2. Phương pháp nghiên cứu tâm lý
Khoa học tâm lý sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu để nghiên cứu các hiện tượng tâm lý như quan sát, điều tra bằng phiếu hỏi, thực nghiệm, nghiên cứu các sản phẩm hoạt động, trắc nghiệm...
2.1. Phương pháp quan sát
Quan sát là một loại tri giác có chủ định dùng các phân tích quan mà chủ yếu là phân tích qua thị giác để thu thập các thông tin cần thiết nhằm xác định hiện tượng tâm lý cần nghiên cứu.
Ví dụ: Nghiên cứu hứng thú học tập của học sinh thông qua quan sát các biểu hiện bên ngoài: sự đúng giờ khi đi học, chuẩn bị bài trước khi đến lớp, tính tích cực khi tham gia xây dựng bài, tiếp thu tri thức mới.... tiếp, quan sát gián tiếp, quan sát có tham dự và quan sát không tham dự...
Phương pháp quan sát cho phép nghiên cứu các hiện tượng tâm lý trung thực, khách quan và nghiên cứu tâm lý trong trạng thái tồn tại tự nhiên của nó, đơn giản về thiết bị và ít tốn kém về kinh phí. Hạn chế của quan sát là ở chỗ: mang tính bị động cao, tốn nhiều thời gian, tốn nhiều công sức.
Một số yêu cầu để quan sát có hiệu quả:
- Xác định rõ mục đích quan sát, đối tượng quan sát và đối tượng nghiên cứu.
- Lập kế hoạch quan sát một cách cụ thể và chuẩn bị chu đáo mọi điều kiện cho việc quan sát.
- Lựa chọn hình thức quan sát cho phù hợp với hiện tượng tâm lý cần nghiên cứu và hoàn cảnh nghiên cứu.
- Xác định hình thức ghi biên bản quan sát hợp lí và ghi chép tài liệu quan sát một cách khách quan, trung thực...
Điều tra bằng phiếu hỏi là phương pháp nghiên cứu sử dụng phiếu trưng cầu ý kiến với một hệ thống câu hỏi đã được soạn sẵn nhằm thu thập những thông tin cần thiết về hiện tượng tâm lý cần nghiên cứu.
Nội dung chính của phiếu hỏi là các câu hỏi. Câu hỏi trong phiếu bao gồm có thể là câu hỏi đóng, loại câu hỏi có nhiều đáp án để lựa chọn và có thể là câu hỏi mở, không có đáp án lựa chọn mà cá nhân tự trả lời.
Điều tra bằng phiếu hỏi có ưu điểm là trong một thời gian ngắn cho phép thu thập thông tin nhanh của nhiều cá nhân trên một địa bàn rộng, mang tính chủ động cao. Hạn chế của phương pháp này là nhiều khi kết quả trả lời không đảm bảo tính khách quan, vì đánh giá hiện tượng tâm lý theo câu trả lời chủ quan của cá nhân người dễ xảy ra hiện tượng "Nghĩ một đằng, nói một nẻo"...
2.3. Phương pháp thực nghiệm
Thực nghiệm là phương pháp nghiên cứu chủ động gây ra các hiện tượng tâm lý cần nghiên cứu sau khi đã tạo ra các điều kiện cần thiết và loại trừ các yếu tố ngẫu nhiên.
Thực nghiệm gồm có nhiều loại bao gồm thực nghiệm trong phòng thí nghiệm và thực nghiệm tự nhiên.
Thực nghiệm trong phòng thí nghiệm: là loại thực nghiệm được tiến hành trong phòng thí nghiệm ở điều kiện khống chế một cách nghiêm khắc các ảnh hưởng bên ngoài tác động đến hiện tượng tâm lý được nghiên cứu. Loại thực nghiệm này thường được sử dụng nhiều để nghiên cứu các quá trình tâm lý, ít dùng nghiên cứu các thuộc tính tâm lý người và đặc biệt mang tính chủ động cao hơn thực nghiệm tự nhiên.
Thực nghiệm tự nhiên: là loại thực nghiệm được tiến hành trong điều kiện bình thường của cuộc sống và hoạt động. Trong thực nghiệm tự nhiên có bao hàm cả quan sát. Nếu trong quan sát nhà nghiên cứu chỉ thay đổi các yếu tố riêng rẽ của hoàn cảnh thì trong thực nghiệm tự nhiên nhà nghiên cứu có thể chủ động gây ra hành vi biểu hiện và diễn biến của hiện tượng tâm lý cần nghiên cứu bằng cách khống chế các nhân tố không cần thiết cho việc nghiên cứu, làm nổi bật các yếu tố cần thiết trong hoàn cảnh giúp cho việc khai thác, tìm hiểu hiện tượng tâm lý cần nghiên cứu bằng thực nghiệm.
Thực nghiệm nghiên cứu tâm lý có thể bao gồm: thực nghiệm điều tra và thực nghiệm hình thành.
Thực nghiệm điều tra: nhằm dựng nên một bức tranh về thực trạng hiện tượng tâm lý được nghiên cứu ở một thời điểm cụ thể
Thực nghiệm hình thành: còn gọi là thực nghiệm giáo dục với mục đích khẳng định ảnh hưởng của tác động giáo dục đến sự hình thành, phát triển hiện tượng tâm lý nào đó ở con người.
Thực nghiệm hình thành thông thường gồm ba giai đoạn: đo thực trạng hiện tượng tâm lý trước thực nghiệm, thiết kế biện pháp tác động giáo dục mới và áp dụng vào trong thực tiễn. Sau một thời gian tác động đo lại sự biến đổi của hiện tượng tâm lý; Từ đó khẳng định vai trò, ảnh hưởng, mối quan hệ của biện pháp tác động giáo dục đó đến sự hình thành và phát triển hiện tượng tâm lý cần nghiên cứu.
Thực nghiệm nghiên cứu tâm lý dù là loại hình thực nghiệm nào cũng khó có thể khống chế hoàn toàn ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan của người bị thực nghiệm đặc biệt dễ bị căng thẳng tâm lý, thần kinh khi làm thực nghiệm. Vì vậy khi sử dụng thực nghiệm nghiên cứu tâm lý cần chú ý tạo ra trạng thái tự nhiên và có sự phối hợp giữa thực nghiệm với các phương pháp nghiên cứu khác
2.4. Phương pháp trắc nghiệm [Test]
Trắc nghiệm tâm lý là một công cụ đã được tiêu chuẩn hoá dùng để đo lường một cách khách quan một hay một số mặt tâm lý nhân cách thông quạ những mẫu câu trả lời bằng ngôn ngữ, phi ngôn ngữ hoặc bằng các hành vi khác.
Các tiêu chuẩn của một trắc nghiệm tâm lý khác với các phương pháp nghiên cứu tâm lý khác là: Có độ tin cậy cao, nghĩa là kết quả đo bằng trắc nghiệm cùng một nghiệm thể, đối tượng ở nhiều lần đo khác nhau đều cho kết quả giống nhau. Có tính hiệu lực [ứng nghiệm] là trắc nghiệm phải đo được chính hiện tượng tâm lý cần đo, đúng với mục đích của trắc nghiệm. Tính tiêu chuẩn hoá - cách thức tiến hành, xử lí kết quả phải theo một tiêu chuẩn xác định và có quy chuẩn theo một nhóm chuẩn. Trắc nghiệm trọn bộ thường bao gồm bốn phần: văn bản trắc nghiệm, hướng dẫn quá trình tiến hành, hướng dẫn đánh giá, bản chuẩn hoá.
Trắc nghiệm tâm lý có nhiều loại như: trắc nghiệm trí tuệ Binê - Xmông, trắc nghiệm trí tuệ Raven... trắc nghiệm chuẩn đoán nhân cách Ayzen, Rôsát, Murây...
Ưu điểm cơ bản của trắc nghiệm:
- Tính chất ngắn gọn,
- Tính tiêu chuẩn hoá,
- Đơn giản về thiết bị và kĩ thuật,
- Định lượng được kết quả nghiên cứu.
