Puerto rico la nước gì

Tám tiêu chí được chấp nhận được sử dụng để xác định liệu một thực thể là một quốc gia độc lập (hay còn gọi là một quốc gia, trái ngược với một tiểu bang hoặc tỉnh là một phần của một quốc gia lớn hơn), liên quan đến biên giới, cư dân, kinh tế và khu vực nơi trên thế giới.

Puerto Rico, một lãnh thổ đảo nhỏ (dài khoảng 100 dặm và rộng 35 dặm) nằm trong vùng biển Caribbean biển phía đông của đảo Hispaniola và khoảng 1.000 dặm về phía Đông Nam Florida, đã được các nhà đối với nhiều người trong nhiều thế kỷ.

Năm 1493, hòn đảo này đã được Tây Ban Nha tuyên bố, theo sau chuyến đi thứ hai của Christopher Columbus đến châu Mỹ. Sau 400 năm cai trị thuộc địa đã chứng kiến ​​dân số bản địa gần như tiêu diệt và lao động nô lệ châu Phi được giới thiệu, Puerto Rico được nhượng lại Hoa Kỳ do cuộc chiến tranh Tây Ban Nha-Mỹ năm 1898. Cư dân của nó đã được coi là công dân Hoa Kỳ kể từ 1917.

Cục điều tra dân số Hoa Kỳ ước tính vào tháng 7 năm 2017 rằng hòn đảo này có khoảng 3,3 triệu người. (Mặc dù dân số giảm tạm thời sau cơn bão María vào năm 2017 và một số người tạm thời tái định cư trên đất liền Hoa Kỳ cuối cùng sẽ quay trở lại đảo.)

Luật pháp Hoa Kỳ quy định mọi thứ

Mặc dù đảo có nền kinh tế, hệ thống giao thông, hệ thống giáo dục và dân số sống quanh năm, trở thành một quốc gia có chủ quyền, một thực thể cần có quân đội riêng, tự phát hành tiền và thương lượng thay mặt cho chính mình.

Puerto Rico sử dụng đồng đô la Mỹ và Hoa Kỳ kiểm soát nền kinh tế, thương mại và dịch vụ công cộng của hòn đảo này. Luật pháp Hoa Kỳ cũng điều chỉnh lưu thông thuyền và không khí và giáo dục. Lãnh thổ có lực lượng cảnh sát, nhưng quân đội Mỹ chịu trách nhiệm bảo vệ hòn đảo.

Là công dân Hoa Kỳ, Puerto Rico trả thuế Hoa Kỳ và có quyền truy cập vào các chương trình như An sinh Xã hội, Medicare và Medicaid nhưng không phải tất cả các chương trình xã hội đều có sẵn cho các quốc gia chính thức.

Du lịch giữa đảo và lục địa Hoa Kỳ (bao gồm Hawaii) không yêu cầu bất kỳ visa hoặc hộ chiếu đặc biệt nào, chỉ cần nhận dạng giống như người ta sẽ cần mua vé để đến đó.

Lãnh thổ có một hiến pháp và một thống đốc như các bang chính thức của Hoa Kỳ, nhưng đại diện của Puerto Rico trong Quốc hội là không có quyền bầu cử.

Ranh giới và nhận thức bên ngoài

Mặc dù biên giới của nó được quốc tế chấp nhận mà không có tranh chấp - nhưng đó là một hòn đảo, không một quốc gia nào công nhận Puerto Rico là một quốc gia độc lập, là tiêu chí chính được phân loại là quốc gia độc lập. Thế giới thừa nhận rằng lãnh thổ là đất Mỹ.

Ngay cả cư dân của Puerto Rico cũng nhận ra hòn đảo này là lãnh thổ của Hoa Kỳ. Các cử tri Puerto Rico đã từ chối độc lập năm lần (1967, 1993, 1998, 2012 và 2017) và đã chọn duy trì một nền thịnh vượng chung của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, nhiều người có nhiều quyền hơn. Vào năm 2017, cử tri đã ủng hộ lãnh thổ của họ trở thành tiểu bang thứ 51 của Hoa Kỳ (trong một cuộc trưng cầu dân ý), mặc dù những người bỏ phiếu chỉ là một tập hợp nhỏ của tổng số cử tri đã đăng ký (23%). Quốc hội Hoa Kỳ là người ra quyết định về chủ đề đó, chứ không phải người dân, vì vậy tình trạng của Puerto Rico không có khả năng thay đổi.

