định công nhận được 116 nghề truyền thống, làng nghề và làng nghề truyền thống cho 14 địa phương, trong đó: 30 nghề truyền thống, 29 làng nghề và 57 làng nghề truyền thống. Việc công nhận nghề, làng nghề và làng nghề truyền thống đã góp phần khôi phục và phát triển được nhiều nghề truyền thống như: nghề thêu ren, dệt thổ cẩm, ư rượu, mây tre đan lá…..vv. Tổng số cơ sở tham gia sản xuất kinh doanh các làng nghề năm 2022 là 8.002 cơ sở, bao gồm 19 doanh nghiệp, 8 hợp tác xã, 24 tổ hợp tác và trên 7.951 hộ gia đình. Như vậy hình thức tổ chức sản xuất hiện nay trong các làng nghề chủ yếu vẫn là sản xuất tại các hộ gia đình, quy mô nhỏ.
Tổng doanh thu từ các hoạt động sản xuất kinh doanh trong các làng nghề đã được công nhận 1.357,720 tỷ đồng, trong đó nhóm sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ có doanh thu lớn nhất 625,400 tỷ đồng; sản xuất đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ, thủy tinh, dệt may, sợi, thêu ren, đan lát, cơ khí nhỏ có doanh thu 434,231 tỷ đồng, sản xuất và kinh doanh sinh vật cảnh 232 tỷ đồng. Đã có 18 sản phẩm OCOP là sản phẩm của làng nghề, làng nghề truyền thống, tại các huyện như: Chiếu cói [Nga Sơn, Quảng Xương]; Bánh gai Lâm Thắm, Bánh lá răng bừa Xuân Lập, Miến gạo Phú Xuân, Nón lá Ngọc Thơm [Thọ Xuân]; Đồ Đồng Thiệu Trung, Bánh đa Tân Châu [Thiệu Hóa]; Dao rèn Tiến Lộc [Hậu Lộc]; Miến gạo Thăng Long, Hương bài Vạn Thắng [Nông Cống]; Chè Lam phủ Quảng [Vĩnh Lộc]; Tương bần làng Ái [Yên Định]. Số lượng lao động trong làng nghề trên 15.993 lao động, trong đó số lao động thường xuyên chiếm 65%; lao động thời vụ chiếm 35%. Lao động phần lớn chưa qua đào tạo, việc học nghề thông qua truyền nghề và được dạy nghề trong quá trình sản xuất nên làng nghề hiện đang thiếu lao động có kỹ thuật và mỹ thuật trình độ cao, thu nhập của các lao động làng nghề hiện nay bình quân đạt 4,0- 12 triệu đồng/người/tháng; tùy theo nhóm nghề.
Các làng nghề, làng nghề truyền thống và nghề truyền thống sau khi được UBND tỉnh công nhận đã và đang có bước phát triển tốt, theo cơ chế thị trường nhưng vẫn chưa phát huy hết giá trị, do còn những tồn tại, hạn chế và nguyên nhâu sau:
- Đa phần các cơ sở làng nghề nằm xen kẽ trong các khu dân cư, chưa được bố trí quy hoạch riêng; quy mô hộ gia đình là chính, thiếu vốn, thiết bị công nghệ sản xuất đơn giản, sản xuất thủ công là chủ yếu.
- Nhiều cơ sở sản xuất kinh doanh trong các làng nghề, làng nghề truyền thống đang sử dụng công nghệ, thiết bị lạc hậu, sản xuất thủ công là chủ yếu, bị động về nguyên liệu và thiếu vốn cho sản xuất, kinh doanh. Số thợ có tay nghề cao và nghệ nhân chưa nhiều trong các làng nghề. Phần lớn sản phẩm ngành nghề nông thôn mẫu mã đơn giản, chưa có nhiều sản phẩm tạo được thương hiệu lớn, khó cạnh tranh được với sản phẩm cùng loại trên thị trường.
- Thị trường tiêu thụ sản phẩm hạn chế và thiếu tính ổn định, tiêu thụ nội địa vẫn là chính nên giá trị chưa cao, lượng xuất khẩu hàng năm không nhiều; nguồn lực đầu tư phát triển ngành nghề nông thôn còn khiêm tốn, chủ yếu mới đầu tư hỗ trợ công tác đào tạo nghề, đổi mới công nghệ;
- Phần lớn là lao động phụ, số thợ tay nghề cao chiếm tỷ lệ rất ít; số lượng lao động ở các làng nghề đang có xu hướng giảm do nhu cầu sử dụng của các doanh nghiệp. Thu nhập lao động làng nghề mặc dù tăng so với trước đây, song vẫn thấp hơn thu nhập của lao động tại các doanh nghiệp;
Cơ hội và thách thức với nghề truyền thống, làng nghề và làng nghề truyền thống trước cuộc cách mạng 4.0
Có thể nói, sự phát triển của nghề truyền thống, làng nghề và làng nghề truyền thống đã góp phần tăng nhanh sản xuất công nghiệp; thu hút hàng vạn lao động thời vụ, cũng như tạo việc làm thường xuyên và là nguồn thu nhập chính của hàng nghìn gia đình; đóng góp quan trọng trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và góp phần xây dựng nông thôn mới ở địa phương.