Mặt hạn chế của trắc nghiệm là:
- Trắc nghiệm chỉ quan tâm đến kết quả thống kê cuối cùng, không chú ý đến quá trình dẫn đến kết quả.
- Khó soạn thảo một bộ trắc nghiệm đảm bảo tính tiêu chuẩn hoá.
- Không tính đến các nhân tố đa dạng có thể ảnh hưởng đến kết quả trắc nghiệm....
Trắc nghiệm tâm lý cần được sử dụng kết hợp với các Phương pháp nghiên cứu tâm lý khác để chuẩn đoán tâm lý nhân cách con người và chỉ được coi là công cụ chuẩn đoán tâm lý ở một thời điểm phát triển nhất định của con người.
2.5. Phương pháp phân tích sản phẩm hoạt động
Đó là phương pháp dựa vào sản phẩm [vật chất, tinh thần] của hoạt động do con người tạo ra để nghiên cứu đánh giá tâm lý con người như trí tuệ, tình cảm, tính cách... con người, bởi vì khi tạo ra các sản phẩm chủ thể [con người] đã gửi "mình" [tâm lý, nhân cách] vào sản phẩm. Khi tiến hành phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động cần chú ý xem xét trong mối liên hệ với thời gian, không gian của hoạt động và điều kiện tiến hành hoạt động.
2.6. Phương pháp đàm thoại [phỏng vấn]
Đàm thoại [phỏng vấn] là cách thức thu nhập thông tin về hiện tượng tâm lý được nghiên cứu dựa vào các nguồn thông tin thu thập được trong quá trình trò chuyện. Nguồn thông tin có thể bao gồm các câu trả lời và các yếu tố hành vi như cử chỉ, ngôn ngữ của người trả lời.
Phỏng vấn có thể bao gồm nhiều hình thức: trực tiếp hoặc gián tiếp, phỏng vấn cá nhân hoặc nhóm.
Muốn phỏng vấn thu được nhiều tài liệu tốt cần phải:
- Xác định rõ mục đích, yêu cầu vấn đề cần tìm hiểu,
- Tìm hiểu trước thông tin về đối tượng trò chuyện,
- Rất linh hoạt trong quá trình trò chuyện để thay đổi cách trò chuyện, dẫn dắt câu hỏi cho phù hợp với văn cảnh, hoàn cảnh nhằm đạt được mục đích của nhà nghiên cứu.
Ngoài các phương pháp nghiên cứu kể trên, trong khoa học tâm lý còn sử đụng nhiều các phương pháp nghiên cứu khác để nghiên cứu tâm lý người như phương pháp đo đạc xã hội học, phương pháp nghiên cứu tiểu sử cá nhân... Để đảm bảo độ tin cậy khoa học của kết quả nghiên cứu tâm lý cần: - Sử dụng các phương pháp nghiên cứu phù hợp với hiện tượng tâm lý của con người cần nghiên cứu.
- Sử dụng phối hợp, đồng bộ các phương pháp khi nghiên cứu tâm lý con người.
Tác phẩm, tác giả, nguồn
- Tác phẩm: Giáo trình Tâm lý học đại cương
- Tác giả: Nguyễn Xuân Thức [Chủ biên] - Nguyễn Quang Uẩn - Nguyễn Văn Thạc - Trần Quốc Thành - Hoàng Anh - Lê Thị Bừng - Vũ Kim Thanh - Nguyễn Kim Quý - Nguyễn Thị Huệ - Nguyễn Đức Sơn
- Nguồn: Nhà Xuất bản Đại học Sư Phạm, 2007
Những phương pháp thường được sử dụng trong nghiên cứu tâm lí y học là: quan sát, hỏi chuyện, phân tích sản phẩm, trắc nghiệm, thực nghiệm...
Có thể chia các phương pháp của Tâm lí Y học thành 2 nhóm chính: các phương pháp bổ trợ và các phương pháp chủ đạo. Phương pháp chủ đạo là phương pháp được dùng chính trong một nghiên cứu. Thông thường kết quả của các phương pháp chủ đạo được bổ sung, làm sáng tỏ thêm bằng kết quả của các phương pháp bổ trợ. Lẽ đương nhiên sự phân chia như vậy cũng chỉ mang tính tương đối.
