Giáo án nghề làm vườn lớp 11 - Bài 38. PHƯƠNG PHÁP BẢO QUẢN, CHẾ BIẾN RAU, QUẢ I MỤC TIÊU 1. Kiến thức - Nêu được sự cần thiết, các nguyên tắc chung về bảo quản, chế biến sản phẩm rau, quả - Liệt kê được một số phương pháp bảo quản, chế biến rau quả 2. Kỹ năng Rèn luyện kỹ năng cẩn thận trong việc bảo quản và chế biến rau quả II. ĐỒ DÙNG DẠY HỌC Sách giáo khoa, một số sản phẩm chế biến như: dưa cải, lạc khô, lúa khô … III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Kiểm tra bài cũ Bài đầu chương không kiểm tra. 2. Trọng tâm - Nguyên tắc chung về bảo quản, chế biến sản phẩm rau, quả - Một số biện pháp bảo quản, chế biến sản phẩm rau, quả. 3. Bài mới Hoạt động của Giáo viên và Học sinh Nội dung GV: Vì sao phải bảo quản, chế biến sản phẩm rau quả? HS: Nghiên cứu sách giáo khoa trả lời I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG 1. Sự cần thiết phải tiến hành bảo quản, chế biến sản phẩm rau, quả Rau, quả chữa nhiều vitamin, chất khoáng, hàm lượng đường cao, chứa nhiều loại vi khuẩn gây bệnh. Thời gian sử GV: Hãy nói những nguyên nhân gây hư hỏng cho rau, quả? HS: Nghiên cứu sách giáo khoa kết hợp với thảo luận nhóm trả lời. GV: Hãy nói nguyên tắc bảo quản, chế biến sản phẩm rau, quả? dụng ngắn chỉ 2 – 3 ngày. Muốn kéo dài thời gian sử dụng phải bảo quản hoặc chế biến 2. Nguyên nhân gây hư hỏng sản phẩm rau, quả a] Nguyên nhân cơ học Do cơ học va chạm làm xây xước, rách vỏ rách lá, dập vỡ sẽ tạo điều kiện cho vi khuẩn gây hỏng. b]Nguyên nhân sinh lí Do điều kiện tác động làm cho các enzim hoạt động phân giải các chất làm cho sản phẩm rút ngắn thời gian sử dụng HS: Thảo luận đưa ra câu trả lời GV: Hãy nêu cách bảo quản lạnh cho rau, quả? c] Nguyên nhân sinh học - Do côn trùng cắn phá vỏ chui vào sản phẩm - Do vi sinh vật trong không khí, nước, đất xâm nhập vào sản phẩm 3. Nguyên tắc chung về bảo quản, chế biến sản phẩm rau, quả a] Nhẹ nhàng, cẩn thận Tránh sây sát do va chạm cơ học, tránh tổn thương, bọc giấy, túi nilông b] Sạch sẽ Rửa sạch vỏ quả, củ, mặt lá c] Khô ráo Rau, quả, hoa giữ cho bề mặt HS: Trả lời GV: Phương pháp muối chua sựa trên cơ sở khoa học nào, chúng được tiến hành như thế nào? HS: Thảo luận trả lời câu hỏi. luôn khô ráo d] Mát lạnh Để nơi mát, lạnh nhiệt độ thấp. Sử dụng bảo quản lạnh e] Muối mặn, để chua Tạo môi trường mặn các vi khuẩn không sống được II. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP BẢO QUẢN, SƠ CHẾ VÀ CHẾ BIẾN RAU QUẢ 1. Bảo quản lạnh Rau quả rwaqr sạch lau khô bỏ vào túi nilông rồi bỏ vào tủ lạnh hoặc kho lạnh ở nhiệt độ 2 – 80 có thể bảo quản vài tháng đối với quả, 4 – 5 ngày GV: Hãy trình bày phương pháp sấy khô? HS: Thảo luận và đưa ra câu trả lời đối với rau lá mỏng 2. Muối chua Đây là phương pháp ứng dụng kĩ thuật lên men lactic. Vi khuẩn lactic trong điều kiện yếm khí với nồng độ muối 1,2 – 2,5% ,hoặc 3 – 5% sẽ phân giải 1 phần đường thành axit lactic và khi đạt tới nồng độ 0,6 – 1,2% kìm hãm hoạt động của các vi khuẩn. Sử dụng kĩ thuật này có thể bảo quản rau khoảng 7 ngày, hàng tháng đối với các loại quả - Rau muối lâu ngày dễ bị khú do phân huỷ protein trong rau GV: Trình bày kĩ thuật chế biến quả bằng đường? HS: Thảo luận trả lời Rau, quả muối dễ bị đổi màu do pH tăng làm diệp lục mất, do có lẫn vi khuẩn gây phản ứng giữa timin với sắt - Bảo quản điều kiện yếu khí để tránh mất vitamin C, hạn chế nấm xâm nhập 3. Sấy khô Là phương pháp sử dụng nhiệt độ để làm giảm lượng nước có trong sản phẩm nhằm hạn chế không cho vi sinh vật hoạt động. - Phơi nắng: sử dụng lượng nhiệt của từ năng lượng mặt trời. Rải mỏng sản phẩm trên sân tráng xi măng , nong, nia … phơi cho đến khô. - Sấy lò thủ công và máy sấy: sử dụng lò sấy 1 tầng, nhiều tầng và sấy gián tiếp + Lò sấy một tầng, nhiều tầng có cấu trúc: Phía dưới là lò sấy, trên là 1 tầng sấy, xung quanh bao kín, trên có lỗ thông gió + Lò sấy gián tiếp: Có 1 tấm sắt bao hết đáy lò không để hở, phía dưới có lò đốt, phía trên là tầng sấy, nóc có các ô thông gió. Sấy ở lò sấy gián tiếp thời gian lâu nhưng giữ được hương vị tự nhiên của sản phẩm. Nhiệt độ tốt nhất cho rau 60 – 650, cho quả 70 - 750 4. Chế biến quả bằng đường a] Nước quả Từ các loại quả như táo, dứa, xoài, mơ, mận … ép lấy nước lọc lấy phần vẩn đục, kết tủa thanh trùng trongđiều kiện nhiệt độ 80 – 850 thời gian 15 – 20 phút, cuối cùng đóng hộp đem bảo quản lạnh b] Xiro quả Ngâm quả trong đường để tạo sản phẩm dưới dạng xirroo c] Mứt quả Mứt quả là sản phẩm chế biến từ quả với đường có 3 dạng : mứt quả ướp đường, mứt quả nghiền và mứt quả đông - Mứt quả ướp đường: Quả rửa sạch, ngâm với nước vôi 10 – 12 giờ, vớt ra sửa sạch bằng nước lấu chần bằng nước phen chua đun sôi vớt ra ráo nước.Cho đường đun sôi cho tan thành xiro , vớt hết váng, bỏ quả vào đun với nước xiro sôi kĩ ròi nhắc ra để nguội rồi tiếp tục đun cứ như thế đến khi đường sánh lại bám vào quả thì thêm vani và màu vào cho đẹp - Mứt quả nghiền: giống như làm mứt ướp nhưng lam lâu hon đánh cho nhuyễn quả hoặc nghiền quả trước khi chế biến - Mứt quả đông: làm từ xiro ngâm đường, sau khi ngâm thành xiro vớt ra cho chất tạo đông vào rồi đun sôi để nguội 5. Đóng hộp Là phương pháp chế biến quả hoặc nước quả cùng với dung dịch đường chứa trong hộp sắt lá tráng thiếc hoặc lọ thuỷ tinh - Nguyên liệu cho vào hộp phải có độ chín đồng đều, kích thước, loại bỏ tạp chất - Phải gắn thật kín hộp hoặc chai để chống vi khuẩn xâm nhập - Thanh trùng ở nhiệt độ 80 – 1000C đảm bảo an toàn cho đồ hộp 4. CỦNG CỐ Hãy nói các phương pháp bảo quản, chế biến rau, quả? 5. NHẮC NHỞ Chuẩn bị bài thực hành “Chế biến rau, quả bằng phương pháp muối chua”
Bảo quản thực phẩm là cách làm chậm quá trình hư hỏng và giúp thực phẩm giữ được chất lượng như ban đầu.
Có rất nhiều phương pháp bảo quản thực phẩm hiệu quả và được sử dụng phổ biến. Trước tình hình nông sản ùn ứ, khó xuất khẩu như hiện nay, chúng ta có thể làm gì để bảo quản thực phẩm được lâu và tươi ngon hơn?
Bảo quản thực phẩm bằng phương pháp sấy lạnh
Sấy lạnh là phương pháp chế biến và bảo quản thực phẩm sử dụng công nghệ hiện đại, áp dụng nguyên lý làm giảm nước có trong thực phẩm để ngăn chặn vi khuẩn làm hỏng, giúp sản phẩm sau sấy giữ được nguyên màu, mùi vị như sản phẩm tươi.
Phương pháp bảo quản thực phẩm bằng công nghệ sấy lạnh có thể sấy đa dạng các sản phẩm như hoa quả, trái cây, thuỷ hải sản, rau củ, dược liệu,... Đặc biệt, giải pháp sấy lạnh giúp gia tăng giá trị nông sản, đảm bảo tiêu chuẩn có thể xuất khẩu, lợi ích kinh tế cao hơn so với xuất khẩu nông sản thô.
Phương pháp sấy lạnh thực phẩm có nhiều ưu điểm như: Giữ nguyên chất lượng thực phẩm, kéo dài thời gian bảo quản, tiết kiệm không gian lưu trữ, áp dụng được với nhiều loại thực phẩm, không tốn nhiều công sức, loại bỏ nhược điểm sử dụng nhiệt độ cao để chế biến thực phẩm…
Bảo quản bằng cách muối chua
Muối chua là phương pháp chế biến, bảo quản thực phẩm có từ lâu đời, sử dụng hình thức chuyển hoá đường thành acid lactic, có lợi cho hệ tiêu hoá. Phương pháp này thường sử dụng cho các loại rau củ như cà rốt, củ cải, dưa leo, cà pháo, các loại rau cải,...
Tuy nhiên, phương pháp này chứa hàm lượng muối cao, không có lợi cho sức khoẻ tim mạch, thận, huyết áp, dạ dày,... và không bảo quản được quá lâu.
Bảo quản thực phẩm bằng phương pháp đóng hộp
Đóng hộp cũng là một phương pháp bảo quản thực phẩm, thường sử dụng cho rau củ quả hoặc thịt, cá. Tuy nhiên, phương pháp này cần được tiệt trùng, sơ chế sạch sẽ, nếu không sẽ ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ như các bệnh tiêu hoá, đường ruột, ngộ độc thực phẩm. Ngoài ra, phương pháp này cũng chỉ sử dụng trong thời gian nhất định, thường là vài tháng.
Đông lạnh thực phẩm
Thực phẩm đông lạnh để bảo quản là phương pháp thường thấy nhất, sử dụng nhiệt độ thấp để khiến vi khuẩn không thể phát triển hay hoạt động. Tuy nhiên, sản phẩm nếu không được cấp đông ngay có thể làm mất mùi vị, chất lượng so với sản phẩm tươi.
Ngoài ra, bạn phải rã đông an toàn và sử dụng ngay sau đó để thực phẩm đông không tiếp xúc lâu ở nhiệt độ thường và không làm mất dưỡng chất của thực phẩm.
Bảo quản thực phẩm bằng cách ướp muối
Sử dụng muối để bảo quản thực phẩm là cách tận dụng nồng độ mặn của muối để tiêu diệt đa số các loại nấm và vi khuẩn có hại. Các loại thịt, cá thường được sử dụng phương pháp này. Tuy nhiên bạn cũng chỉ có thể bảo quản trong thời gian không quá dài và quan trọng là sau đó thực phẩm sẽ bị ngấm mặn khá nhiều.
Hun khói
Hun khói được dùng để bảo quản các loại thịt, cá và các chế phẩm từ thịt. Hun khói sử dụng nhiệt độ để làm khô thức ăn, giúp thức ăn có hương vị thơm ngon hơn và lâu bị hỏng. Tuy nhiên, phương pháp này không nên sử dụng thường xuyên bởi nó có thể gây bệnh cho con người.
Hun khói cũng là một phương pháp chế biến, bảo quản thực phẩm nhưng không nên sử dụng nhiều. Ảnh: ST
Hút chân không để bảo quản thực phẩm
Phương pháp hút chân không không thể sử dụng tại nhà như muối chua hay đông lạnh, đóng hộp mà nó cần sự hỗ trợ của máy móc. Để bảo quản, bạn cho thực phẩm vào chai, hộp hoặc túi nilon và tiến hành hút chân không, tạo môi trường yếm khí để vi sinh vật không thể phát triển.
Trên đây là các phương pháp chế biến và bảo quản thực phẩm an toàn, phổ biến và giữ được chất lượng thực phẩm. Tuỳ vào điều kiện và lượng thực phẩm cần bảo quản mà bạn lựa chọn phương pháp và năng suất của các thiết bị chế biến để tìm ra phương pháp phù hợp nhất nhé.
[Theo Vietnamnet]