By Victoria Healthcare 21 Tháng 7 2022
Sốt co giật là một tình trạng co giật xảy ra ở trẻ trong lứa tuổi từ 3 tháng đến 6 tuổi và có nhiệt độ sốt từ 38°C trở lên. Hầu hết tình trạng sốt co giật xảy ra ở các bé trong độ tuổi khoảng từ 12 - 18 tháng.
Trẻ bị sốt co giật sẽ có triệu chứng sốt, tăng nhiệt độ sốt đột ngột, cứng người, trợn mắt tay chân giật liên hồi và sau 1 - 2 phút thì sẽ tự hết co giật.
Hiện nay, vẫn có nhiều thông tin cho rằng trẻ bị sốt cao, nếu không hạ nhiệt độ sẽ khiến trẻ bị co giật. Điều này không có cơ sở bởi không phải trẻ nào sốt cũng bị co giật và nhiệt độ sốt cao không nhất thiết sẽ gây sốt co giật ở trẻ. Ở trẻ có cơ địa dễ co giật do sốt thì nhiệt độ sốt cao có thể dễ gây co giật hơn, tuy nhiên ngay cả khi trẻ đó [có cơ địa có giật do sốt] chỉ sốt 38°C đã có thể bị co giật, trong khi có trẻ sốt đến hơn 40°C vẫn không co giật [trẻ không có cơ địa sốt co giật]. Và người ta ước tính có khoảng 2 - 4 % bé dưới 5 tuổi bị sốt co giật, điều đó cũng có nghĩa là 96 - 98 % [đa số] trẻ bị sốt sẽ không bị co giật.
Nguyên nhân của sốt co giật rất nhiều, trong đó có tình trạng nhiễm trùng : nhiễm do siêu vi, nhiễm do vi khuẩn hoặc là tình trạng sau chích ngừa cũng có thể khiến trẻ bị sốt co giật. Ví dụ như chích ngừa sởi - quai bị - rubella, sau khoảng 1 - 2 tuần, trẻ có thể bị sốt và co giật.
Ngoài ra tình trạng sốt co giật ở trẻ thường hay có yếu tố gia đình. Có thể tiến căn trong gia đình đã có những người bị co giật khi sốt như vậy lúc nhỏ như ba, mẹ, anh, chị...
Tuy nhiên cho đến nay, hầu như chưa ai biết được tại sao trẻ lại bị co giật khi sốt. Một số suy đoán cho rằng tác nhân gây ra vấn đề co giật ở trẻ là do chất hóa học nào đó trong cơ thể tiết ra hơn là do nhiệt độ sốt.
Tình trạng sốt co giật thường khiến người nhà rất sợ, nhất là cha mẹ rất hoảng hốt khi con bị sốt co giật. Nhiều bậc cha mẹ cũng lo lắng rằng đứa bé bị co giật sau này có thể bị ảnh hưởng não. Tuy nhiên đây là một điều lo lắng tương đối chưa có cơ sở khoa học. Nói chung tình trạng sốt co giật hầu như không nguy hiểm và không để lại di chứng gì về thần kinh cho trẻ về sau. Tình trạng này cũng không gây tổn hại đến não, cũng như không gây ra bất cứ ảnh hưởng nào đến trí thông minh của trẻ.
Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng, những trẻ bị sốt co giật từ nhỏ vẫn thông minh, học giỏi, trí nhớ tốt, hành vi cư xử bình thường như những trẻ không bị sốt co giật. Thông thường tình trạng sốt co giật ở trẻ sẽ hết sau 6 tuổi, một số trường hợp sẽ hết sau 7 tuổi. Và trẻ lớn lên hoàn toàn khỏe mạnh.
Cũng có nhiều cha mẹ lo lắng rằng trẻ bị sốt co giật là triệu chứng của bệnh động kinh. Điều này cũng không đúng. Bởi trẻ bị sốt co giật [febrile seizure hay febrile convulsion] không có nghĩa là trẻ bị động kinh. Động kinh [epilepsy] là tình trạng trẻ bị co giật ít nhất 2 - 3 lần trở lên mà không kèm theo sốt, nó khác hoàn toàn với sốt co giật.
Dù có lo lắng đến đâu điều quan trọng nhất để xử trí khi trẻ bị sốt co giật là cha mẹ phải bình tĩnh. Thường đa số trường hợp trẻ co giật do sốt sẽ tự chấm dứt sau 1 - 2 phút nên trẻ không cần phải tiêm thuốc chống co giật.
Nếu sau khoảng 5 phút mà bé vẫn bị co giật, thì phụ huynh nên đưa bé đến trung tâm cấp cứu gần nhất để được xử lý kịp thời. Có thể bé sẽ được cho thuốc để chống co giật. Điều cần chú ý là người chăm sóc trẻ phải giữ cho đường thở của trẻ được thông thoáng bằng cách cho trẻ nằm nghiêng sang một bên, đầu hơi thấp để đờm nhớt trong miệng trẻ chảy ra KHÔNG NHÉT BẤT CỨ THỨ GÌ VÀO MIỆNG TRẺ ĐANG CO GIẬT và đừng cố giữ trẻ để ngăn sự co giật.