Các phương pháp bổ trợ.
Hỏi chuyện lâm sàng:
Hỏi chuyện lâm sàng cũng là phương pháp được các thầy thuốc thường xuyên sử dụng. Tương tự như vậy, trong tâm lí lâm sàng, hỏi chuyện được dùng nhằm: thu thập thông tin về hiện trạng, nguyên nhân của các biến đổi tâm lí; thông tin về quá trình phát triển cơ thể; phát triển tâm lí - nhân cách và các mối quan hệ xã hội của người bệnh. Bên cạnh đó hỏi chuyện còn được sử dụng nhằm tạo dựng sự tiếp xúc tâm lí cũng như làm liệu pháp tâm lí.
Dựa vào cấu trúc, nội dung hỏi chuyện lâm sàng, có thể chia thành 3 mức độ:
Mức I: hầu như không có cấu trúc.
Ở mức độ này, nhà tâm lí thường đặt ra những câu hỏi mở để bệnh nhân có thể kể về những vấn đề của mình. Thông thường dạng hỏi chuyện này được thực hiện dưới dạng một buổi trò chuyện tự do và thường là ở buổi đầu tiếp xúc với bệnh nhân khi chúng ta chưa rõ vấn đề chính của họ. Nhược điểm là dễ lan man, mất nhiều thời gian.
Mức II: chỉ có hướng chính của hỏi chuyện.
Hình thức hỏi chuyện này được thực hiện, ví dụ sau khi chúng ta đã tham khảo các tư liệu trong bệnh án, qua lời kể của người nhà, bạn bè, đồng nghiệp hoặc sau trò chuyện ban đầu và chúng ta đã xác định hướng vấn đề cần làm sáng tỏ thêm.
Mức III: hệ thống câu hỏi chặt chẽ.
Đây còn gọi là hỏi chuyện [hoặc phỏng vấn] có cấu trúc. Với dạng hỏi chuyện/phỏng vấn này, các hệ thống câu hỏi đã được chuẩn bị sẵn để giúp chúng ta thu được thông tin đầy đủ về vấn đề cần nghiên cứu. Thang trầm cảm Hamilton là một ví dụ thuộc dạng này. Đây là thang mà các hướng câu hỏi đã được chuẩn bị sẵn, giúp cho người phỏng vấn đánh giá các dấu hiệu khác nhau của trầm cảm và mức độ nặng của các triệu chứng này.
Hỏi chuyện là một quá trình giao tiếp. Do vậy ngoài kênh ngôn ngữ còn có kênh phi ngôn ngữ. Chính kênh này đã truyền tải nhiều thông tin về cảm xúc, ví dụ như lo âu hoặc căng thẳng mà thông qua quan sát chúng ta có thể ghi nhận được:
Các dấu hiệu cận ngôn ngữ của lo âu: nói nhanh, một số lỗi ngôn ngữ, nói không hết câu…
Ở mức độ phi ngôn ngữ, lo âu thể hiện qua: tư thế cứng nhắc, tăng động chân, tay. Trầm cảm thường gắn với giảm ngôn ngữ, giảm trương lực cơ, sự phục tùng hoặc thụ động thể hiện ở giảm tiếp xúc bằng ánh mắt… Trong quá trình hỏi chuyện, cảm xúc của bệnh nhân thường cũng bị thay đổi khi chủ đề của hỏi chuyện thay đổi. Những trạng thái cảm giác như vậy thường là trung tâm của các khó khăn về tâm lí. Tuy nhiên nếu ở bệnh nhân không có sự thay đổi cảm xúc như vậy thì cần phải lưu ý đến sự nghèo nàn cảm xúc.
Ngoài ra cách ăn mặc, xưng hô, bộ điệu… cũng cho chúng ta những thông tin nhất định về đặc điểm tâm lí của bệnh nhân.
