Trong tuần qua, một số nước trên thế giới đã được theo dõi một trong những hiện tượng Nhật thực kỳ thú nhất thế kỷ này. Vậy chính xác thì tại sao lại có hiện tượng Nhật thực? Hiện tượng này có phải là duy nhất không? Nhật thực có xuất hiện ở các hành tinh khác không?
Hiện tượng Nhật thực
Nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời và 3 thiên thể này nằm thẳng hàng với nhau. Tùy thuộc vào mức độ che khuất của Mặt Trăng, các hiện tượng Nhật thực khác nhau được tạo ra, chẳng hạn như Nhật thực toàn phần, Nhật thực một phần và Nhật thực hình khuyên.
Nhật thực toàn phần tức là Mặt trăng nằm giữa Mặt Trời và Trái Đất, lúc này Mặt Trăng tương đối gần Trái Đất nên Mặt Trăng chắn hoàn toàn Mặt Trời nên chúng ta không thể nhận được bức xạ của Mặt Trời xuống Trái Đất.
Nhật thực một phần đề cập đến hiện tượng thiên văn xảy ra khi Mặt Trăng nằm giữa Mặt Trời và Trái Đất, chặn một phần ánh sáng của Mặt Trời xuống Trái Đất.
Nhật thực hình khuyên xảy ra khi Mặt Trời và Mặt Trăng nằm chính xác trên một đường thẳng, nhưng kích cỡ biểu kiến của Mặt Trăng nhỏ hơn kích cỡ biểu kiến của Mặt Trời. Vì thế Mặt Trời vẫn hiện ra như một vòng đai rực rỡ bao quanh Mặt Trăng.
Mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng và của Trái Đất mỗi năm cắt nhau tại các điểm nút lên và nút xuống của quỹ đạo. Vì vậy, một năm có thể quan sát ít nhất 2 lần nhật thực và nhiều nhất là 5 lần.
Các hành tinh khác có thể nhìn thấy Nhật thực hay không?
Câu trả lời là có. Miễn là vệ tinh của các hành tinh này đủ lớn để chặn hoặc che đĩa Mặt Trời, và nằm trên cùng mặt phẳng với Mặt Trời thì chúng sẽ chuyển động xung quanh các hành tinh. Nói cách khác, khi các vệ tinh của một hành tinh và Mặt Trời được sắp xếp trên cùng một mặt phẳng, và vệ tinh đi qua giữa hành tinh và Mặt Trời, thì hành tinh đó sẽ xuất hiện hiện tượng Nhật thực.
Do đó, để có hiện tượng nhật thực toàn phần, điều kiện cần nhất là hành tinh đó phải có vệ tinh. Do đó, không có khả năng xảy ra Nhật thực đối với sao Thủy và sao Kim, vì hai hành tinh này không có vệ tinh.
Sao Hoả có 2 mặt trăng nhỏ là Phobos và Deimos, nhưng do hai vệ tinh này quá nhỏ nên không có Nhật thực toàn phần trên sao Hỏa mà chỉ có Nhật thực một phần. Và trên sao Hỏa, Nhật thực diễn ra rất thường xuyên, điều này có liên quan đến tốc độ quay của vệ tinh.
Ngoài ra, các hành tinh thể khí như Sao Mộc, Sao Thổ, Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương đều có vệ tinh và có thể che phủ bề mặt nhìn thấy của Mặt Trời nên những hành tinh này sẽ tạo ra Nhật thực toàn phần. Tuy nhiên, do chúng là hành tinh khí nên chúng ta gần như không thể nhìn thấy bằng mắt thường.
Sao Mộc có 67 vệ tinh, và một trong số đó là vệ tinh lớn nhất trong hệ Mặt Trời, khi vệ tinh này nằm trên cùng mặt phẳng với Mặt Trời thì sẽ có nhật thực toàn phần trên sao Mộc, và cả hành tinh sẽ rơi vào bóng tối.
Trái Đất có thể là nơi thích hợp nhất để quan sát Nhật thực trong hệ Mặt Trời, vì vệ tinh Mặt Trăng của chúng ta có kích thước vừa phải và vị trí của nó so với Trái Đất và Mặt Trời hoàn toàn phù hợp. Mặt Trăng lớn hơn Mặt Trời ở nơi gần Trái Đất và có thể che khuất hoàn toàn Mặt Trời. Do đó, khi Mặt Trăng dần đi ngang qua Mặt Trời, lớp vỏ bên ngoài của Mặt Trời bị che đi, nhưng chúng ta vẫn có thể nhìn thấy tầng thượng khí quyển của Mặt Trời.
Tuy nhiên, một số nhà khoa học cho rằng Mặt Trăng, vệ tinh tự nhiên của Trái Đất, đang dần rời xa Trái Đất, do đó, vào một ngày nào đó trong tương lai rất xa, Mặt Trăng có thể không còn che được toàn bộ Mặt Trời, và Nhật thực toàn phần sẽ không xuất hiện trên Trái Đất nữa.
Theo Sohu
Nhật thực và nguyệt thực là những hiện tượng tự nhiên vô cùng thú vị của vũ trụ. Mỗi năm có rất nhiều lần hiện tượng nhật thực và nguyệt thực xảy ra. Tuy nhiên không phải ai cũng biết đâu là nguyệt thực, đâu là nhật thực và sự khác biệt giữa hai hiện tượng này là gì? Trong bài này, hãy cùng đội ngũ 24h Thông Tin chúng tôi tìm hiểu xem nhật thực và nguyệt thực khác nhau như thế nào nhé.