Puerto Rico (phiên âm tiếng Việt: Pu-éc-tô Ri-cô), tên gọi chính thức là Thịnh vượng chung Puerto Rico (Spanish: Estado Libre Asociado de Puerto Rico, English: Commonwealth of Puerto Rico) là một vùng quốc hải thuộc chủ quyền của Hoa Kỳ. Puerto Rico nằm ở phía đông bắc vùng biển Caribbean, phía đông giáp nước Cộng hòa Dominicana và phía tây là Quần đảo Virgin. Lãnh thổ Puerto Rico bao gồm một quần đảo trong đó bao gồm đảo chính Puerto Rico và nhiều đảo nhỏ hơn xung quanh, lớn nhất là các đảo Vieques, Culebra và Mona. Trong nhóm 4 đảo Đại Antilles (bao gồm các đảo Cuba, Hispaniola, Jamaica và Puerto Rico), Puerto Rico là hòn đảo có diện tích nhỏ nhất nhưng lại đứng thứ ba về dân số. Tính đến năm 2008, dân số của Puerto Rico được ước tính khoảng gần 4 triệu người. Ngoài tên gọi chính thức là Puerto Rico, người dân còn gọi hòn đảo này với tên gọi Borinquen, theo từ Borikén mà người Taino bản địa gọi hòn đảo. Bên cạnh đó, Puerto Rico còn được biết đến với biệt danh La Isla del Encanto, có nghĩa là "Hòn đảo diệu kỳ".

Lịch sử của đất nước Puerto Rico bắt đầu với những cộng đồng da đỏ bản địa, trong đó người Taino xây dựng một nền văn hóa khá phát triển và chiếm ưu thế tại hòn đảo trong thời gian dài. Năm 1493, Christopher Columbus đặt chân đến Puerto Rico trong chuyến hành trình thứ hai đến Tân thế giới. Hòn đảo này nhanh chóng được sáp nhập thành một thuộc địa của Đế quốc Tây Ban Nha và những người dân da đỏ Taino dần dần bị tiêu diệt và thay thế bởi người châu Âu da trắng và sự di cư của các nô lệ da đen đến từ châu Phi. Trong cuộc chiến tranh Mỹ-Tây Ban Nha năm 1898, Mỹ đã chiếm đảo Puerto Rico làm thuộc địa. Ngày nay, Puerto Rico là một nhà nước cộng hòa tồn tại dưới hình thức lãnh thổ thịnh vượng chung và chưa được hợp nhất chính thức vào chính quốc Mỹ. Tuy vậy, người dân Puerto Rico vẫn có một chính phủ riêng biệt và có ủy viên cư dân không có quyền biểu quyết (non-voting resident commissioner) tại Quốc hội Hoa Kỳ. Tất cả người dân sinh ra tại Puerto Rico đều được công nhận là công dân Hoa Kỳ hợp pháp. Mặc dù vậy, người Puerto Rico lại không được tham gia bầu cử Tổng thống Hoa Kỳ tại quê nhà nhưng họ vẫn có quyền bầu cử hay tham gia tranh cử tại bất cứ tiểu bang nào của Hoa Kỳ mà họ đến cư ngụ.

Tình trạng chính trị hiện nay của hòn đảo, bao gồm khả năng trở thành một tiểu bang của Hoa Kỳ hay tách ra độc lập, hiện vẫn đang được tranh luận rất nhiều. Từ năm 1967, cử tri Puerto Rico đã bốn lần tham gia trưng cầu dân ý để xác định tương lai cho hòn đảo, nhưng đều với kết quả là giữ tình trạng như cũ cho đến cuộc trưng cầu dân ý ngày 6 tháng 11 năm 2012 - cuộc trưng cầu dân ý không có tính ràng buộc pháp lý về tình trạng chính trị của hòn đảo mới nhất đã được tổ chức. Tuy nhiên, kết quả cuối cùng là đại đa số cử tri Puerto Rico vẫn bác bỏ khả năng tách ra độc lập (câu hỏi thứ nhất) và chấp thuận áp đảo việc trở thành một tiểu bang của Hoa Kỳ như là một chọn lựa ưng ý (câu hỏi thứ hai). Năm 2020, kinh tế Puerto Rico là một nền kinh tế phát triển với thu nhập cao theo phân loại của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), chỉ số phát triển con người (HDI) ở mức rất cao.

Lịch sử

Thời kỳ Tiền Columbus

Lịch sử của quần đảo Puerto Rico (tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là "Bến cảng giàu có") trước khi Christopher Columbus khám phá ra hòn đảo được rất ít người biết đến. Những hiểu biết ngày nay về những cư dân đầu tiên của hòn đảo chủ yếu được khám phá sau này bởi người Tây Ban Nha. Cuốn sách lịch sử đầy đủ đầu tiên về đất nước này được viết bởi Fray Iñigo Abbad y Lasierra vào năm 1786, 293 năm sau khi người Tây Ban Nha đầu tiên đặt chân lên hòn đảo.