Quan sát:
Quan sát được sử dụng nhằm theo dõi, nhận xét đánh giá về hành vi của người bệnh. Trong tâm lí lâm sàng, quan sát thường được dùng kết hợp với các phương pháp khác như: trắc nghiệm, thực nghiệm và đặc biệt là hỏi chuyện. Bên cạnh đó, cũng có những thang đo được thiết kế trên cơ sở quan sát, ví dụ như một số thang đo về tăng động, giảm chú ý ở trẻ em.
Phân tích sản phẩm hoạt động:
Mọi sản phẩm hoạt động của con người đều mang dấu ấn nhất định về những đặc điểm tâm lí - nhân cách của chủ thể. Thông qua việc phân tích các sản phẩm hoạt động, chúng ta có thể có những nhận xét nhất định về những đặc điểm đó.
Một trong những sản phẩm hoạt động được quan tâm nhiều trong thăm khám tâm lí lâm sàng là các ghi chép, nhật kí, thư từ của bệnh nhân. Trong những sản phẩm này, thông thường bệnh nhân ghi lại những cảm xúc, suy nghĩ, thái độ của mình về một vấn đề nào đó hoặc về ai đó.
Trong nhiều trường hợp giám định tâm thần, nhật kí, thư từ… là những tư liệu rất quan trọng trong việc xác định và lí giải nguyên nhân cũng như quá trình dẫn đến hành vi cực đoan.
Phân tích sản phẩm hoạt động cũng có thể được xây dựng thành một phương pháp chuyên biệt, ví dụ như phương pháp vẽ tranh: vẽ tranh tự do và vẽ tranh theo chủ đề.
Phân tích tiểu sử:
Phân tích tiểu sử cũng là một trong những phương pháp cung cấp nhiều tư liệu về sự phát triển tâm lí - nhân cách của chủ thể qua từng thời kì. Trong phân tích tiểu sử cần lưu ý đến những biến cố mang tính quy luật và những biến cố mang tính bất ngờ.
Những biến cố mang tính quy luật [hầu như ai cũng phải trải qua] như: bắt đầu đi học, xa gia đình đi học hoặc đi công tác, lấy vợ hoặc lấy chồng, khi đứa con đầu tiên ra đời…
Những biến cố mang tính bất ngờ như: ốm đau, bệnh tật, tai nạn giao thông, cha mẹ hoặc chính bệnh nhân li dị…
Lẽ đương nhiên trong khi phân tích tiểu sử cũng phải luôn lưu ý đến sự phát triển về sức khoẻ của bệnh nhân qua từng thời kì và những đặc điểm xã hội của họ như: đặc điểm các mối quan hệ gia đình, đồng nghiệp, đặc điểm về kinh tế…
Các phương pháp chủ đạo.
Về mặt thuật ngữ, phương pháp có thể được hiểu ở 3 cấp độ: phương pháp luận, phương pháp tiếp cận và phương pháp cụ thể [kĩ thuật cụ thể].
Ngoại trừ cấp độ phương pháp luận, trong thực hành tâm lí nói chung, tâm lí lâm sàng nói riêng, các phương pháp nghiên cứu [chủ đạo] thường được dùng với cả 2 cấp độ: các tiếp cận và phương pháp cụ thể. Có 2 cách tiếp cận được bàn nhiều trong thực hành tâm lí lâm sàng, đó là thực nghiệm và trắc nghiệm.
Thực nghiệm tâm lí:
Thực nghiệm tâm lí là quá trình tác động vào đối tượng một cách chủ động, trong những điều kiện đã được khống chế để gây ra ở đối tượng những biểu hiện về quan hệ nhân - quả, tính quy luật, cơ cấu, cơ chế của chúng, có thể lặp đi lặp lại nhiều lần và đo đạc, định lượng, định tính một cách khách quan các hiện tượng cần nghiên cứu.
Đặc điểm nổi bật của thực nghiệm là vai trò chủ động, tích cực của nhà nghiên cứu. Đây cũng chính là nét khác biệt cơ bản giữa tiếp cận thực nghiệm với trắc nghiệm.
Đặc điểm khác nữa của thực nghiệm chính là phân tích định tính. Đặc điểm này không loại trừ tính định lượng mà ngược lại, chúng quan hệ rất mật thiết với nhau.
