Thắp hương vào ngày rằm và mùng 1 là phong tục của người Việt từ xưa tới nay, nhưng có khi nào bạn thắc mắc nguồn gốc của phong tục này từ đâu mà có.
Tập quán thắp hương ngày rằm theo quan niệm dân gian
Tương truyền vào ngày mùng 1 [ngày Sóc] và rằm [ngày Vọng], mặt trăng và mặt trời cùng nằm trên một đường thẳng. Chúng sẽ tạo ra một năng lượng đặc biệt gây tác động vào con người [gây nên bệnh tật, thiên tai,…]. Vì chưa hiểu rõ về tự nhiên nên người xưa rất sợ hãi, nhắc nhau thắp hương lễ bái cầu tai qua nạn khỏi. Ngày nay, nhờ những nghiên cứu về vật lý thiên văn và sự phát triển của xã hội giúp chúng ta hiểu rằng đó là những lực tương tác của các hành tinh lên cơ thể con người nơi có cấu trúc tế bào chiếm 70 - 80% là nước. Giống như thủy triều ở Trái đất sinh ra là do sức hút của mặt trăng, thì câu trả lời lại rất đơn giản. Vào hai ngày ấy, chúng ta nên thận trọng hơn trong công việc cũng như trong sinh hoạt.
Song cũng có quan niệm dân gian khác cho rằng ngày Sóc, Vọng là ngày “thiên - địa - nhân” hòa hợp, nhân duyên hội đủ nên con cháu sẽ dâng hương tưởng nhớ ông bà tổ tiên hay ước cầu thần linh phù hộ độ trì cho bản thân và gia đình được bình an, khỏe mạnh, gặp nhiều may mắn, thành đạt.
Tập quán thắp hương ngày rằm theo quan điểm Nho giáo, Phật giáo
Theo truyền thống của Nho giáo, ngày mùng 1 và ngày rằm là thời điểm “Thiên địa mở thông”. Nghĩa là ngày con người và trời đất như hòa thành một thể thống nhất, người trần gian sẽ cảm ứng, kết nối với các đấng thần linh và vong hồn. Thắp hương vào hai ngày này thì gia tiên tiền tổ sẽ cảm nhận được tấm lòng của con cháu, các vị thần linh thổ địa sẽ lắng nghe rõ nguyện vọng của người trần gian.
Còn theo quan điểm Phật giáo, ngày Sóc, Vọng là ngày cát tường, nên thắp hương, tụng kinh, làm các việc thiện lành như ăn chay, phóng sinh, bố thí... Trong ngày này, các Phật tử sẽ tụng kinh để cầu an [mong gia đình bình an, khỏe mạnh, may mắn], cầu siêu [mong các vong linh siêu thoát, không vướng bận trần thế] hay cầu sám hối [tự sám hối về những lỗi lầm đã gây tạo].
Hiểu và thực hành thế nào cho đúng về việc thắp hương ngày rằm, mùng 1
Việc thờ cúng tổ tiên, thần Phật vào ngày rằm, mùng 1 là nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt, thể hiện lòng biết ơn ông bà tổ tiên, các bậc tiền nhân và ước nguyện những điều tốt lành cho mình, cho người thân và rộng hơn là cho tất cả mọi người. Thông thường, các gia đình giữ nếp thắp hương vào mùng 1 và ngày rằm không phải sợ phạm điều cấm kỵ trong yếu tố tâm linh mà đơn giản là theo thói quen nhiều đời truyền lại.
Mặt khác, tục lệ thắp hương trong ngày Sóc, Vọng cũng là cách mọi người tìm kiếm chỗ dựa tinh thần khi gặp khó khăn trong cuộc sống. Niềm tin tâm linh là nơi nương tựa tinh thần cho mọi người và cũng là để nhắc nhở mỗi người nhớ tới cội nguồn ông bà tổ tiên, noi gương hạnh Chư Phật để rèn dũa tâm mình. Cho nên nếu vì quá bận rộn mà quên dâng hương vào mùng 1 hay ngày rằm thì cũng không nên quá lo lắng rằng có một đấng tối cao nào trừng phạt. Tuy nhiên, nếu có điều kiện thực hiện thì nên làm việc này một cách thường xuyên để giúp tăng trưởng phước lành.
Tương tự như thế, ngày giỗ chạp, lễ Tết là một dịp quan trọng để chúng ta nhớ về nguồn cội, dòng họ, là dịp để những người thân trong gia đình sum họp, quây quần bên nhau, nhìn lại thành quả và kinh nghiệm của một năm phấn đấu học tập, lao động. Có lẽ điều mà ông bà tổ tiên mong muốn nhất là con cháu thuận hoà, hạnh phúc, thành đạt chứ không phải vội vàng, tất bật chuẩn bị để dâng lên những mâm cỗ được bày biện cầu kì, tốn kém.
Do đó, bạn chỉ cần một bình hoa đẹp, một đĩa trái cây, hương nhang thơm sạch dâng lên nguyện cầu ông bà tổ tiên siêu thoát cũng như noi gương gia tiên tiền tổ để phấn đấu trở thành những người con hiền cháu thảo, làm việc có ích cho gia đình và xã hội là đủ. Cỗ bàn dành cho người sống sum họp và chúc phúc cho nhau, qua đó gắn kết thêm yêu thương; chứ không phải dính mắc vào rồi bận bịu hay chè chén say sưa làm mất đi hòa khí gia đình. Nhiều khi vì vô minh còn tạo thêm nghiệp.
Thay vì tốn thời gian, công sức, tiền bạc dành cho lễ bái và đốt vàng mã lãng phí, những ngày rằm, mùng 1, ngày lễ Tết, giỗ chạp, chúng ta chỉ cần làm đơn giản, trang nghiêm và thành tâm. Thời gian còn lại nên nghỉ ngơi, quan tâm đến những người thân yêu, hay thư giãn để tái tạo và nuôi dưỡng năng lượng tích cực.
Thờ cúng đúng Chánh pháp là phải hiểu rõ nguồn gốc bệnh tật, tai họa là do xuất phát từ nhân quả, do những hành động sai trái, làm khổ mình, khổ người mà chính chúng ta gây tạo. Nếu mong muốn những điều xui rủi không xảy ra thì luôn phải sống đúng đạo đức làm người, chứ không phải nhờ thờ cúng, cầu khấn van xin với thần, Phật, Bồ Tát mà tai qua nạn khỏi.
“Thấy rõ lý nhân quả, chúng ta khéo uyển chuyển cái xấu trở thành tốt, cái dở trở thành hay. Thấy rõ lý nhân quả, chúng ta nắm chắc quyền tự chủ, tạo dựng tương lai tươi đẹp cho chính mình” - Hòa thượng Thích Thanh Từ
Tham khảo:
TRẦM TUỆ: LAN TỎA NIỀM TIN - SẺ CHIA CHÂN THẬT
TẠI SAO PHẢI CÚNG VÀO MÙNG MỘT VÀ NGÀY RẰM HÀNG THÁNG
Hàng tháng, chúng ta đều cúng kính thắp hương vào ngày mùng Một và ngày Rằm hàng tháng. Nhưng tại sao lại vào 2 ngày này mà không phải là các ngày khác, có lẽ ít người hiểu biết cặn kẽ, sâu sắc. Qua nghiên cứu các tài liệu, Đồ thờ Hải Mạnh [dothogiadinh.vn] xin chia sẻ một số nội dung về nguồn gốc của vấn đề này như sau:
1. Nhìn từ góc độ lịch sử
Theo truyền thống Phật giáo, cả hai phái Nam truyền và Bắc truyền, vào ngày trăng non [mùng một] và ngày trăng tròn [ngày rằm], chư tăng đều tụ họp lại tại một trú xứ nào đó gần nhất để lắng nghe vị cao đức trùng tuyên giới luật và để phát lồ sám-hối những điều sai lầm đã lỡ tạo ra. Hai ngày này trở thành ngày hội của chư tăng, có ý nghĩa quan trọng trong Phật giáo không những cho hàng xuất gia mà cả cho hàng cư sĩ tại gia.
Câu hỏi đặt ra ở đây là tại sao Phật giáo không chọn ngày khác mà lại chọn vào ngày đầu tháng và giữa tháng âm lịch? Điều này không phải là do Đức Phật đặt ra mà do vua Seniya Bimbisàra thưa với Đức Phật về truyền thống tổ chức tốt đẹp của các giáo phái khác, họ biết quy tụ vào ngày mùng 8, 14, 15 của nửa tháng đầu và vào ngày 23, 29 và 30 cho nửa tháng sau ở tại một nơi để thuyết giảng giáo thuyết của họ cho tín đồ nên các vị tỳ kheo cũng tụ họp lại vào ngày đầu tháng và giữa tháng để kiểm thảo và tụng Giới bổn. Điều này đã được ghi lại trong “Đại Phẩm” thuộc Luật Tạng.
2. Dựa theo nhịp sinh học của vũ trụ
Trong vũ trụ, mọi sự vật, hiện tượng đều tác động và chịu ảnh hưởng lẫn nhau. Mặt trời cùng với môi trường bao quanh nó liên tục truyền cái trật tự của mình tới tất cả những gì trên Trái đất, Mặt trăng, một vật thể gần Trái đất nhất, cũng gây ảnh hưởng tới Trái đất. Mọi sinh vật và cả những đồ vật vô tri vô giác đều hưởng ứng với nó và thay đổi cùng với nó. Các con sông thay đổi theo dòng cùng ánh sáng Mặt trăng, các đại dương thay đổi các đợt sóng triều theo sự mọc và lặn của Mặt trăng. Không chỉ có vậy, các nhà vật lý, y – sinh học và nhiều ngành khoa học đã phát hiện ngày một nhiều những nhịp điệu có chu kỳ khác nhau diễn ra trong cơ thể của con người cũng như các sinh vật đều chịu ảnh hưởng của mặt trăng, điển hình là chu kỳ rụng trứng, chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ, nhịp điệu sinh lý – thụ thai ở con người hay chu kỳ động hớn của động vật…Điều đó cho thấy ảnh hưởng của chu kỳ tròn – khuyết, ngày trăng non, ngày trăng tròn trong những hoạt động của con người từ cổ xưa tới nay, nhất là trong đời sống tâm linh.
3. Theo chu kỳ mặt trăng
Từ thời thượng cổ, con người đã quan sát chu kỳ thiên nhiên trong việc xác định thời gian. Chu kỳ mọc lặn của mặt trời là 1 ngày thì quá ngắn, chu kỳ mùa nóng lạnh là 1 năm lại quá dài. Chỉ có chu kỳ tròn – khuyết của mặt trăng là hợp lý và dễ nhận biết nhất. Nên, lịch mặt trăng, nghĩa là ngày trăng non [mồng Một] và ngày trăng tròn [ngày Rằm] là chuẩn thời gian trong các nền văn minh cổ, từ Lịch Babylon, Lịch Do Thái, Lịch Hồi giáo, Lịch Trung Quốc, Lịch Hy Lạp, Lịch La Mã… tất cả đều dựa trên mặt trăng, lấy tròn - khuyết làm chuẩn, thậm chí, ngày nay, người Hồi giáo vẫn hòan toàn dùng Lịch mặt trăng, nên năm của họ chậm hơn năm Dương lịch đến gần 40 năm. Do vậy, ngày Trăng non và Trăng tròn đều là ngày quan trọng, ngày dành cho hội họp, họp chợ, cưới hỏi, đặc biệt là tế lễ.
Chu kỳ tròn - khuyết của mặt trăng có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống con người, nhất là đời sống tâm linh
4. Do sự dung hợp quan niệm của Nho giáo, Đạo giáo, Phật giáo.
Theo truyền thống của Nho giáo và Đạo giáo, ngày Sóc và ngày Vọng là ngày ‘Thiên Địa khai thông”, nghĩa là tất cả những chướng ngại giữa ba cõi: Thiên, Địa, Nhân không còn, nên trời đất sẽ chứng giám cho hành vi của con người, ông bà tổ tiên sẽ cảm thông với lòng thành của con cháu qua lễ vật cúng dường, và quỉ ma ám chướng sẽ không tác hại ai.
Còn đối với Phật giáo, hai ngày Sóc, Vọng là ngày “Trường tịnh” hay ngày thanh tịnh nhất nên các hàng tu sĩ thì làm lễ Bồ Tát để tự kiểm điểm mình có giữ giới luật không, còn các phật tử thì làm lễ Sám hối cầu nguyện bỏ dữ làm lành. Do đó, phần lớn Phật tử thuần thành có tục ăn chay tối thiểu vào hai ngày này.
Nghiên cứu kỹ tiểu sử của Đức Phật, ta sẽ thấy ngày rằm là một ngày quan trọng đối với Ngài: Ngài đản sinh vào ngày rằm tháng Tư, 4 lần đi du lãm ngoại thành để chứng kiến những cảnh làm động tâm ngài mà xuất gia đều trúng vào ngày rằm: lần 1 vào ngày rằm tháng 6 thì thấy người già, lần 2 vào ngày rằm tháng 10 nhìn thấy người bệnh, lần 3 vào ngày rằm tháng 2 nhìn thấy người chết, lần 4 vào ngày rằm tháng 6, nhìn thấy một bậc xuất gia.
Mặt khác, theo lịch trình nghi lễ Phật giáo thì trong 12 ngày Vọng thì có 5 ngày rằm quan trọng: Rằm tháng giêng [Lễ Cầu phúc], Rằm tháng hai [Lễ Phật nhập Niết bàn], Rằm tháng tư [Lễ Phật Đản], Rằm tháng bảy [Lễ Vu Lan], Rằm tháng mười [Lễ hạ nguyên].
5. Theo quan niệm dân gian
Dân gian quan niệm ‘trần sao âm vậy”, nên, giống như trên trần gian vào ngày Lễ, Tết con người được nghỉ thì ở cõi âm, 2 ngày mồng Một và Rằm hàng tháng, theo luật giới, tất cả các vong linh được hồi gia thăm thân nhân. Theo đó, người cõi trần dâng hương, sắm lễ để cúng kính, đón mời các vong linh gia tiên về ẩm thực và cầu mong cho các vong linh được yên ổn, siêu thoát, phù hộ độ trì cho con cháu bình an, mọi việc hanh thông. Tất nhiên, không phải vong linh nào cũng được về. Những vong linh vì phạm tội nặng mà bị giam nơi điện ngục thì không được phép về; những vong linh phạm tội nhẹ hơn thì có thể về dưới sự giám sát của những vị hành sai nơi địa phủ; những vong linh cô hồn… bởi thế cho nên mới có ngày rằm tháng bảy – Ngày xá tội vong nhân./.