Quyền và nghĩa vụ của con cháu trong gia đình là gì

Gia đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ huyết thốnghoặc quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ giữa họ với nhau theo quy định của Luật hôn nhân và gia đình.

Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định chế độ hôn nhân và gia đình, trong đó có chuẩn mực pháp lý cho cách ứng xử giữa các thành viên gia đình [tức là giữa cha mẹ và con, giữa ông bà nội, ông bà ngoại và cháu, giữa anh chị em và giữa các thành viên trong gia đình]

1. Các thành viên trong gia đình bao gồm những ai?

Khoản 16 Điều 3 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 chỉ rõ:

Thành viên gia đình bao gồm

-Vợ, chồng;

-Cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi, cha dượng, mẹ kế, cha mẹ vợ, cha mẹ chồng;

-Con đẻ, con nuôi, con riêng của vợ hoặc chồng, con dâu, con rể;

-Anh, chị, em cùng cha mẹ, anh, chị, em cùng cha khác mẹ, anh, chị, em cùng mẹ khác cha, anh rể, em rể, chị dâu, em dâu của người cùng cha mẹ hoặc cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha;

-Ông bà nội, ông bà ngoại;

-Cháu nội, cháu ngoại;

-Cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột.

Những người nêu trên đều có quan hệ huyết thống với nhau và họ được coi là có mối quan hệ gia đình, nên được Luật hôn nhân và gia đình ghi nhận và bảo vệ.

2. Quyền, nghĩa vụ giữa các thành viên khác của gia đình

Các nguyên tắc chung được dặt ra trong Điều 103 của Luật hôn nhân và gia đình tạo cơ sở pháp lý nhằm gắn kết gia đình, tạo điều kiện cho các thành viên gia đình tăng cường gắn bó với nhau và xây dựng gia đình văn hóa, tiến bộ, kế thừa, phát huy truyền thống văn hóa, đạo đức tốt đẹp của dân tộc Việt Nam về hôn nhân và gia đình. Các nguyên tắc này là:

- Các thành viên gia đình có quyền, nghĩa vụ quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ, tôn trọng nhau. Quyền, lợi ích hợp pháp về nhân thân và tài sản của các thành viên gia đình quy định tại Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan được pháp luật bảo vệ.

- Trong trường hợp sống chung thì các thành viên gia đình có nghĩa vụ tham gia công việc gia đình, lao động tạo thu nhập; đóng góp công sức, tiền hoặc tài sản khác để duy trì đời sống chung của gia đình phù hợp với khả năng thực tế của mình.

- Nhà nước có chính sách tạo điều kiện để các thế hệ trong gia đình quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ nhau nhằm giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam; khuyến khích các cá nhân, tổ chức trong xã hội cùng tham gia vào việc giữ gìn, phát huy truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam.

Cụ thể hơn nữa, luật hôn nhân và gia đình dành ra chương VI để điều chỉnh mối quan hệ cơ bản trong gia đình như:

2.1. Quyền, nghĩa vụ của ông bà nội, ông bà ngoại và cháu [Điều 104]

- Ông bà nội, ông bà ngoại có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, giáo dục cháu, sống mẫu mực và nêu gương tốt cho con cháu; trường hợp cháu chưa thành niên, cháu đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình mà không có người nuôi dưỡng theo quy định tại Điều 105 của Luật này thì ông bà nội, ông bà ngoại có nghĩa vụ nuôi dưỡng cháu.

Để cụ thể hóa mối quan hệ ruột thịt của gia đình trong phạm vi trách nhiệm của người là ông bà nội, ông bà ngoại, điều luật quy định: Ông bà nội, ông bà ngoại có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc giáo dục cháu. Trong phạm vi gia đình thì ông bà là thành viên lớn nhất, có vị trí quan trọng cao nhất về thứ bậc trong gia đình. Vì vậy, ông bà có trách nhiệm bao quát với tất cả các cháu, đặc biệt là đối với các cháu còn nhỏ - nhiệm này chỉ mang tính hỗ trợ nếu cha mẹ cháu còn sống.

Ông bà có trách nhiệm sống mẫu mực, nêu gương tốt cho con cháu. Để góp phần xây dựng gia đình hòa thuận, bền vững thì ông bà phải có trách nhiệm nêu gương xem là điều kiện tiên quyết trong xây dựng gia đình văn hóa.

Quy định này nhằm xác định, nghĩa vụ của ông bà trong trường hợp cháu rơi vào hoàn cảnh không còn điều kiện để sinh sống, nhưng với điều kiện là khi ông bà có khả năng nuôi dưỡng cháu [như có tài sản, có sức khỏe]. Đây thực chất là ghi nhận trách nhiệm đã có trên thực tế trong quan hệ gia đình truyền thống, nhằm tạo cơ sở pháp lý để giải quyết khi có phát sinh trên thực tế việc xác định trách Viện nhiệm của thành viên gia đình.

Bên cạnh đó để bảo vệ các giá trị truyền thống trong gia đình Việt [tính có tôn ti, trật tự trong gia đình] nhất là bảo vệ bản sắc dân tộc trong mối quan hệ gia đình Việt, điều luật cũng quy định cháu phải có nghĩa vụ kính trọng, chăm sóc, phụng dưỡng ông bà nội, ông bà ngoại; trường hợp ông bà nội, ông bà ngoại không có con để nuôi dưỡng mình thì cháu đã thành niên có nghĩa vụ nuôi dưỡng.

2.2. Quyền, nghĩa vụ của anh, chị, em

Theo Điều 105 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014, quyền, nghĩa vụ của anh, chị, em trong gia đình là:

Anh, chị, em có quyền, nghĩa vụ thương yêu, chăm sóc, giúp đỡ nhau; có quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng nhau trong trường hợp không còn cha mẹ hoặc cha mẹ không có điều kiện trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con.

Trong gia đình, anh, chị, em có mối quan hệ khá gần gũi bởi mối quan hệ cùng huyết thống và độ tuổi thường chênh lệch không nhiều, nên tâm lý cân bằng và ít khoảng cách, ít bị tác động bởi lễ giáo hơn

2.3. Quyền, nghĩa vụ của cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột

Theo Điều 106 Luật hôn nhân và gia đình năm 2014, quyền, nghĩa vụ của cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột trong gia đình là:

Cô, dì, chú, cậu, bác ruột và cháu ruột có quyền, nghĩa vụ thương yêu, chăm sóc, giúp đỡ nhau; có quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng nhau trong trường hợp người cần được nuôi dưỡng không còn cha, mẹ, con và những người được quy định tại Điều 104 và Điều 105 của Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 hoặc còn nhưng những người này không có điều kiện để thực hiện nghĩa vụ nuôi dưỡng.

Ví dụ, cháu dưới 15 tuổi mồ côi cha mẹ và không còn ông, bà, anh, chị hoặc còn nhưng họ không có khả năng, điều kiện nuôi dưỡng thì cô, dì, chú, cậu, bác ruột phải nuôi dưỡng cháu trong khả năng của mình.

Luật Hoàng Anh