Nhiều cha mẹ thường quá lo sợ trong cơn co giật trẻ sẽ tự cắn lưỡi nên lấy cây đè lưỡi, nhét vào miệng bé, hoặc lấy tay cho vào miệng. Thực tế là trong đời làm bác sĩ tại khoa cấp cứu, tôi chưa bao giờ gặp trẻ nào bị co giật mà tự cắn lưỡi. Ngược lại, tôi chỉ toàn gặp những trường hợp trẻ cắn rách [đứt] tay người nào đó cố nhét tay vào miệng trẻ. Tôi còn gặp những trường hợp người lớn cố nạy răng trẻ ra, làm chảy máu nướu, thậm chí làm gãy răng của trẻ. Do đó cha mẹ không được nhét bất cứ cái gì vào miệng trẻ bởi khi bị co giật bé đã nghiến chặt hai hàm răng của mình lại rồi nên bé không thể nào để lưỡi vào giữa hai hàm răng để cắn vào lưỡi.
Một sai lầm thường hay gặp khác là người ta vắt chanh hay sả vào miệng đứa bé đang co giật. Điều này có thể gây ra nguy hiểm cho tính mạng của trẻ bởi khi trẻ ngưng co giật thì có thể hít vào và sặc hột chanh hay dị vật vào đường thở khiến trẻ bị nghẹt thở. Và trong thực tế, đã có trường hợp để lại di chứng ở não do trẻ bị thiếu ôxy não vì nghẹt thở như vậy.
Thế nên một lần nữa, tôi xin khẳng định rằng việc vắt chanh hay sả vào miệng, hay cạo gió hay là hành động nào đó khác đi nữa thì cũng không làm cho trẻ ngưng co giật mà hầu hết co giật, do sốt sẽ tự chấm dứt sau vài phút. Khi trẻ ngưng co giật và bắt đầu tỉnh lại người nhà có thể cho trẻ uống thuốc hạ sốt [paracetamol hay ibuprofen đều được].
Về mặt lý thuyết [hay lý luận] thì uống thuốc hạ sốt sớm sẽ hạ sốt và hy vọng giảm nguy cơ bị co giật do sốt. Tuy nhiên vì sốt co giật thường xảy ra ngay cơn sốt đầu tiên của đợt bệnh và khi nhiệt độ tăng cao đột ngột [trước đó hoàn toàn không biết được trẻ sẽ bị sốt] nên hầu như cha mẹ không bao giờ kịp cho trẻ uống thuốc hạ sốt. Và cho dù cha mẹ có cho trẻ uống thuốc ngay lúc đó thì phải mất 20 phút sau hy vọng mới hạ sốt, nhưng trong thời gian đó trẻ đã bị co giật rồi. Thậm chí, có cha mẹ còn cho trẻ uống thuốc hạ sốt ngay cả khi trẻ không sốt để phòng ngừa. Tuy nhiên đã có nghiên cứu về việc cho uống thuốc hạ sốt để phòng ngừa co giật do sốt này và kết quả là chưa có nghiên cứu nào rút ra được bằng chứng về việc uống thuốc hạ sốt sẽ ngừa được co giật do sốt. Tuy nhiên nếu cha mẹ quá lo lắng thì vẫn có thể cho trẻ uống thuốc được.
Trích sách "Để con được ốm"
BS Nguyễn Trí Đoàn, Trưởng khoa Nhi & Trưởng bộ phận Y học chứng cứ, Hệ thống Phòng Khám Đa khoa VICTORIA HEALTHCARE
Các bác sĩ Nhi khoa tại VICTORIA HEALTHCARE sẽ đưa ra những tư vấn, các phương pháp chăm sóc sức khỏe hiệu quả và phù hợp nhất cho từng đứa trẻ.
Sốt là hiện tượng tăng nhiệt độ của cơ thể, khi nhiệt độ đo được ở nách trên 37,50C. Sốt là một triệu chứng thường gặp ở trẻ nhỏ khi trẻ có bệnh, triệu chứng này cần được phát hiện sớm để cho trẻ dùng hạ sốt kịp thời. Sốt cao hơn 390C dễ gây co giật, đặc biệt là khi hơn 400C. Khi sốt cao hệ thần kinh dễ bị kích thích [đặc biệt ở trẻ từ 6 tháng đến 6 tuổi, do não bộ của trẻ khi ấy chưa phát triển một cách toàn diện và có sự nhạy cảm với các rối loạn nhiệt độ trong cơ thể] nên nếu không được xử trí kịp thời có thể dẫn đến co giật. Co giật do sốt thường xảy ra ở những trẻ bị sốt virus, nhiễm trùng đường hô hấp, nhiễm khuẩn tiêu hóa… Có khoảng 10% số trường hợp co giật do sốt có thể chuyển thành động kinh.