Những cư dân đầu tiên của đảo Puerto Rico là những thổ dân da đỏ thuộc bộ lạc Ortoiroid làm nghề sắn bắt và đánh cá. Những di chỉ tìm được về người Ortoiroid, hay người Arcaico được phát hiện năm 1990 được xác định có niên đại 2000 năm trước công nguyên. Trong khoảng giữa năm 120 và 400 sau công nguyên, người Igneri, một bộ lạc xuất xứ từ vùng châu thổ sông Orinoco, nơi ngày nay là Venezuela đã đến hòn đảo này. Giữa thế kỉ 4 và thế kỉ 10, người Arcaico và người Igneri đã cũng tồn tại trên hòn đảo, nhưng cũng có lẽ đã xung đột với nhau. Trong khoảng giữa thế kỉ 7 và thế kỉ 10, nền văn hóa Taino bắt đầu phát triển mạnh mẽ trên hòn đảo và đến khoảng năm 1000 thì lấn át hoàn toàn các nền văn hóa trước đó. Giai đoạn phát triển thịnh vượng của người Taino kéo dài cho đến khi người châu Âu phát kiến ra châu Mỹ năm 1492.

Thuộc địa của Tây Ban Nha

Ngày 19 tháng 11 năm 1493, Christopher Columbus trong chuyến thám hiểm lần thứ hai của mình đã phát hiện ra đảo Puerto Rico. Lúc này, cư dân của hòn đảo là những người da đỏ châu Mỹ thuộc nền văn hóa Taino và họ gọi hòn đảo của mình là "Borikén", hay trong tiếng Tây Ban Nha là "Boriquen". Columbus đã đặt cái tên mới cho hòn đảo là San Juan Bautista để tưởng niệm thánh John Baptist. Sau đó, hòn đảo được đổi tiên thành Puerto Rico còn San Juan thì trở thành tên thủ phủ của hòn đảo. Năm 1508, Juan Ponce de Leon trở thành thống đốc đầu tiên của đảo Puerto Rico.

Người Tây Ban Nha nhanh chóng chiếm toàn bộ đảo Puerto Rico làm thuộc địa. Những người thổ dân Taino hoặc bị giết trong những trận chiếm đẫm máu mà ưu thế thuộc về người Tây Ban Nha hay những bệnh dịch chết người từ châu Âu mà họ chưa tiếp xúc bao giờ, hoặc bị người Tây Ban Nha bắt làm nô lệ. Dân số Taino sụt giảm nhanh chóng đã buộc người Tây Ban Nha phải buôn nô lệ da đen từ châu Phi sang làm việc. Puerto Rico do vị trí địa lý chiến lược của mình trở thành một pháo đài phòng thủ quan trọng cho hệ thống thuộc địa to lớn của Tây Ban Nha tại Mỹ Latinh. Nhiều đồn lũy và các bức tường thành lớn được xây dựng như La Fortaleza, El Castillo, San Felipe del Morro hay El Castillo de San Cristobal để bảo vệ Puerto Rico khỏi sự dòm ngó của các cường quốc thù địch như Pháp, Hà Lan và Anh. Những nước này cũng từng cố chiếm Puerto Rico những đều không thành công. Tuy nhiên, sự giàu có tài nguyên của Puerto Rico chủ yếu mang lại sự thịnh vượng cho chính quốc chứ cư dân hòn đảo thì sống trong tình trạng nghèo khó.

Cuộc chiến tranh Iberia nổ ra giữa Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Anh với quân Pháp đã tạo điều kiện cho nhiều thuộc địa của Tây Ban Nha ly khai đòi độc lập. Năm 1809, Ủy ban Trung ương Tối cao tại Cadiz ra quyết định công nhận Puerto Rico là một tỉnh hải ngoại của Tây Ban Nha và đảo này có quyền gửi đại diện đến quốc hội Tây Ban Nha. Tuy nhiên chính sách tiến bộ này chỉ được thực thi trong khoảng các năm 1810-1814 và 1820-1823 rồi bãi bỏ do sự trở lại nắm quyền của triều đình quân chủ của vua Ferdinand VII. Tuy nhiên nó cũng đã góp phần nâng cao tính dân tộc của người dân hòn đảo.

Cuối thế kỉ 19, Puerto Rico và Cuba là hai thuộc địa cuối cùng còn ở lại với Tây Ban Nha tại châu Mỹ. Tuy nhiên, mâu thuẫn chính trị và sự nghèo đói của hòn đảo đã càng làm căng thẳng thêm mối quan hệ với chính quốc Tây Ban Nha. Năm 1868, cuộc nổi dậy "Grito de Lares" nổ ra tại thị trấn Lares, được lãnh đạo bởi người anh hùng Ramon Emeterio Betances, "người cha" của phong trào độc lập cho Puerto Rico. Nhưng khi tiến sang thị trấn San Sebatian, cuộc khởi nghĩa nhanh chóng bị dập tắt. Năm 1897, Luis Munoz Rivera cùng một số người khác đã thuyết phục thành công chính phủ Tây Ban Nha trao quy chế tự trị cho người dân Cuba và Puerto Rico. Ngày 17 tháng 7 năm 1898, chính phủ tự trị đầu tiên của Puerto Rico nhậm chức nhưng chỉ tồn tại được một thời gian ngắn ngủi.

Thuộc địa của Hoa Kỳ

Chiến tranh Mỹ-Tây Ban Nha bùng nổ năm 1898 đã dẫn đến sự việc ngày 25 tháng 7 năm 1898, Puerto Rico bị quân đội Mỹ xâm chiếm. Tây Ban Nha đã buộc phải nhường lại các thuộc địa của mình cho Mỹ là Cuba, Puerto Rico ở Caribbean và Guam, Philippines ở châu Á theo Hiệp ước Paris 1898.

Đầu thế kỉ 20, Puerto Rico nằm dưới sự cai trị của quân đội Mỹ và thống đốc Puerto Rico đều là người được Tổng thống Mỹ chỉ định. Năm 1900, Đạo luật Foraker cho phép Puerto Rico có một số quyền lập chính phủ dân sự gồm có hạ viện do dân bầu. Đến năm 1917, Đạo luật Jones-Shafroth trao quyền công dân Mỹ cho người Puerto Rico cũng như cho phép lập ra thượng viện do dân bầu để Puerto Rico có đầy đủ một quốc hội lưỡng viện của riêng mình. Với quyền công dân Mỹ, nhiều thanh niên Puerto Rico đã tham gia quân đội Mỹ trong Chiến tranh thế giới thứ nhất và những cuộc chiến của Mỹ sau đó nữa.

Những thập niên đầu tiên dưới sự cai trị của Mỹ, nhiều thảm họa tự nhiên liên tiếp xảy ra như động đất, sóng thần, các cơn bão nhiệt đới cũng như cuộc Đại khủng hoảng 1929 đã tàn phá nền kinh tế của đảo Puerto Rico. Trong nhân dân bắt đầu xuất hiện tư tưởng chống lại sự cai trị của Mỹ. Ngày 30 tháng 10 năm 1950, Pedro Albizu Campos, lãnh đạo Đảng Dân tộc Puerto Rico đã phát động cuộc khởi nghĩa Jayuya chống Mỹ. Hoa Kỳ tuyên bố tình trạng thiết quân luật và chấm dứt cuộc khởi nghĩa sau 3 ngày với việc sử dụng nhiều bộ binh, pháo binh và máy bay ném bom vào thị trấn Jayuya. Pedro Albizu Campos sau đó bị bắt giam vì tội âm mưu phản loạn nhằm lật độ chính phủ Mỹ tại Puerto Rico. Bên cạnh đó, những âm mưu ám sát tổng thống Harry Truman trong cùng năm 1950 cũng được những người dân tộc chủ nghĩa Puerto Rico thực hiện nhưng thất bại. Sự nhượng bộ giữa Mỹ và Puerto Rico trong giai đoạn giao thời giữa Roosevelt và Truman đã dẫn đến việc năm 1946, tổng thống Truman đã chỉ định Jesus Pinero, một người sinh ra ở Puerto Rico làm thống đốc hòn đảo này.

Trở thành thịnh vượng chung

Năm 1947 đánh dấu một bước ngoặt lớn trong lịch sử Puerto Rico khi chính phủ Mỹ trao quyền bầu cử thống đốc cho người dân hòn đảo. Luis Munoz Marin, người có công trong việc đàm phán với Mỹ trước đó đắc cử và trở thành thống đốc dân cử đầu tiên của Puerto Rico vào năm 1948. Năm 1950, tổng thống Truman cho phép Puerto Rico tổ chức cuộc trưng cầu ý dân về quyền thành lập hiến pháp riêng của nước này. Hiến pháp địa phương của Puerto Rico chính thức được chính phủ Mỹ phê chuẩn vào ngày 6 tháng 2 năm 1952. Tổng thống Truman cũng thông qua hiến pháp này vào ngày 3 tháng 7 rồi được tuyên bố chính thức bởi thống đốc Munoz Marin vào ngày 25 tháng 7 cùng năm đó. Như vậy, Pu…