Khi treo ngược người trong vài phút, huyết áp của bạn sẽ tăng lên, nhịp tim của bạn cũng chậm lại, đồng thời nhãn áp của bạn cũng tăng lên và khi treo ngược người quá lâu, bạn có thể sẽ gặp nguy hiểm, thậm chí là phải bỏ mạng. Nhưng loài dơi thì lại hoàn toàn khác, chúng có thể ngủ lộn ngược cả ngày, hoặc thậm chí cả mùa đông. Vậy tại sao dơi lại ngủ như vậy mà không gặp phải bất cứ vấn đề gì?
Mặc dù chúng đều có thể bay, nhưng dơi khác với chim và côn trùng bay ở chỗ chúng không có lực nâng để cất cánh từ mặt đất. Các cơ quan bay của dơi là một lớp màng mỏng và có lông được hỗ trợ bởi các chi trước, gọi là tay cánh, sức mạnh của nó kém xa so với cánh đầy cơ và lông của loài chim. Mặt khác, trọng lượng tương đối của dơi cũng lớn hơn chim, xương chim rỗng, trong khi dơi vốn là dã thú thì không.
Một số loài côn trùng bay có chân sau phát triển tốt và có thể bật nhảy từ mặt đất lên cao, đây cũng là một cách để cất cánh. Còn các loài dơi có chân sau rất nhỏ và không thể chạy hoặc nhảy để có thể cất cánh như côn trùng.
Khi chúng ta đến gần các loài chim hoặc côn trùng bay trên mặt đất, chúng có thể ngay lập tức bay lên trời và trốn thoát, nhưng nếu một con dơi bị rơi xuống mặt đất, khi gặp nguy hiểm, nó chỉ có thể bò trên mặt đất bằng tứ chi và không thể bay lên được.
Vì vậy, đối với loài dơi, cách tốt nhất để có thể bay là đậu ở nơi cao và lợi dụng việc rơi tự do để cất cánh.
Bàn tay của chúng ta có các cơ gấp và cơ duỗi. Các cơ được kết nối với xương thông qua quá trình aponeurosis và kéo xương để di chuyển. Khi chúng ta giữ chặt vật gì đó bằng cả hai tay, cơ gấp co lại và cơ duỗi sẽ giãn ra; khi buông tay thì ngược lại, cơ duỗi sẽ co lại và cơ gấp giãn ra.
Đối với chân động vật cũng vậy. Khi một con chim ngồi xổm trên cây, các cơ gấp của bàn chân co lại, khóa chặt nó vào cành cây. Nhưng cơ chân sau của dơi rất kém phát triển và không thể làm được điều này.
Kết quả là, các cơ gấp của bàn chân dơi bị thoái hóa, và một đầu của aponeurosis tương ứng được kết nối với các phalanges, đầu kia được kết nối trực tiếp với phần trên của cơ thể. Khi con dơi treo ngược, trọng lực sẽ thay thế lực kéo cơ, làm căng gân, móng dơi được nắm chặt ở nơi cao. Khi một con dơi muốn bay, tất cả những gì nó cần làm là "buông tay" và nó có thể rơi vào tình trạng bay một cách tự nhiên. Do đó, khi con dơi bị treo ngược, các cơ của nó ở trạng thái thả lỏng, thoải mái như chúng ta đang nằm trên giường.
Thiết kế hỗ trợ trọng lực này tiết kiệm sức lực hơn nhiều so với thiết kế chống trọng lực của các loài chim. Việc treo ngược mình trên cao giúp dơi có vị trí lý tưởng để cất cánh và có thể sải cánh bay đi bất cứ lúc nào.
Nhiều tác phẩm miêu tả dơi ngủ thành đàn trong hang vào ban ngày. Thực tế, chúng có thể treo ngược người ở gác xép, mái hiên, hốc cầu, cây rỗng và những nơi khác có thể bắt được chúng. Trên thực tế, dơi không chỉ ngủ lộn ngược mà còn cho đàn con ăn trong tư thế lộn ngược. Điều kỳ lạ hơn nữa là nó còn đại tiện khi đang treo ngược người, phân của nó chỉ to bằng hạt gạo, trực tiếp kéo ra và rơi xuống đất mà không làm bẩn cơ thể.
Nếu cơ thể con người bị lộn ngược, một lượng lớn máu sẽ đọng lại ở đầu và không thể trở về tim, gây ra cảm giác khó chịu. Khi chúng ta đứng và đi lại bình thường, máu sẽ không bị lưu lại ở các chi, điều này là do trong tĩnh mạch của các chi có các van tĩnh mạch [có nhiệm vụ đưa máu về tim], chỉ cho phép máu bơm từ dưới lên trên.
Thế nhưng loài dơi không có cấu trúc tương tự như van tĩnh mạch trong mạch máu, nhưng cơ thành tĩnh mạch của nó lại rất khỏe và có thể co bóp nhịp nhàng. Máu tĩnh mạch của hầu hết các loài động vật có vú, bao gồm cả của chúng ta đều chảy một cách thụ động, nhưng dơi có thể chủ động làm co mạch máu và thúc đẩy lưu lượng máu trở về tim.
