Ở Việt Nam thời gian có sứa gây ngứa xuất hiện hầu hết các tháng trong năm. Các bãi tắm thuộc các tỉnh Quảng Ninh, Hải Phòng, Thanh Hóa, Nghệ An, Nha Trang, Vũng Tàu cần lưu ý khi tắm biển vì rất dễ gặp sứa ngứa [Chrysaora], xuất hiện từ tháng 4 đến tháng 8 hàng năm đúng, vào mùa du lịch biển.
Sứa biển độc như thế nào ?
Sứa biển có các xúc tu với hàng triệu tế bào có chứa chất gây dị ứng và gây độc, vì vậy nếu vô tình chạm vào sứa khi đang bơi, các chất độc này sẽ bám vào da, và xâm nhập vào cơ thể bạn.
Tùy theo loại sứa có độc chất cao hay thấp mà cơ thể bạn sẽ có những biểu hiện khác nhau. Nếu nhẹ, nạn chân chỉ có phản ứng ngoài da, tại chỗ nổi rát, mẩn đỏ và ngứa nhiều. Ở thể nặng có thể khiến người chạm phải đau đầu, tức ngực, tím tái, vã mồ hôi, nôn khan, đau bụng và tiêu lỏng nhiều lần, mạch nhanh, nhỏ, huyết áp tụt,… có thể dẫn đến ngưng thở, hôn mê và tử vong.
Xử trí đúng cách khi bị sứa cắn
- Đưa ngay người bị sứa đốt ra khỏi vùng nguy hiểm có sứa.
- Nhổ các xúc tu bám vào da bằng dụng cụ sạch.
- Hạn chế chạm tay vào vết đốt tránh gây nhiễm trùng lan rộng vết thương.
- Rửa vết đốt bằng giấm hay nước biển để làm sạch các chất độc. Có thể dùng ammoniac, cồn hoặc soda cũng phát huy tác dụng tốt. Chườm mát các vị trí tổn thương. Không sử dụng nước ngọt để rửa do sẽ làm tăng hoạt tính độc của sứa.
- Có thể uống thêm thuốc giảm đau , thuốc kháng histamin và bôi kem có chứa corticoid.
- Theo dõi người bị đốt nếu có những biểu hiện nặng như đau đầu, tức ngực, tím tái, vã mồ hôi, phù mặt, nôn ói, đau bụng và tiêu lỏng nhiều lần, mạch nhanh, nhỏ, huyết áp tụt… thì phải chở ngay đến cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu và điều trị.
Lê Cầm [Theo Life Noggin]
Các loại nước rửa khác nhau để điều trị đau và loại bỏ nematocysts, tùy thuộc vào động vật cụ thể
Điều trị nọc của Cnidaria bao gồm loại bỏ các xúc tu bằng kẹp [tốt nhất] hoặc ngón tay [găng tay đôi nếu có thể] và rửa tự do để loại bỏ các tế bào khó nhìn thấy. Loại nước rửa thay đổi theo sinh vật đốt:
Đối với các con sứa sống ở vùng nước không nhiệt đới và đối với san hô, nước biển có thể được sử dụng.
Đối với các con sứa sống trong nước nhiệt đới, có thể sử dụng nước rửa giấm và nước biển. Giấm không nên được sử dụng vì nó có thể kích hoạt nematocysts chưa được thải ra.
Đối với các sứa hộp, dấm ức chế nematocysts và được sử dụng như rửa ban đầu nếu có, tiếp theo là rửa nước biển. Giấm không nên được sử dụng vì nó có thể kích hoạt nematocysts chưa được thải ra.
Đối với những con Portoguese man -of-war, nước biển có thể được sử dụng. Giấm không nên được sử dụng vì nó có thể kích hoạt nematocysts chưa được thải ra.
Bất kỳ khó thở hoặc thay đổi về mức độ ý thức, bất kể mức độ gì, là trường hợp khẩn cấp về y tế, yêu cầu vận chuyển đến trung tâm y tế và có thể tiêm epinephrine.
Triệu chứng được điều trị hỗ trợ. Đau do các sứa biển lớn, thường ngắn, có thể được giảm bằng baking soda trong dung dịch 50:50 được bôi lên da. Ngâm vùng bị ảnh hưởng trong bồn nước ấm [105-110 ° F] đã được chứng minh là có hiệu quả để giảm đau, cũng như thuốc giảm đau không steroid [NSAID]. Đối với đau nặng, opioid được ưa thích hơn. Co cứng cơ có thể được điều trị với benzodiazepine. Truyền dịch tĩnh mạch và epinephrine có thể được cung cấp nếu sốc tiến triển. Kháng độc tố có sẵn cho các nọc độc của sứa hộp s C. fleckeri nhưng không phải cho các loài ở Bắc Mỹ.
Sự phát ban ngứa, ngứa, phát ban mủ này ảnh hưởng đến người bơi lội ở một số vị trí ở Đại Tây Dương [ví dụ Florida, Caribbean, Long Island]. Đó là do mẫn cảm với từ ấu trùng của hải quỳ [ví dụ, Edwardsiella lineate] hoặc con rận biển thimble jellyfish [Linuche unguiculata]. Phát ban xuất hiện nơi bộ đồ tắm chạm vào da. Những người tiếp xúc với ấu trùng nên tắm sau khi cởi đồ bơi. Các biểu hiện da có thể được điều trị bằng kem dưỡng da hydrocortisone, và nếu cần thiết, một thuốc kháng histamin uống. Các phản ứng nặng hơn có thể cần phải bổ sung prednisone đường uống hoặc tĩnh mạch.
Ngứa là một triệu chứng có thể gây ra sự khó chịu đáng kể và là một trong những lý do phổ biến nhất mà bệnh nhân cần tư vấn của bác sĩ da liễu. Ngứa gây gãi, có thể gây các vết gãi, cái mà có thể gây viêm, thoái hóa da, và nhiễm trùng thứ phát có thể xảy ra. Da có thể trở nên bị lichen hóa, bong vảy, và bị cào xước.
Bệnh sử hiện tại nên xác định khởi phát của triệu chứng ngứa, vị trí ban đầu, tiến triển, thời gian, các tính chất của ngứa [ví dụ như ban đêm hoặc ban ngày, ngắt quãng hoặc dai dẳng, sự biến đổi theo mùa] với bất kỳ phát ban nào. Cần thu thập tiền sử thuốc cẩn thận bao gồm cả thuốc kê đơn và thuốc không kê đơn, đặc biệt chú ý đến các loại thuốc mới bắt đầu sử dụng gần đây. Cần xem xét lại việc sử dụng chất dưỡng ẩm và các thuốc tại chỗ khác của bệnh nhân [ví dụ hydrocortisone, diphenhydramine]. Tiền sử nên bao gồm bất kỳ yếu tố nào làm cho ngứa trở nên đỡ hoặc nặng hơn
Đánh giá toàn diện tìm kiếm các triệu chứng của các bệnh lý nguyên nhân, bao gồm
Triệu chứng chỉ điểm như sút cân, mệt mỏi, và đổ mồ hôi ban đêm [ung thư]
Tiền sử y khoa nên xác định được các bệnh lý căn nguyên [ví dụ như bệnh thận, bệnh lý bài xuất mật, bệnh ung thư được điều trị bằng hóa trị liệu] và trạng thái tình cảm của bệnh nhân. Tiền sử dịch tễ nên tập trung vào các thành viên trong gia đình có các triệu chứng ngứa và tổn thương da tương tự như bệnh ghẻ, chấy rận; mối quan hệ giữa ngứa với nghề nghiệp hoặc tiếp xúc với thực vật, động vật hoặc hoá chất; và lịch sử của chuyến đi gần đây.
Khám lâm sàng bắt đầu bằng việc xem xét lại sự xuất hiện lâm sàng của các triệu chứng vàng da, sút cân hoặc tăng cân, và sự mệt mỏi. Khám da kỹ lưỡng nên được thực hiện để phát hiện sự hiện diện, hình thái học, mức độ và phân bố tổn thương da. Khám ngoài da cũng nên lưu ý các dấu hiệu nhiễm trùng thứ phát [ví dụ, đỏ da, sưng, nóng, màu vàng tươi hoặc vàng mật ong].
Khám da nên lưu ý phát hiện các hạch gợi ý bệnh ung thư. Khám ổ bụng nên tập trung vào các cơ quan, khối u, và các vùng có đau [bệnh lý bài xuất mật hoặc ung thư]. Khám thần kinh nên tập trung vào vùng yếu, co cứng, hoặc tê cứng [đa xơ cứng].
Những phát hiện sau đây cần được quan tâm đặc biệt:
Triệu chứng chỉ điểm là sút cân, mệt mỏi, và đổ mồ hôi ban đêm
Yếu vùng ngọn chi, tê hoặc ngứa ran
Tần suất đi tiểu, khát, và sút cân
Ngứa toàn thân xuất hiện ngay sau dùng thuốc gợi ý thuốc đó có thể là nguyên nhân gây ngứa. Ngứa cục bộ [thường có phát ban] xảy ra trong khu vực tiếp xúc với chất có thể do chất đó gây ra. Tuy nhiên, nhiều dị ứng toàn thân có thể khó xác định vì bệnh nhân thường tiêu thụ nhiều loại thực phẩm khác nhau và đã tiếp xúc với nhiều chất trước khi xuất hiện ngứa. Tương tự thế, việc xác định nguyên nhân do thuốc ở bệnh nhân dùng nhiều loại thuốc có thể gặp nhiều khó khăn. Đôi khi bệnh nhân đã dùng thuốc trong nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm trước khi phát hiện ra phản ứng.
Ở một số ít bệnh nhân không có tổn thương da rõ ràng, nên xem xét đến bệnh lý hệ thống. Một số bệnh lý gây ngứa rõ ràng là dễ được đánh giá [ví dụ, suy thận mạn, vàng da tắc mật]. Các bệnh lý hệ thống khác gây ra ngứa được gợi ý bằng các phát hiện [ xem Bảng: Một số Nguyên nhân gây ngứa Một số Nguyên nhân gây ngứa ]. Hiếm khi, ngứa là biểu hiện đầu tiên của các bệnh lý hệ thống [ví dụ, chứng đa hồng cầu nguyên phát, một số loại ung thư, cường giáp].
Nhiều bệnh da liễu được chẩn đoán dựa vào lâm sàng. Tuy nhiên, khi ngứa đi kèm với tổn thương da đơn lẻ, không rõ nguyên nhân thì cần làm sinh thiết da Khi nghi ngờ có phản ứng dị ứng nhưng không rõ chất gây ra, thì thử nghiệm da [lẩy da hoặc test áp phụ thuộc vào nguyên nhân nghi ngờ] thường được thực hiện. Khi nghi ngờ bệnh lý hệ thống, xét nghiệm phụ thuộc vào nguyên nhân nghi ngờ và thường bao gồm tổng phân tích tế bào máu ngoại vi; chức năng gan, thận, và đánh giá sàng lọc ung thư.