Trong những năm qua, làng nghề ở Thanh Hóa có sự chuyển biến mạnh, gia tăng không ngừng về số lượng và giá trị sản xuất. Tuy nhiên, hiện nay, cuộc cách mạng công nghệ 4.0 diễn ra ngoài việc đem đến những lợi ích, thuận lợi, cơ hội nhưng cũng không kém phần khó khăn và thách thức cho các làng nghề như: năng lực tài chính; trình độ công nghệ; vùng nguyên liệu; hạn chế trong tiếp cận thông tin và thị trường, doanh nghiệp chưa thể tham gia chuỗi toàn cầu,…Do vậy, trong thời gian tới cần có những giải pháp nhằm thúc đẩy và phát triển nghề truyền thống, làng nghề, làng nghề truyền thống một các bền vững, cụ thể:
- Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về chủ trương của Đảng và nhà nước, ý nghĩa, tầm quan trọng về phát triển ngành nghề nông thôn, bảo tồn và phát triển làng nghề, nghề và làng nghề truyền thống; gắn phát triển ngành nghề nông thôn với xây dựng nông thôn mới, tái cơ cấu nông nghiệp và thực hiện các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch tỉnh giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến 2045;
- Để làng nghề tồn tại và phát triển, linh hồn của các làng nghề chính là các nghệ nhân, thợ giỏi, thợ lành nghề; nhất là trong cuộc cách mạng công nghệ 4.0 việc mở các lớp đào tạo về thiết kế, marketing doanh nghiệp, kĩ năng bán hàng, ứng dụng công nghệ…và các lớp truyền lại tinh hoa của nghề cho thế hệ sau là rất quan trọng; bên cạnh đó, các làng nghề, làng nghề truyền thống cần phải chuyển đổi về hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh; tái cơ cấu sản phẩm, loại bỏ các sản phẩm truyền thống hiện có của làng nghề nhưng không phù hợp với nhu cầu khách hàng. Cùng với đó là sáng tạo ra các sản phẩm mới đáp ứng được nhu cầu và phải đưa giá trị văn hóa vào sản phẩm; bảo đảm phát triển đồng bộ, tránh ô nhiễm môi trường.
- Xây dựng và phát triển làng nghề, làng nghề truyền thống có sản phẩm đặc trưng, tham gia vào chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” tạo thành thương hiệu sản phẩm hàng hóa và thương hiệu du lịch của tỉnh; ngoài ra cần phải đa dạng mẫu mã, chất lượng của từng sản phẩm trong các làng nghề, làng nghề truyền thống để kích thích, thu hút khách hàng mua sản phẩm; để làm được việc này thì các làng nghề, làng nghề truyền thống phải thường xuyên học hỏi, tích lũy kinh nghiệm, kiến thức, kĩ năng để sáng tạo ra nhiều hàng hóa bền đẹp, đa dạng kiểu cách. Hiện nay, hầu hết các sản phẩm tại làng nghề Thanh Hóa chưa được đầu tư thiết kế, làm mới sản phẩm hay tạo ra những sản phẩm khác biệt, hấp dẫn người mua mà chủ yếu là cách sản xuất truyền thống, mẫu mã truyền thống, hay xuất khẩu thô với giá trị chưa cao. Vì vậy, việc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại trong 1 sản phẩm để đáp ứng được nhu cầu khách hàng là điều rất cần thiết.
- Tạo điều kiện để kêu gọi, huy động nhiều nguồn lực nhằm thực hiện các dự án đầu tư, ứng dụng máy móc, thiết bị tiên tiến, hiện đại hóa cho các cơ sở sản xuất trong các làng nghề, làng nghề truyền thống; có chính sách đầu tư hạ tầng làng nghề, hỗ trợ, cải thiện môi trường kinh doanh để các làng nghề có thể tiếp cận với đất đai, nguồn vốn vay ưu đãi, khuyến khích, tạo điều kiện để các làng nghề hấp thụ, tiếp thu công nghệ mới; đồng thời, đẩy mạnh phát triển thương mại điện tử góp phần quan trọng nâng cao năng lực cạnh tranh ở cả cấp độ sản phẩm và cấp độ làng nghề.