Ngoài ra, để hỗ trợ lượng lớn oxy cần thiết khi bay, dơi có một trái tim đặc biệt phát triển, lớn gấp 3 lần các loài động vật có vú cùng kích thước khác và có khả năng vận chuyển máu cao hơn. Tâm nhĩ phải của nó rất lớn, khi tâm nhĩ phải giãn ra, nó có thể bơm rất nhiều máu tĩnh mạch.
Dơi đi vào trạng thái không hoạt động vào mùa đông, nhiệt độ cơ thể và tỷ lệ trao đổi chất của chúng giảm xuống. Nhiệt độ cơ thể giảm từ trên 40 độ C ở trạng thái hoạt động xuống hơn 6 độ C và tiêu thụ năng lượng giảm từ 50 đến 99%. Ở trạng thái không hoạt động này, cơ thể chúng không cần nhiều oxy, và nhịp tim giảm từ 1.100 nhịp/phút khi bay xuống còn 4 nhịp/phút.
Cuối cùng, so với con người, dơi quá nhỏ. Loài nhỏ nhất chỉ nặng 2 - 2,6 gram, và loài dơi lớn nhất cũng chỉ nặng chỉ 1,6 kg. Lực hấp dẫn tác động lên cơ thể chúng không đủ để ảnh hưởng đến tuần hoàn máu, và khả năng bơm máu của tim và tĩnh mạch của chúng đủ khả năng để chống lại trọng lực. Bởi vậy loài dơi có thể thoải mái treo ngược mình mà không hề gặp phải bất cứ vấn đề gì.
Trong liên minh sư tử, có phải mọi con đực đều có quyền giao phối không?
173. Tại sao khi dơi ngủ lại treo ngược thân lên?
Khi đi vào một hang núi lớn hiếm có vết chân người, ta thường phát hiện trên đỉnh vách hang treo hàng trăm con dơi. Hang núi lớn này chính là nơi dơi thích cư trú nhất.
Rất nhiều con dơi còn thích sống ở trong nhà bỏ hoang hoặc dưới mái hiên nhà, khi chúng nghỉ ngơi hoặc ngủ, luôn treo ngược mình lên, đầu chúc xuống phía dưới, dùng vuốt của hai chi sau móc vào khe. Nếu khi chúng ta bắt một con dơi đặt xuống đất, thì có thể thấy nó sẽ dùng vuốt của ngón thứ nhất chi trước và năm ngón của chi sau bò lê lết, cho đến khi trèo lên được một cây gỗ thẳng đứng hoặc trên vách tường rồi từ đó mới bắt đầu giăng cánh bay tiếp. Nếu đặt dơi vào một cái sọt bằng sợi thép, nó sẽ trèo lên xung quanh sọt giống như con khỉ vậy, cuối cùng lên đến đỉnh sọt thì treo ngược mình lên trên đó. Tại sao dơi không nằm phủ phục xuống hoặc nằm nghỉ ngơi mà lại treo ngược mình lên như vậy?
Điều này phải phân tích từ cấu tạo cơ thể, phương thức hoạt động và thói quen sinh sống của loài dơi. Chúng ta biết rằng, dơi là một loài thú duy nhất có thể bay được thực sự, có màng cánh vừa to vừa rộng. Chân sau của dơi vừa ngắn vừa nhỏ và còn được nối liền với màng cánh. Khi dơi rơi xuống mặt đất, chỉ có thể nằm phủ phục trên mặt đất, thân màng cánh đầu dán trên mặt đất, không thể đứng lên hoặc đi lại được, cũng không thể giang rộng màng cánh bay lên được, chỉ có thể bò rất chậm chạp, không linh hoạt.
Nếu dơi trèo lên chỗ cao treo ngược mình lên, khi gặp nguy hiểm thì có thể kịp thời giang rộng màng cánh bay lên, hoặc nhờ cơ hội rơi xuống để cất cánh bay lên rất nhanh. Ngoài ra, khi mùa đông đến, dơi cũng có tư thế treo ngược mình lên để ngủ đông, như vậy có thể giảm bớt được sự tiếp xúc với đỉnh hang lạnh giá. Hoặc có một số con dơi có thể vùi đầu và thân vào trong màng cánh, cùng với bộ lông mềm mọc dày trên mình nó có thể có tác dụng ngăn cách hẳn với không khí lạnh ở bên ngoài. Đương nhiên, treo ngược mình trên đỉnh hang so với dừng chân ở nơi khác được an toàn hơn nhiều. Thói quen sinh sống này và bản năng phòng vệ của dơi đều là kết quả của sự tiến hoá lâu dài của động vật.
Tác phẩm, tác giả, nguồn
- Tác phẩm: 10 vạn câu hỏi vì sao về động vật
- Dịch giả: Nguyễn Văn Mậu
- Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam
- Nguồn: tve-4u