Da của trẻ sơ sinh thay đổi như thế nào

Cách nhận biết trẻ sơ sinh da trắng hay ngăm đen theo kinh nghiệm dân gian

[VOH] – Chắc chắn ba mẹ nào cũng mong muốn con mình sinh ra có một làn da trắng trẻo hồng hào. Tuy nhiên, nhận biết trẻ sơ sinh da trắng là điều không phải ai cũng làm được.

Trong suốt 9 tháng thai kỳ, mẹ nào cũng mong muốn được nhìn thấy con mình sinh ra đáng yêu, bụ bẫm, da trắng, mặt xinh. Tuy nhiên, khi tận mắt chứng kiến con chào đời, nhiều mẹ sẽ không khỏi ngạc nhiên về bề ngoài, đặc biệt là làn da của con không được như mình tưởng tượng.

1. Da trẻ sơ sinh lúc sinh ra như thế nào?

Khi mới sinh ra, da trẻ sơ sinh thường có rất nhiều sắc độ khác nhau, chẳng hạn như:

1.1 Da bé có một một lớp sáp trắng bao bọc

Thông thường, khi trẻ mới sinh ra da sẽ có một lớp màng màu trắng phủ khắp cơ thể. Lớp màu trắng [gọi là vernix] này chính là lớp màng bảo vệ bé ở môi trường nước trong bụng mẹ. Sau khi trẻ sinh ra, lớp vernix này tiếp xúc với không khí sẽ dần mất đi.

Mẹ không cần cố gắng bóc hoặc thoa kem dưỡng ẩm cho bé, vì hiện tượng này sẽ hết sau một thời gian từ 1 – 2 tuần.

1.2 Da bé nhăn nheo

Trẻ mới sinh ra thường có làn da nhăn nhún [Nguồn: Internet]

Nhiều trẻ sinh ra với làn da nhăn nhún xấu xí. Tuy nhiên, đây thực chất là một hiện tượng bình thường và chỉ kéo dài một vài tuần. Nguyên nhân khiến da bé nhăn nheo là do lớp mỡ dưới da bé ở thời điểm này chưa được tích lũy nhiều, các lớp dưới da không được nâng đỡ nên xẹp xuống. Khi lớp mỡ đã được tích lũy da bé sẽ trở nên căng mịn, hồng hào.

1.3. Da bé nổi nhiều mụn sữa

Có khoảng 30 – 40% trẻ sơ sinh bị mọc mụn sữa. Các nốt mụn này thường có màu trắng, cứng và kích thước chỉ bằng 1 nốt tàn nhang nhỏ. Mụn sữa thường nổi nhiều ở mặt, đặc biệt là vùng má, mũi, xung quanh mắt hoặc lan rộng hơn lên trên da đầu và khắp cơ thể bé.

Da trẻ sơ sinh nổi mụn sữa thường không quá nguy hiểm nên mẹ không cần lo lắng. Tuy nhiên, nếu thấy da bé có sắc tố vàng thì mẹ nên đưa bé đến gặp bác sĩ để thăm khám.

1.4. Da bé mỏng

Da trẻ sơ sinh thường rất mỏng manh, chỉ bằng 1/5 do với da người lớn. Với làn da mỏng này, mẹ thậm chí có thể nhìn thấy những mạch máu dưới da bé. Nếu để ý mẹ có thể dùng cách này để đánh giá tâm trạng của bé. Lúc bé giận, khóc hay nóng, da sẽ đỏ ửng lên. Còn khi lạnh, bàn tay và chân bé sẽ hơi xanh tái.

Da mỏng, cấu trúc chưa ổn định nên bé thường dễ bị tổn thương, dị ứng hay nhiễm trùng. Vì thế, mẹ cần lưu ý trong vấn đề chăm sóc trẻ sơ sinh, đặc biệt là hãy giữ vệ sinh da bé sạch sẽ và thoáng mát.