Thời điểm xảy ra hiện tượng nguyệt thực và nhật thực?
Nhật thực và nguyệt thực là hai hiện tượng thiên văn xảy ra khi trái đất, mặt trăng, mặt trời cùng nằm trên cùng một mặt phẳng và thẳng hàng với nhau. Tuy nhiên, vị trí của mặt trăng, mặt trời và trái đất sẽ có sự thay đổi thứ tự nên mới tạo ra hai hiện tượng thú vị trên. Vậy khi nào xảy ra hiện tượng nhật thực và nguyệt thực?
- Hiện tượng nhật thực xảy ra khi Mặt trăng, Mặt trời và Trái đất cùng nằm trên một mặt phẳng, thẳng hàng hoặc gần thẳng hàng với nhau. Lúc này, Mặt trăng sẽ nằm ở giữa Trái đất và Mặt trời. Vì nằm ở giữa nên Mặt trăng sẽ che phủ toàn bộ hoặc một phần ánh sáng của Mặt trời chiếu lên Trái đất, dẫn đến hiện tượng trời tối giữa ban ngày [còn gọi là nhật thực].
- Hiện tượng nguyệt thực xảy ra khi mặt trời, mặt trăng và trái đất nằm trong một mặt phẳng đồng thời thẳng hàng với nhau. Tuy nhiên lúc này, vị trí của trái đất và mặt trăng được hoán đổi cho nhau. Tức là trái đất nằm ở giữa mặt trời và mặt trăng. Mặt trăng không có khả năng tự phát sáng nữa. Chúng ta có thể nhìn thấy mặt trăng là nhờ ánh sáng của mặt trời chiếu lên. Chính vì vậy nên khi trái đất nằm giữa sẽ che khuất hoàn toàn ánh sáng của mặt trời chiếu lên mặt trăng từ đó xuất hiện hiện tượng nguyệt thực [dân gian còn gọi là hiện tượng gấu ăn mặt trăng].
Nguyệt thực và nhật thực có những loại nào?
Nguyệt thực và nhật thực được phân thành nhiều loại khác nhau, phụ thuộc vào vị trí của mặt trời, mặt trăng và trái đất khi cùng nằm trên một đường thẳng [có thể là trùng nhau, lệch sang trái hoặc lệch sang phải].
1. Phân loại nhật thực
- Nhật thực toàn phần: Khi mặt trăng, mặt trời và trái đất thẳng hàng với nhau. Đồng thời mặt trăng ở gần trái đất nên che phủ hoàn toàn mặt trời.
- Nhật thực một phần: Khi mặt trăng, mặt trời và trái đất không hoàn toàn thẳng hàng với nhau. Lúc này mặt trăng chỉ có thể che khuất một phần mặt trời.
- Nhật thực hình khuyên: Khi mặt trăng, mặt trời và trái đất nằm thẳng hàng với nhau nhưng do mặt vị trí của mặt trăng khá xa trái đất nên không thể che khuất được hết mặt trời mà chỉ tạo ra hình tròn màu đen ở giữa.
2. Phân loại nguyệt thực
- Nguyệt thực toàn phần [hay còn gọi là hiện tượng “mặt trăng máu”]: Xảy ra khi mặt trăng, mặt trời và trái đất nằm thẳng hàng nhau. Ánh sáng của mặt trời vốn có rất nhiều màu. Tuy nhiên chỉ có duy nhất màu đỏ có thể xuyên qua khí quyển của trái đất và chiếu đến mặt trăng. Chính vì vậy lúc này mặt trăng sẽ có màu đỏ và được gọi là mặt trăng máu.
- Nguyệt thực một phần: Xảy ra khi mặt trăng, trái đất và mặt trời không nằm thẳng hàng nhau. Lúc này trái đất chỉ che phủ một phần của mặt trăng, phần còn lại vẫn được mặt trời chiếu sáng.
Số lần xuất hiện nguyệt thực và nhật thực trong năm
Hiện tượng nhật thực thường sẽ xảy ra ít nhất 2 lần và nhiều nhất là 5 lần trong một năm. Trong khi đó, nguyệt thực chỉ xảy ra khoảng 1 đến 2 lần trong năm, trong vòng 5 năm sẽ có 1 năm không xảy ra hiện tượng nguyệt thực. Lịch sử thiên văn học Thế giới ghi nhận chưa có năm nào xảy ra 8 lần nhật thực và nguyệt thực.
Nguyệt thực ít khi xuất hiện nhưng lại dễ dàng quan sát hơn vì có một nửa trên Trái Đất có thể nhìn thấy nguyệt thực. Trong khi đó nhật thực chỉ xảy ra ở một phạm vi hẹp nên rất hiếm khi được nhìn thấy hiện tượng này. Thậm chí có những nơi trên Trái Đất đến 200 tới 300 năm mới được nhìn thấy hiện tượng nhật thực toàn phần.
Trên đây là những thông tin về nguyệt thực và nhật thực mà chúng tôi muốn chia sẻ với bạn đọc. Hi vọng sau khi tham khảo bài viết, các bạn đã biết sự khác nhau giữa nhật thực, nguyệt thực là gì và những vấn đề liên quan đến hai hiện tượng thiên văn đầy thú vị này. Xin cảm ơn các bạn đã xem bài viết!
Tham khảo thêm: