Chu kỳ động dục hay thời kỳ động dục hay còn gọi là phát dục [Estrous cycle - bắt nguồn từ động dục hay động đực-oestrus trong tiếng Latin và có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp có nghĩa là "ham muốn tình dục"] chỉ về các thay đổi sinh lý định kỳ do sự tác động của hoocmon sinh dục gây ra. Chu kỳ này diễn ra ở hầu hết các động vật có vú thuộc giống cái, ở một số loài, kể cả loài người, chu kỳ kinh nguyệt bắt đầu sau khi trưởng thành về giới tính ở phụ nữ và bị gián đoạn bởi các giai đoạn vô sinh hoặc mang thai. Thông thường, chu kỳ động dục sẽ tiếp tục cho đến khi cá thể đó chết. Một số động vật có thể xuất hiện âm đạo chảy máu, thường nhầm lẫn về kinh nguyệt, còn được gọi là "giai đoạn".
Về mặt giải phẫu, các động vật có vú có chung hệ thống sinh sản, bao gồm hệ thống dưới đồi điều tiết giải phóng hormon phóng thích gonadotropin trong tuyến yên tiết ra hormon kích thích nang trứng và hoocmon luteinizing và buồng trứng phóng thích hormone giới tính bao gồm estrogen và progesterone. Tuy nhiên, các loài khác nhau đáng kể trong hoạt động điều tiết. Một điểm khác biệt là động vật có chu kỳ động dục sẽ hấp thụ nội mạc tử cung nếu sự thụ thai không xảy ra trong chu kỳ đó. Động vật có chu kỳ kinh nguyệt sẽ làm mất nội mạc tử cung thông qua kinh nguyệt. Một điểm khác biệt là hoạt động tình dục.
Ở những loài có chu kỳ động dục, con cái thường chỉ quan hệ tình dục trong giai đoạn động dục của chu kỳ của chúng. Ngược lại, những con cái có chu kỳ kinh nguyệt có thể hoạt động tình dục bất cứ lúc nào trong chu kỳ của chúng, ngay cả khi chúng không rụng trứng. Con người có chu kỳ kinh nguyệt hơn là chu kỳ động dục. Họ, không giống như các loài khác, được cho là không có bất kỳ dấu hiệu rõ ràng bên ngoài nào để báo hiệu sự thụ nhận của estral khi rụng trứng [che đậy, che giấu]. Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho thấy rằng phụ nữ có khuynh hướng có quan hệ tình dục nhiều hơn và có nhiều hoạt động tình dục ngay trước khi rụng trứng [động dục].
Thời điểm động dục [thành thục] lần đầu của chó cái trung bình từ 6–12 tháng tuổi và còn phụ thuộc vào giống chó và nhiều yếu tố khác nữa nên không thể xác định chính xác tuổi động dục của chó. Các giống chó tầm vóc nhỏ thành thục khoảng 6–10 tháng tuổi, các giống tầm vóc to muộn hơn khoảng 12 tháng tuổi. Tuy nhiên, nhiều giống chó to có chu kỳ động dục đầu tiên xảy ra từ 18–24 tháng tuổi. Các giống chó lai tạp, lai đồng hoặc cận huyết, chó sống ở vùng khí hậu ôn hoặc hàn đới, chó ốm bệnh, nuôi dưỡng kém, hoặc chó nuôi quá béo sẽ động dục muộn hơn và biểu hiện động dục không mãnh liêt bằng chó khác.
Dấu hiệu chó cái đến kì động dục là bộ phận sinh dục và núm đầu vú mẩy lên, âm hộ sưng to dần có dịch nhờn trong, nhớt từ âm đạo tiết ra, có thể trông thấy một vài giọt máu sắp hành kinh. Sau các dấu hiệu trên từ 7-10 ngày, chó bắt đầu chính thức ra kinh. Lúc đầu không nhiều, chó thường quay đầu lại tự liếm sạch. Sau đó khoảng 3-5 ngày máu ra ồ ạt, không liếm kịp, dây rớt ra nền nhà. Đây là lý do những người không nuôi chó sinh sản muốn triệt sản chó cái.