Khi co giật, trẻ có thể có các biểu hiện như nôn ói, trợn mắt, nghiến răng, sùi bọt mép, tím tái, mất ý thức, tay chân co quắp. Tuy nhiên đặc điểm của hầu hết các trường hợp sốt cao co giật ở trẻ nhỏ là thời gian xảy ra cơn giật thường ngắn dưới 5 phút.
Đứng trước tình trạng co giật, cha mẹ thường hay lúng túng, thiếu bình tĩnh, không biết cách xử trí. Do vậy việc hướng dẫn xử trí bước đầu cho trẻ co giật do sốt là rất cần thiết.
1. Cách xử trí tại nhà khi thấy trẻ co giật do sốt:
– Cho trẻ nằm nghiêng một bên [thường nghiêng bên phải], đầu hơi ngửa để đờm rãi hay chất nôn chảy ra ngoài tránh sặc, không được gập cổ để đường thở thẳng cho trẻ dễ thở.
– Đặt khăn mềm hoặc gạc sạch vào giữa 2 hàm răng trẻ tránh tổn thương lợi.
– Nới lỏng quần áo hoặc cởi bỏ bớt quần áo nếu trẻ đang mặc nhiều quần áo.
– Cho trẻ dùng hạ sốt bằng thuốc hạ sốt đặt hậu môn [Efferalgan viên đặt hậu môn] với liều 15mg/kg/1 lần nếu trẻ sốt hơn 380C.
– Đặt trẻ nằm nơi thoáng mát, sạch sẽ.
– Chườm nước ấm cho trẻ ở trán, nách, bẹn giúp trẻ hạ sốt nhanh hơn.
– Nhanh chóng đưa trẻ đi cấp cứu để được điều trị sớm phòng tránh cơn co giật tái phát và tìm nguyên nhân gây bệnh.
2. Những điều không nên làm khi trẻ co giật do sốt:
– Không nên cho trẻ ăn hay uống bất cứ thứ gì kể cả thuốc hạ sốt vì khi đó trẻ mất ý thức không thể nuốt được, rất dễ sặc.
– Không nên cho tay vào miệng trẻ để tránh biến chứng cắn vào lưỡi của trẻ vì lưỡi của trẻ to và ngắn hay bị đẩy tụt ra sau nên ít khi trẻ bị cắn vào lưỡi như người lớn. Đưa tay vào miệng trẻ còn gây ra hậu quả không tốt như chảy máu tay, tổn thương niêm mạc miệng, không đảm bảo vệ sinh…
– Không nên ôm hay giữ chặt tay, chân trẻ trong khi co giật vì làm thế có thể gây gãy xương, chấn thương dây chằng, trật khớp.
– Không dùng cồn hay nước đá để lau, chườm cho trẻ.
3. Phòng cơn co giật do sốt cao:
– Đặt trẻ nằm nơi thoáng mát, sạch sẽ.
– Theo dõi thân nhiệt trẻ thường xuyên trong những ngày trẻ ốm bằng cách cặp nhiệt độ [đặc biệt về đêm tránh ngủ quên].
– Cởi bớt quần áo, mặc quần áo mỏng dễ thoát nhiệt, không ủ ấm hoặc bọc kín trẻ khi trẻ sốt.
– Lau người cho trẻ bằng nước ấm, dùng thuốc hạ nhiệt khi nhiệt độ cơ thể lên quá 380C kẹp nách.
– Cho trẻ uống nhiều nước hoặc bú nhiều lần hơn, uống nước oresol, nước hoa quả để bù nước và tăng sức đề kháng cho trẻ.
– Đưa trẻ đi khám để điều trị sớm, phát hiện nguyên nhân gây sốt và phòng tránh bị co giật.
– Cho trẻ ăn các đồ ăn lỏng dễ ăn: cháo, sữa… hoặc các món bé thích ăn để hồi phục sức khỏe.
– Chú ý khi khỏi bệnh cũng cần chế độ ăn uống hợp lý, đầy đủ chất dinh dưỡng và bổ sung các thực phẩm để cải thiện tình trạng sức khỏe, tăng cường sức đề kháng kết hợp vệ sinh răng miệng, mũi họng, vệ sinh cơ thể thường xuyên cho bé đặc biệt là các bé suy dinh dưỡng hoặc hay ốm để tránh lây bệnh.
Tài liệu tham khảo
1. Bộ y tế [2015]. Co giật. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh thường gặp ở trẻ em. Nhà xuất bản Y học, 171 – 175.
2. Bệnh viện Nhi Trung ương [2018]. Co giật do sốt. Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh trẻ em. Nhà xuất bản Y học, 821 – 826.
3. Bệnh viện Nhi Đồng 1 [2020]. Co giật. Phác đồ điều trị nhi khoa 2020, tập 2. Nhà xuất bản Y học, 62 – 72.
ThS. Vũ Thị Minh Thu – TS. Lê Thị Thúy Hằng
Bộ môn – Khoa Nhi – Bệnh viện Quân y 103