽ đi qua cột sống và phần hông dưới. Máy quét khác được gọi là trình tạo photon sẽ chạy ở phía dưới bệnh nhân. Hình ảnh từ hai máy quét sẽ được kết hợp và gửi tới máy tính để xử lý dữ liệu. Kỹ thuật viên sẽ theo dõi quy trình này ở trên màn hình của máy tính.

– Trong khi thực hiện việc đo mật độ xương, bệnh nhân nên nằm yên, đôi khi kỹ thuật viên có thể yêu cầu bệnh nhân nín thở.

Sau khi bệnh nhân đo mật độ xương bằng phương pháp DEXA, chỉ số T-score (là loại chỉ số được dùng để chẩn đoán loãng xương thường dùng) sẽ xuất hiện. Dựa vào chỉ số T-score mà bác sĩ sẽ đưa ra chẩn đoán như sau:

– Chỉ số T – score ≥ – 1: Bình thường

– Chỉ số – 2,5 < T – score < – 1: Thưa xương

– Chỉ số T – score ≤ – 2,5: Loãng xương

Ngoài ra, đối với những người dưới 20 tuổi sẽ không chẩn đoán loãng xương mà chỉ chẩn đoán mật độ xương có bị thấp hơn so với lứa tuổi của bệnh nhân hay không.

Người bệnh cần tuân thủ theo hướng dẫn của nhân viên y tế khi tiến hành đo mật độ xương

4. Bạn cần chuẩn bị gì khi đo mật độ xương DEXA?

Đây là kỹ thuật không gây xâm lấn nên không có các yêu cầu quá phức tạp, ngoại trừ việc bệnh nhân cần ngừng uống bất kỳ chất bổ sung canxi nào trong vòng 24 giờ trước khi thực hiện đo. Ngoài ra, bệnh nhân cần lưu ý thêm 1 số vấn đề sau:

– Mặc quần áo thoải mái, dễ cử động. Tùy thuộc vào vùng cơ thể được quét mà bệnh nhân không nên mặc những kiểu quần áo có dây buộc, khóa kéo hoặc có móc kim loại. Bệnh nhân cũng cần tháo bỏ các món đồ trang sức hoặc các vật dụng khác (như điện thoại, chìa khóa, các vật dụng kim loại…). Kỹ thuật viên cũng có thể yêu cầu bệnh nhân mặc áo choàng bệnh viện để thay thế các trang phục không phù hợp trong quá trình đo.

– Bệnh nhân hãy báo cho bác sĩ biết trước nếu bạn đã từng thực hiện việc chụp CT có sử dụng chất cản quang hoặc barium. Nếu có, việc thực hiện đo mật độ xương DEXA sẽ có thể được tiến hành một vài ngày sau.

– Bệnh nhân nên thông báo cho bác sĩ nếu đang nghi ngờ mang thai hoặc đang mang thai để hoãn việc đo mật độ xương DEXA, tránh gây ảnh hưởng thai nhi.

Người bệnh cần khai báo đầy đủ tiền sử bệnh lý với bác sĩ trước khi thực hiện phương pháp này

Việc tầm soát nguy cơ loãng xương là rất cần thiết bởi đây là biện pháp giúp chẩn đoán sớm, điều trị và từ đó hạn chế nguy cơ gặp các biến chứng do loãng xương gây ra. Đo mật độ xương bằng kỹ thuật DEXA được đánh giá là phương pháp an toàn, ít độc hại cho người bệnh. Vì vậy, bạn có thể cân nhắc và hỏi ý kiến bác sĩ nếu muốn thực hiện phương pháp này.