Tránh cho chó cái đi rông trong thời gian này, vì chó đực có thể phát hiện chó cái động dục bán kính 2-3km, chó đực sẽ dụ đối tác và chó cái sẽ rất dễ giao phối tự nhiên với chó đực quanh vùng. Chúng có thể tự nhận biết và đến với nhau. Con đực có thể phát hiện một chó cái động dục trong bán kính 2-3km do khả năng ngửi mùi. Lúc này, cửa mình chó cái sưng to khác thường và cương cứng, sau ngày 17-22 thì âm hộ khô dần, dịch tiết dần hết và chó cái không thích gần đực nữa.
Mèo động dục là hiện tượng xảy ra ở cả giống đực và giống cái. Tuy nhiên, ở mỗi giới lại có những biểu hiện khác nhau. Mèo đực thường tiểu tiện bừa bãi do trong thời gian động dục chúng thường đánh dấu lãnh thổ bằng nước tiểu, chúng thường có tư thế đứng, giữ đuôi vểnh cao và “phun” nước tiểu vào các đồ vật theo chiều dọc, đồng thời, đuôi sẽ có hiện tượng di chuyển liên tục. Trong thời gian này, hệ thống sinh sản của mèo đực luôn trong trạng thái hưng phấn.
Thông thường, đến thời kỳ động dục mèo cái sẽ tru lên, kêu rít, quằn quại, và nỗ lực nhằm thu hút hoặc chạy trốn cùng mèo đực. Những biểu hiện động dục ở mèo cái có thể bao gồm bồn chồn, tiếng kêu khác lạ so với thường ngày, hay lăn tròn trên mặt đất và rên rỉ. Hành vi bồn chồn và đứng ngồi không yên có thể là dấu hiệu động dục ở mèo cái, mèo cái có thể liên tục cọ người quanh mắt cá chân của người chủ và có thể gây tổn thương khi cố rời đi [cố cấu giữ]. Hành vi này cũng sẽ lộ rõ khi mèo cọ xát má và cằm là vị trí tuyến mùi hương của mèo lên đồ đạc, đặc biệt là những khu vực ra vào như khung cửa. Khi động dục, mèo cái có thể thay đổi mùi hương một cách tinh tế. Mèo thích lưu mùi hương xung quanh để mời gọi bạn tình
Ở mèo
Mèo cái có xu hướng liếm khu vực âm hộ thường xuyên [do cơ quan này có hiện tượng sưng nhẹ và rỉ máu khiến chúng khó chịu]. Khi vuốt ve chúng ở phần lưng hoặc sát đuôi, mèo cái sẽ nâng mông lên, đuôi xoay sang một bên, ngay tại vị trí chúng đang đứng, hai chân sau thay nhau cử động lên xuống. Đây chính là tư thế sẵn sàng để thực hiện việc giao phối, dấu hiệu mèo sẵn sàng giao phối điển hình là phản xạ lệch đuôi, phản xạ này là cách để mèo đực dễ dàng đưa bộ phận sinh dục vào âm hộ của mèo cái và giao phối. Chỉ cần xoa lưng mèo, đặc biệt ở vùng xương chậu và mông, mèo cái có thể nâng mông lên và nâng đuôi sang một bên.
Ở thỏ
Thỏ cái bắt đầu động dục và có thể chịu dực 4-5 tháng tuổi. Đối với thỏ ngoại tuổi phối giống thích hợp là lúc khối lượng cơ thể đạt từ 3 kg trở lên, thỏ lai đạt 2,6 kg trớ lên vào lúc 5,5-6 tháng tuổi. Chu kỳ động dục của thỏ thường là 10-16 ngày, thời gian động dục kéo dài 3-5 ngày. Thỏ cái động dục sớm hay muộn, định kỳ hay không là do thể lực, trạng thái sức khoẻ. Có thể kích thích thỏ cái động dục bằng cách nhốt thỏ cái gần thỏ đực hoặc có thể dùng kích dục tố như huyết thanh ngựa chửa để tiêm bắp với liều 15 đơn vị chuột cho 1 kg thể trọng, sau khi tiêm 1-4 ngày là phối giống được.
- Spindler, R.E., Wildt, D.E. Circannual variations in intraovarian oocyte but not epididymal sperm quality in the domestic cat.Biology of Reproduction1999;61:188–194.
- Pelican, K., Wildt, D., Pukazhenthi, B., Howard, JG. Ovarian control for assisted reproduction in the domestic cat and wild felids. Theriogenology 2006;66: 37–48.