Theo hình thức thực hiện có thể có: thực nghiệm tự nhiên và thực nghiệm trong phòng.
Theo mục đích: thực nghiệm phát hiện/xác định và thực nghiệm hình thành.
Trong thực hành tâm lí lâm sàng, thực nghiệm được sử dụng chủ yếu là thực nghiệm trong phòng thí nghiệm và thực nghiệm xác định. Ví dụ, dùng thực nghiệm để phát hiện các biểu hiện và mức độ của rối loạn tư duy hoặc nhằm đánh giá chung những chức năng tâm lí còn được bảo toàn và những chức năng tâm lí bị biến đổi/rối loạn cùng với mức độ rối loạn của chúng.
Trắc nghiệm tâm lí:
Cùng với việc xuất hiện các cuộc cách mạng trong Tâm lí học [như đã đề cập trong bài trước], một trong những yêu cầu để xây dựng Tâm lí học thành một ngành khoa học thực sự là đối tượng nghiên cứu của nó phải định lượng được. Trước thế kỉ XX, trắc nghiệm tâm lí cũng đã có những bước đi ban đầu. Tuy nhiên nó chỉ thực sự phát triển kể từ sau năm 1905, năm xuất hiện thang đo trí tuệ Binet-Simon. Càng ngày càng có nhiều trắc nghiệm tâm lí được xây dựng và phạm vi ứng dụng cũng được mở rộng ra rất nhiều: giáo dục, y tế, tuyển chọn nghề, quân sự [ví dụ: tại Mĩ, trong chiến tranh thế giới lần thứ 2 đã có hơn 20 triệu quân nhân và nhân viên quân sự được “đo” trí tuệ].
Trắc nghiệm tâm lí là một phép đo nên trắc nghiệm đòi hỏi phải được thực hiện theo các yêu cầu:
Tính chuẩn: trắc nghiệm phải được thực hiện trong điều kiện chuẩn, có những điểm chuẩn trên cơ sở kết quả của các nhóm đại diện cho một quần thể [lứa tuổi, văn hoá, chủng tộc, nghề nghiệp...].
Tính hiệu lực: trắc nghiệm phải đo được chính cái mà nó cần đo.
Độ tin cậy: thể hiện ở chỗ trên cùng một đối tượng, trong các lần đo khác nhau; hoặc trên cùng những đối tượng tương đồng; hoặc các phiên bản khác nhau của cùng một trắc nghiệm phải cho kết quả giống nhau.
Cũng như các lĩnh vực Tâm lí học ứng dụng khác, trong thực tiễn tâm lí lâm sàng, một trắc nghiệm tâm lí được xây dựng ở một nước nào đó và sau được sử dụng ở nước khác. Trước khi ứng dụng, thông thường các trắc nghiệm được thích ứng hoá. Đây là các biện pháp nhằm đảm bảo cho test được sử dụng có hiệu quả trong điều kiện mới.
Thích ứng hoá test trải qua các bước:
Phân tích cơ sở lí luận của test.
Chuyển ngữ test và các hướng dẫn, kiểm định lại bằng ý kiến chuyên gia.
Kiểm tra độ hiệu lực và độ tin cậy của test.
Chuẩn hoá test.
Điều này cho thấy không nên tùy tiện sử dụng một trắc nghiệm/test bất kì nào của nước ngoài.
Sự phân chia ra các phương pháp thực nghiệm và trắc nghiệm cũng chỉ mang tính tương đối. Trong nhiều trường hợp, một phương pháp nào đó có thể được sử dụng để đo, ví dụ: dùng test Raven để đo chỉ số trí tuệ. Tuy nhiên người ta cũng có thể sử dụng chúng dưới góc độ thực nghiệm. Cũng với test Raven, người ta có thể dùng nó là chất liệu để làm thực nghiệm về tư duy hoặc khả năng phê phán của cá nhân.
Các phương pháp cụ thể:
Hiện nay có hàng nghìn phương pháp phương pháp khác nhau. Phần lớn các phương pháp này được sử dụng dưới dạng trắc nghiệm:
Các phương pháp khảo sát trí nhớ.