Group Mẹ và Bé VOH - Những bà mẹ thông thái

2. Làm thế nào để nhận biết trẻ sơ sinh da trắng hay đen?

Khi vừa mới chào đời, làn da trẻ sơ sinh thường không đồng nhất, da mặt đỏ bầm pha tím tái, bàn chân bàn tay hơi xanh. Đây là hiện tượng hầu như tất cả các trẻ sơ sinh đều có và những màu sắc không đồng đều này sẽ mất đi sau một thời thời gian, màu sắc da lúc đó sẽ ổn định hơn.

Rất nhiều mẹ mong muốn nhận biết được da trẻ sơ sinh trắng hay đen vào những ngày đầu sau sinh. Tuy nhiên, với mỗi bé thời gian biết được điều này sẽ khác nhau. Có bé chỉ mất một tháng, mẹ sẽ biết được da bé trắng hồng hay ngăm đen, nhưng cũng có bé phải mất nhiều tháng, thậm chí cả năm vẫn chưa thể xác định được.

Làn da trẻ sơ sinh thường sẽ thay đổi trong 1 vài tuần đến 1 vài tháng đầu tiên [Nguồn: Internet]

Làn da trẻ sơ sinh vốn thay đổi từng ngày và da trẻ sơ sinh trắng hay đen không chỉ phụ thuộc vào gen di truyền của ba mẹ mà còn phụ thuộc vào chế độ dinh dưỡng của mẹ trước lúc sinh bé và môi trường sống của bé sau khi ra đời.

Theo kinh nghiệm dân gian, để nhận biết trẻ sơ sinh da trắng hay ngăm đen, mẹ có thể nhìn vào da trẻ lúc mới sinh. Nếu da bé lúc mới sinh càng đỏ hỏn thì sau này lớn lên da bé sẽ trắng, hoặc da bé nổi vân hoa lúc mới sinh thì sau này sẽ rất trắng. Tuy nhiên, kinh nghiệm này chỉ mang tính chất tương đối, bởi vì có một số bé mới sinh ra da xỉn màu, đen nhẻm nhưng lớn lên da vẫn trắng hồng hào và ngược lại.

3. Khi mang thai cần bổ sung gì để sinh con ra da trắng?

Chế độ dinh dưỡng cho bà bầu là một trong những cách đơn giản có thể giúp mẹ cải thiện làn da cho con. Để giúp bé yêu được trắng trẻo, hồng hào mẹ có thể tham khảo một số cách sau đây:

• Uống nước dừa: Trong dân gian vẫn truyền tai nhau, bà bầu uống nước dừa con sinh ra sẽ trắng hồng hào, sạch đờm, dãi. Ngoài ra, uống nước dừa cũng là cách để giúp mẹ bầu tăng lượng nước ối trong những tháng cuối thai kỳ.
• Ăn trứng gà: Ngoài uống nước, ăn trứng gà cũng được xem là cách để giúp con có làn da trắng mịn. Trứng gà chứa nhiều dưỡng chất và cũng được xem là thực phẩm dinh dưỡng tốt cho phụ nữ mang thai cũng như sự phát triển của cơ thể trẻ.
• Bổ sung vitamin C: Các loại thực phẩm, trái cây giàu vitamin C như cam, ổi, quýt,... rất có lợi cho bà bầu và sự hình thành tế bào da ở thai nhi. Vì thế, trong thời gian mang thai mẹ hãy uống các loại nước ép cam, quýt... điều đặn nhé.

Như vậy, cho đến hiện tại những chia sẻ về cách nhận biết trẻ sơ sinh da trắng cũng chỉ theo kinh nghiệm dân gian nên có thể sẽ không chính xác cho tất cả mọi trường hợp, do đó, các mẹ chỉ nên đọc tham khảo. Điều quan trọng nhất vẫn là cách chăm sóc và nuôi dạy để con được thông minh, khỏe mạnh, da trắng hay ngăm đen cũng chỉ là một yếu tố phụ mà thôi.

Group Mẹ và Bé VOH - Những bà mẹ thông thái

1. CẤU TRÚC, SINH LÝ DA TRẺ SƠ SINH

1.1. Cấu trúc

Cấu trúc da của trẻ sơ sinh có sự khác biệt lớn so với người lớn: mỏng hơn [độ dày bằng 40-60% so với người lớn], ít lông hơn, kết nối thượng – trung bì yếu hơn. Tỉ lệ diện tích da/cân nặng ở trẻ sơ sinh gấp 5 lần so với người lớn. Vì vậy, da trẻ sơ sinh dễ bị tổn thương, nhiễm khuẩn và mức độ hấp thu thuốc qua da cao hơn.

Thượng bì và trung bì được hình thành vào tháng thứ 4 của thai kì nhưng lớp sừng còn mỏng và chức năng chưa đầy đủ, lớp mỡ dưới da cũng chưa phát triển cho đến tận quý 3 [tuần 34].

Ở trẻ đẻ non trước 34 tuần thai, lớp sừng chưa trưởng thành làm tăng mất nước qua thượng bì  [transepidermal water loss – TEWL], tăng khả năng mất nước, mất nhiệt, rối loạn điện giải. Trẻ đẻ non 25 tuần có mức độ TEWL gấp 15 lần so với trẻ đẻ đủ tháng. Ở hầu hết các trẻ sinh non, chức năng hàng rào da sẽ hoàn thiện khi trẻ đạt 2-3 tuần tuổi, và có thể mất đến 4-8 tuần nếu trẻ sinh non với cân nặng quá thấp. Một số biện pháp băng bịt cũng như dùng dưỡng ẩm tại chỗ có thể giảm TEWL.

Các cấu trúc phần phụ trung bì đã phát triển tuy nhiên chưa hoàn thiện. Do ảnh hưởng của androgen từ mẹ và thời kì thai nhi, tuyến bã thường phì đại trong vài tuần sau sinh. Điều hoà nhiệt qua cơ chế giãn co mạch máu ở nhú bì còn hạn chế và chức năng tuyến eccrine cũng chưa hoàn chỉnh.

Tuyến mồ hôi ở trẻ sơ sinh chưa hoàn thiện và chưa phản ứng đầy đủ với các kích thích bên ngoài. Khả năng tiết mồ hôi tỉ lệ với tuổi thai. Ở những trẻ đẻ non, những ngày đầu tiên có thể không tiết mồ hôi. Trẻ sinh trước 36 tuần thường không có phản ứng tiết mồ hôi đáp ứng với nhiệt và sẽ có lúc khoảng 2 tuần tuổi, bắt đầu ở vùng trán, sau đó đến thân mình và các chi.

1.2. Sinh lý

Có sự khác biệt về hệ vi sinh ở da trẻ sinh thường với trẻ sinh mổ. Trẻ sinh mổ có hệ vi sinh vật ở da tương tự ở da mẹ là Staphylococcus, Corynebacterium, Propionibacterium, trẻ sinh đường âm đạo chủ yếu là Lactobacillus, Prevotella, Sneathia.

Trẻ sơ sinh, bề mặt da có tính kiềm nhẹ, pH từ 6.34-7.5 [người lớn là 5-5.5] và phụ thuộc vào vị trí giải phẫu. Nguyên nhân là do da trẻ tiếp xúc với dịch ối có tính kiềm trong suốt quá trình thai nhi. pH kiềm làm tăng hoạt động của enzim serine proteases, làm thoái hóa các desmosome giữa các tế bào sừng dẫn đến sự bong vảy da trong những ngày đầu đời.

Phản ứng hydrat hóa ở da ở trẻ sơ sinh cũng khác biệt so với người lớn. Khi mới sinh ra, da trẻ thường cứng và khô hơn so với người lớn. Trong vòng 30 ngày đầu, da trẻ mềm dần do sự tăng hydrat hóa da, và giảm dần ở tuổi trưởng thành. Cơ chế chính để lớp sừng bảo tồn hydrat hóa là lipid gian bào, cầu nối desmosome, ceramid, phức hợp giữ nước gian bào [yếu tố dưỡng ẩm tự nhiên – NMF]. NMF bao gồm: serine, glycine, pyrrolidone-5-carboxylic acid, arginine, ornithine, citrulline, alanine, histidine, và urocanic acid. Nồng độ NMF ở trẻ em thấp hơn người lớn nhưng ở 2 tuần đầu tiên thì cao hơn, có thể là cơ chế để kiềm hóa pH da và hydrat hóa da ngay sau sinh.

Bảng 1: Sự khác nhau giữa da trẻ em và người lớn
	Da trẻ em	Da người lớn
Cấu trúc
Độ dày thượng bì	Mỏng	Dày
Lipid	Ít	Nhiều
Melanin	Ít	Nhiều
Chức năng sinh lý
Tiết mồ hôi	Ít	Nhiều
pH	Cao	Thấp
Yếu tố dưỡng ẩm tự nhiên	Thấp	Cao
TEWL	Cao	Thấp
Hấp thụ qua da	Nhiều	Ít

Nguy cơ nhiễm độc chất qua da cũng tăng lên ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ đẻ non. Hấp thu qua da qua 2 con đường chính: [1] thông qua tế bào sừng và lớp malpighi thượng bì [qua thượng bì] và [2] qua lỗ nang lông, tuyến bã [qua phần phụ]. Một số chất được báo cáo là nguy cơ gây nhiễm độc qua da ở trẻ em như bảng dưới đây:

Bảng 2: Các chất dùng ngoài da có thể gây nhiễm độc toàn thân

Thành phần	Sản phẩm	Nhiễm độc qua da
Cồn [alcohol]	Sát khuẩn da	Hoại tử xuất huyết, tăng nồng độ cồn trong máu
Aniline	Thuốc nhuộm	Methemoglobin, tử vong
Benzocain	Gây tê niêm mạc [kem đánh răng]	Methemoglobin
Acid boric	Bột chống hăm	Nôn, tiêu chảy, đỏ da toàn thân, động kinh, tử vong
Calcipotriol	Chức ức chế vitamin D3	Tăng calci máu,
Chlorhexidin	Sát khuẩn tại chỗ	Hấp thu toàn thân nhưng không gây độc
Corticoid	Chống viêm	Teo da, giãn mạch, suy thượng thận
Diphenhydramin	Chống ngứa	Hội chứng kháng cholinergic
Lidocain	Gây tê tại chỗ	Xuất huyết, động kinh
Neomycin	Kháng sinh	Điếc thần kinh
Povidin	Kháng khuẩn	Suy giáp
Acid salicylic	Bạt sừng	Toan chuyển hoá
Tacrolimus	Điều hào miễn dịch	Tăng nồng độ chất ức chế miễn dịch trong máu
Ure	Dưỡng ẩm	Tăng ure máu

2. CÁC HIỆN TƯỢNG SINH LÝ Ở DA TRẺ SƠ SINH

2.1. Chất gây [vernix caseosa]

Là chất dạng proteinlipid, màu trắng, hình thành do tuyến bã và các tế bào keratinocyte từ quý 3 của thai kì. Trẻ đẻ non dưới 28 tuần hoặc cân nặng dưới 1000g thường không có chất gây. Chất gây có nhiều chức năng như giữ nước, giữ nước, khiến pH của da giảm dần từ trung tính đến 5-5.5, miễn dịch [tìm thấy thành phần kháng vi sinh vật trong chất gây].

Hình 1: Chất gây ở trẻ sơ sinh [nguồn: Internet]

2.2. Bong da sinh lý [Desquamatuion of skin]

Da trẻ sơ sinh đủ tháng thường mềm, mịn và mượt. Sau 24-36h, có thường tượng bong vảy da sinh lý và có thể kéo dài đến tận 3 tuần. Bong vảy da ngay sau sinh gợi ý đến một số bất thường như thiếu máu trong tử cung, vảy cá bẩm sinh…

2.3. Mảng xanh tím dạng lưới ở da [Cutis marmorata]

Cutis marmorata là một mảng màu xanh tím dạng lưới ở da, thường ở thân mình, chân tay ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Theo một số thống kê, có thể gặp cutis marmorata ở 50% số trẻ sơ sinh. Đây là một hiện tượng sinh lý giãn các mao mạch và mạch máu nhỉ đáp ứng với lạnh và mất đi khi ấm trở lại. Nếu không mất đi sau khi ủ ấm, cần loại trừ giãn mạch dạng cutis marmorata bẩm sinh. Hiện tượng này có thể kéo dài vài tuần đến vài tháng và không cần phải can thiệp. Ở một số trẻ mắc hội chứng Down, ba nhiễm sắc thể 18, hội chứng Cornelia de Lange, hiện tượng này có thể kéo dài hơn.

Hình 2: Cutis marmorata ở thân mình [nguồn: Internet]

Hình 3: Cutis marmorata ở hai chân [nguồn: Internet]

Ở một số trẻ, cutius marmorata có màu trắng [cutis marmorata alba] do mạch máu nằm sâu, và cũng không cần thiết phải can thiệp lâm sàng

2.4. Thay đổi màu da của Harlequin [Harlequin color change]

Có thể thấy ở trẻ đủ tháng nhưng thường gặp hơn ở trẻ đẻ non. Lưu ý đây không phải là bệnh vảy cá Harlequin. Tỉ lệ gặp ở 10% trẻ khoẻ mạnh. Thường xảy ra từ ngày thứ 2 đến thứ 5, nhưng có thể xảy ra từ vài giờ sau sinh cho đến tuần tuổi thứ 2-3. Hiện tượng này thường xảy ra khi trẻ nằm nghiêng, một nửa cơ thể đỏ còn một nửa cơ thể thì trắng lại, thường tồn tại từ 30 giây đến 20 phút. Thay đổi màu da của Harlequin liên quan đến sự chưa trưởng thành của trung tâm dưới đồi trong việc điều hoà mạch máu ngoại biên.

Hình 4: Thay đổi màu da của Harlequin ở mặt và bìu trẻ sơ sinh [nguồn: Internet]

2.5. Chứng xanh tím đầu cực [acrocyanosis]

Da trẻ sơ sinh mới đẻ sau khi gắng sức [ho, thở mạnh, khóc…]  có thể chuyển màu đỏ tím, tím nhất là ở bàn tay, bàn chân, môi nhưng thường chuyển nhanh sang màu hồng, được gọi là chứng xanh tím đầu cực [acrocyanosis]. Hiện tượng này được xem là sinh lý bình thường. Tuy nhiên, cần phân biệt với các tình trạng như động kinh, rối loạn tim mạch, cơn ngừng thở… Cơ chế là do những thay đổi vận mạch làm co mạch ngoại vi, có thể tồn tại trong 24-48 giờ sau sinh.

Hình 5: Acrocyanosis ở trẻ sơ sinh [nguồn: Internet]

Kết luận:

Mức độ hoàn thiện hàng rào da của trẻ sơ sinh tỉ lệ theo tuổi thai và thượng bì hoàn chỉnh cấu trúc ở tuần 34 thai kì. Tuy nhiên, trong 2-3 tuần đầu cuộc sống, da trẻ sơ sinh chưa hoàn chỉnh về mặt chức năng. So với da người lớn, da trẻ sơ sinh mỏng hơn, dễ nhiễm trùng, dễ tổn thương và nhiễm độc hơn, mất nước qua thượng bì cao, pH cao hơn…và kèm theo một số hiện tượng sinh lý. Do vậy, trẻ sơ sinh cần được phát hiện sớm những vấn đề bất thường về da và chăm sóc một cách đặc biệt.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Amy S.Paller, MD et al [2016]. Clinical pediatric Dermatology, Fifth edition. Elsevier.
2. F. S. Afsar, [2010]. Physiological skin conditions of preterm and term neonates Clinical and Experimental Dermatology, 35, 346–350
3. Judy Tang, [2010]. Harlequin colour change: unilateral erythema in a newborn. CMAJ. 2010 Nov 23; 182[17]: E801.
4. Enrico Valerio [2015]. Harlequin Color Change: Neonatal Case Series and Brief Literature Review. AJP Rep. 2015 Apr; 5[1]: e73–e76.
5. Alain Ta€ıeb MD, PhD [2018]. Skin barrier in the neonate. Pediatric Dermatology. 2018;35:s5–s9.
6. Teresa Oranges, Valentina Dini, and Marco Romanelli, [2015]. Skin Physiology of the Neonate and Infant: Clinical Implications. ADVANCES IN WOUND CARE.

Bài viết: BSNT Hồ Phương Thùy

Đăng bài: Phòng CTXH