- Systematic overview
- Etymology
- Cat estrous cycle Lưu trữ 2005-08-01 tại Wayback Machine
- Horse estrous cycle Lưu trữ 2005-04-19 tại Wayback Machine
- NY times 'Lap-Dance Science'
Bài viết này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.
|
Lấy từ “//vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Chu_kỳ_động_dục&oldid=64336926”
Cứ nửa năm một lần là đến chu kỳ kinh nguyệt của chó. 1 năm 2 lần. Nếu như bạn không muốn chúng sinh con, thì sau thời ký chó có kinh tầm 1 ? 2 tuần phải tránh không để chúng tiếp xúc với những chú chó khác. Chu kì salo ở chó [hay còn gọi là chu kỳ kinh nguyệt] tương ứng với chu kì động dục. Chó cái không có kinh nguyệt hàng tháng giống như con người. Trong giai đoạn này, chó cái cần được theo dõi và chăm sóc một cách kỹ lưỡng để có được sức khỏe tốt nhất.
Phần lớn thời kỳ động dục của chó cái sẽ bắt đầu trong khoảng từ 6 ? 12 tháng tùy theo loại chó. Chó nhỏ sẽ động dục sớm hơn chó to. Khi chó cái bắt đầu thời kỳ động dục đầu tiên. Bạn nên ghi chép lại cẩn thận để tiện theo dõi và biết được khi nào thời kỳ tiếp theo sẽ diễn ra.
Chu kỳ động dục của chó cái chia làm 4 giai đoạn
- Giai đoạn trước động dục: Giai đoạn này thường kéo dài khoảng 9 ngày và được đánh dấu bằng việc tăng nồng độ Estrogen trong cơ thể. Chó cái sẽ chưa chấp nhận sự tiếp cận từ chó đực nhưng có thể xuất hiện nhiều dấu hiệu của thời kỳ động dục.
- Giai đoạn đang động dục: Giai đoạn này thường kéo dài khoảng 9 ngày. Lượng estrogen giảm trong khi lượng progesterone tăng. Chó cái sẽ bắt đầu việc rụng trứng, tức là một loạt trứng sẽ được phóng ra từ buồng trứng, sẵn sàng để thụ tinh. Thời điểm động dục của chó cái sẽ bắt đầu chấp nhận khi chó đực tiếp cận để bắt đầu quá trình sinh sản.
- Giai đoạn sau động dục: Giai đoạn động dục của chó cái kéo dài khoảng 2 tháng. Lượng progesterone vẫn cao nhưng chó cái sẽ không chấp nhận sự tiếp cận từ chó đực nữa.
- Giai đoạn đình dục: Đây là giai đoạn nghỉ. Kéo dài cho đến khi chó cái lại bắt đầu thời kỳ chu kỳ kinh nguyệt của chó mới.
Các giai đoạn salo ở chó cái
Theo các bác sĩ thú y , chu kỳ kinh nguyệt của chó xuất hiện 1 ? 2 lần mỗi năm. Độ tuổi bắt đầu động dục là 9 ? 12 tháng tuổi, điều này có thể thay đổi tùy theo từng giống và kích cỡ chó. Không giống như động vật linh trưởng, chó cái không có thời kì mãn kinh. Chúng có thể động dục và mang thai trong suốt cuộc đời. Tuy nhiên, khoảng cách giữa các đợt salo ở chó cách xa hơn so với linh trưởng.
Chu kỳ salo ở chó bao gồm 3 giai đoạn: Proestrus, Estrus, Diestrus . Ở mỗi giai đoạn, cơ thể chó sẽ có sự thay đổi Hormone khác nhau. Trong đó:
- Hormone Estrogen: bắt đầu chu kỳ nhiệt
- Hormone Luteinizing: thúc đẩy việc rụng trứng
- Hormone Progesterone: duy trì thai
Proestrus – Trước chu kỳ kinh nguyệt của chó
Proestrus nghĩa là tiền động dục. Giai đoạn này trung bình kéo dài 9 ngày trên tất cả các giống chó cảnh . Có thể nằm trong khoảng 4 ? 15 ngày. Lúc này âm hộ của chó dần dần sưng lên và chảy ra dịch màu nâu đỏ. Trong giai đoạn proestrus, cơ thể của chó cái đang chuẩn bị cho một kỳ mang thai. Đa số chó cái sẽ không chấp nhận con đực lúc này. Tuy nhiên vẫn có một vài ngoại lệ. Đây là nguyên nhân gây phối trượt phổ biến nhất. Nồng độ estrogen bắt đầu tăng khoảng 1 tháng trước khi bắt đầu giai đoạn proestrus. Sau đó đạt đỉnh điểm và dừng vào cuối giai đoạn này.
Phần lớn chó có kinh thường rất thích sạch sẽ. Chúng sẽ nhanh chóng liếm hết những chất tiết ra từ âm hộ. Vì thế cũng phải chú ý đến hành động liếm thức ăn trong chu kỳ kinh nguyệt của chó. Một vài chó cái thì có lượng chất nhờn tiết ra nhiều nên âm đạo không có hiện tượng bị sưng. Nhưng có một vài con khác lại không có chất nhờn gây ra hiện tượng âm đạo bị sưng lên vô cùng nguy hiểm. Nhưng đặc biệt những chú chó có kích thước lớn… lại không có biểu hiện gì ra bên ngoài.
Trong giai đoạn này, chó cái thường có một sức hấp dẫn với những chú chó đực. Phần lớn chó cái thường khá tùy tiện. Tuy nhiên ngoài những con có kinh nghiệm ra thì phần lớn chúng đều từ chối giao phối.
Estrus – Trong chu kỳ kinh nguyệt của chó
Estrus nghĩa là động dục. Giai đoạn này thường kéo dài khoảng 8 ngày. Nhưng có thể kéo dài 3 ? 21 ngày tùy vào từng giống chó. Khi chó ngừng ra máu, hoa bắt đầu mềm đi là đánh dấu sự chấm dứt của giai đoạn tiền động dục để bắt đầu cho giai đoạn động dục thật sự.
Chó cái có phần hiền lành hơn, âm hộ sưng và đỏ, dịch tiết âm đạo màu hồng nhạt hoặc màu vàng. Tác dụng của progesterone là khiến tử cung mềm hơn. Giảm co thắt tử cung giúp phôi bám chắc chắn vào. Và vì vậy nó được gọi là hormone an thai hay thuốc an thai. LH gia tăng kích thích rụng trứng trong vòng 2 ? 3 ngày, chó cái sẽ muốn gần gũi với chó đực. Đây là thời điểm tốt nhất để cho nhảy đực.
Đặc biệt lưu ý
Bình thường trong chu kỳ kinh nguyệt, chúng sẽ không ra kinh nữa. Âm hộ không đầy nhưng cũng không bị sưng lên. Có thể ra những chất nhờn không màu hoặc có màu hơi vàng. Chó có kinh trong giai đoạn này thì thường hay đi theo chó đực, và sẽ tiến hành giao phối.
Nói chung, thời kì rụng trứng sẽ xảy ra vào ngày thứ hai trong quá trình động dục. Vì vậy giao phối vào ngày này là tốt nhất. Còn nếu giao phối trước hoặc sau đó, thì khả năng thụ thai sẽ tăng lên. Sau thời điểm này, lượng estrogen đã suy giảm, hết tác dụng kích dục nên chó cái có thể không chịu đực. Không cho đực phối, thậm chí cắn cả chó đực.
Diestrus – Sau chu kỳ kinh nguyệt của chó
Diestrus tức là sau động dục, chó cái hoàn toàn không chịu đực nữa, hoa thâm đi, teo lại. Giai đoạn này có thể kéo dài khoảng 50 ? 80 ngày, trung bình khoảng 60 ngày. Diestrus sẽ bắt đầu bất kể chó cái nào có mang thai hay không đã được tạo hoặc đang mang thai. Trong giai đoạn này, cơ thể của chó sẽ có những phản ứng như đang mang thai. Bạn có thể nhận biết khi thấy chó mang thai giả.
Sau Diestrus là giai đoạn nghỉ, có thể kéo dài 130 ? 250 ngày. Một số giống chó như Dingo và Basenji, có chu kỳ nghỉ rất lâu. Và chỉ có 1 chu kỳ động dục trong một năm. Trong thời gian này, chó cái không sinh hoạt tình dục. Tử cung chưa sẵn sàng cho thời kì động dục tiếp theo. Đây là một giai đoạn nghỉ ngơi để cơ thể chuẩn bị cho lần động dục tiếp theo. Kéo dài cho đến khi chó cái lại bắt đầu thời kỳ động dục mới.