Các phương pháp khảo sát chú ý.
Các trắc nghiệm trí tuệ.
Các phương pháp khảo sát cảm xúc.
Các phương pháp khảo sát nhân cách.
Trong số những phương pháp này, các trắc nghiệm trí tuệ và nhân cách chiếm phần lớn.
Đánh giá hành vi:
Theo các nhà tâm lí học hành vi, cái gọi là tâm lí - nhân cách bên trong của con người là những cái không thể quan sát được cũng như không thể “đo đạc” được một cách trực tiếp. Do vậy thay vì dùng các phương pháp đo gián tiếp, các nhà tâm lí học hành vi xây dựng các quy trình đánh giá hành vi, những cái có thể trực tiếp quan sát được.
Phỏng vấn:Mục đích chính của phỏng vấn trong đánh giá hành vi là nhằm xác định hành vi có vấn đề, các yếu tố hoàn cảnh gây râ các hành vi đó và hậu quả của chúng. Những thông số chính về hành vi có vấn đề mà nhà quan sát cần quan tâm:
Tần xuất.
Cường độ.
Độ dài.
Nhằm tăng độ tin cậy của đánh giá, xu hướng chung hiện nay là sử dụng những phỏng vấn có cấu trúc.
Quan sát:Quan sát là kĩ thuật chủ yếu của đánh giá hành vi. Đối với một số trường hợp, ví dụ như bệnh nhân loạn thần hoặc trẻ nhỏ thì quan sát là kĩ thuật chủ đạo. Quan sát có thể do một chuyên gia hoặc là người đã được hướng dẫn, luyện tập. Đây thường là những người tiếp xúc trực tiếp với đối tượng quan sát, ví dụ như: cô giáo, cha mẹ. Cũng có thể do chính đối tượng thực hiện [tự quan sát].
Có thể sử dụng các phương tiện kĩ thuật trợ giúp: đồng hồ, camera và các thiết bị điện tử hoặc đơn giản là giấy bút.
Nghiên cứu trường hợp và nghiên cứu dịch tễ:
Nghiên cứu trường hợp:Nghiên cứu trường hợp cũng là một phương pháp được sử dụng trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong Y học và Tâm lí Lâm sàng.
Có một số quan niệm khác nhau về nghiên cứu trường hợp. Tuy nhiên từ góc độ tâm lí lâm sàng, nghiên cứu trường hợp thường được hiểu là nghiên cứu một cách tích cực, toàn diện của một trường hợp cụ thể. Nội dung của nghiên cứu trường hợp bao gồm:
Các tư liệu: tiểu sử, nhật kí, tiền sử bệnh lí.
Hỏi chuyện, phỏng vấn.
Kết quả của các lần thực nghiệm tâm lí.
Kết quả trị liệu.
Giá trị lớn nhất của nghiên cứu trường hợp là ở chỗ nó có thể thu thập phong phú các tư liệu của một cá nhân, chính những kết quả của nó dẫn đến việc hình thành các giả thuyết khoa học.
Nghiên cứu dịch tễ:Nghiên cứu dịch tễ là phương pháp nghiên cứu của Y học. Trong Tâm lí Lâm sàng, nghiên cứu dịch tễ thường được sử dụng để xác định các chỉ số về dịch tễ của một hoặc một số rối loạn tâm lí nào đó, ví dụ: nghiên cứu về stress ở sinh viên.
Giá trị của nghiên cứu dịch tễ là ở chỗ khi phân tích sự phân bố các trường hợp rối loạn trong cộng đồng và xem xét/phân tích những đặc điểm của nhóm rối loạn, chúng ta nhận biết được bước đầu mối liên quan giữa rối loạn đó với các yếu tố khác, ví dụ: mối liên quan giữa stress với bệnh tim mạch.
Phần lớn các nghiên cứu dịch tễ đều dựa trên phương pháp điều tra khảo sát và phỏng vấn. Do vậy nghiên cứu dịch tễ cần phải được thực hiện trên cơ sở một thiết kế tốt bởi nếu không chúng ta sẽ bỏ qua những yếu tố quan trọng.