Những dấu hiệu thời kỳ động dục của chó cái bắt đầu
- Thay đổi tâm trạng: Một số chó cái có thể thay đổi tâm trọng trong một thời gian ngắn trước thời kỳ động dục. Một số trở nên nhạy cảm hơn.
- Núm vú bị sưng: Đôi khi núm vú và ngực sẽ hơi sưng lên một chút. Đây cũng có thể là đấu hiệu của việc có thai giả. Chó cái xuất hiện dấu hiệu của việc có thai cho dù thực tế là không phải vậy. Tuy nhiên việc này sẽ biến mất sau vài tuần.
- Bỗng dưng có chó đực tiếp cận: Chó đực có thể phát hiện ra chó cái trong thời kỳ động dục từ rất sớm. Bởi chúng có thể ngửi thấy sự thay đổi trong hormone của chó cái.
- Đuôi dựng đứng: Khi chó cái sẵn sàng sinh sản thì nó thường đứng yên khi chó đực tiếp cận âm hộ của nó. Chó cái sẽ dựng đứng đuôi lên. Và vẫy từ bên này sang bên kia để đảm bảo chó đực ngửi thấy mùi.
- Âm hộ bị sưng: Âm hộ có thể hơi sưng lên nhưng dấu hiệu này ở các con chó khác nhau cũng rất khác nhau. Có con không sưng mấy.
- Chảy máu kinh: Đây thường là dấu hiệu chắc chắn nhất rằng thời kỳ động dục đã đến. Máu màu đỏ nhạt trong tuần đầu tiên sẽ chuyển sang đậm hơn trong thời kỳ sinh sản. Và quay trở lại màu đỏ trước khi ngừng chảy. Một số loại chó cái tự giữ sạch cho bản thân đến nỗi có thể khó phát hiện động dục.
- Âm hộ nhỏ: Chó cái trong thời kỳ động dục, âm hộ sưng lên gấp 2,3 lần thông thường. Chó cái trong thời kỳ động dục, âm hộ sưng to, đổi vị trí để chó đực có thể dễ dàng đi vào. Máu sẽ chuyển từ màu đỏ tươi sang màu đỏ hơi vàng.
Những điều cần lưu ý khi chó cái trong thời kỳ động dục
- Quan sát chó cái cẩn thận để đảm bảo không xảy ra việc có thai ngoài ý muốn. Bởi chó đực có thể phát hiện ra mùi chó cái trong thời kỳ động dục từ rất xa. Và chúng sẵn sàng đi tới để tìm chó cái.
- Kiên nhẫn và nhẹ nhàng với chó cái bởi chúng có thể cảm thấy khó ở trong giai đoạn trước động dục.
- Không tắm cho chó cho đến khi ngừng chảy máu. Nhờ vậy bạn có thể đảm bảo rằng cổ tử cung của chúng đã đóng lại. Và chúng sẽ không bị nhiễm trùng đường tiểu hoặc nhiễm trùng âm đạo từ nước tắm.
- Có thể dùng băng vệ sinh dành riêng cho chó để không bị bẩn trong nhà.
- Cân nhắc việc cắt buồng trứng cho chó cái sau lần động dục đầu tiên.
Kiểm tra bệnh Brucelle trước khi phối giống
Khi bạn đã xác định được chu kỳ kinh nguyệt của chó cái và có ý định có chó con. Thì hãy đưa chó đến bác sỹ thú y để kiểm tra bệnh Brucelle trước khi xảy ra thời kỳ động dục tiếp theo. Hãy yêu cầu kiểm tra cả chó đực. Vì Brucelle là bệnh do vi khuẩn gây ra và lây nhiễm qua đường tình dục. Nó có thể gây ra tình trạng vô sinh ở cả chó đực và chó cái.
Không nên cho chó cái sinh sản trong lần động dục đầu tiên hay thứ hai. Bởi trứng chưa đủ trưởng thành. Tốt nhất nên cho chó cái sinh sản ở lần động dục thứ ba hoặc sau đó. Khi chó ở khoảng 1.5 ? 2 tuổi và đảm bảo điều kiện sức khỏe.