Đời câu Chó chê mèo lắm lông

Thư Mục

• Ca Dao
• C�u Đố
• D�n Ca
• Di T�ch
• Lịch Sử
• Linh Tinh
• Nghệ Thuật
• Ng�n Ngữ
• Phong Tục
• T�n Ngưỡng
• Tục Ngữ/TN
• Văn H�a

T�m B�i Trong

To�n Trang

Ca Dao Tục Ngữ bằng:

Ch� Nhau

[Trở về Trang Đầu] [Trang Trước] [Trang Sau] [Trang Cuối]

CHIM, C� MẮC CẠN V� THAM MỒI

[5] (C�u Tục ngữ n�y, đồng thời cũng mang t�nh chất ca dao (xem xuất xứ Ở b�i bắt chước Th�c Sinh, học đ�i Hoạn Thư")

 CHIM CH�CH GHẸO BỒ N�NG

68

C� thể chia b�i ca dao l�m hai phần, mỗi phần một d�ng (ở đ�y l� một c�u) theo m� h�nh A kh�n (th� cũng chỉ) tr�nh được y, (nhưng vẫn mắc phải Y. Chim kh�n th� cũng chỉ tr�nh được lưới, nhưng vẫn mắc phải d�.

Lưới, d� (một loại bẫy, thường l�m bằng d�y th�ng long) khiến chim bị t�m bắt; đ�, lờ, đăng khiến c� gặp nạn Kh�ng thể n�i chắc trong c�c thứ lưới bẫy tr�n, loại n�o lại hại hơn loại n�o, m� c�n t�y thuộc v�o từng con chim, c� cụ thể, t�y thuộc v�o kh�ng gian, thời gian chăng bẫy; nhưng th�ng thường th� chim dễ bị mắc d� hơn, c� dễ bị đăng bủa hơn. Điều n�y nhằm n�i l�n, c�i kh�n, c�i hiểu biết c� mức độ, c� giới hạn của n�. Mỗi khi c� sự vật, hiện tượng t�c động vượt khỏi giới hạn n�y, c�i kh�n mất t�c dụng. V� dụ, ch�ng trai ở b�i ca dao dưới đ�y, rất lo lắng về việc mất kh�n trước lời nhỏ to " m� c� g�i m�nh y�u đang gặp phải:
 

Người ngoan l�n b�i h�i ch�,
tr�i dăm ba l� xuống khe ta ngồi.
Chim kh�n chết mệt v� mồi,
Người kh�n chết mệt lử lời nh� to:
Chim kh�n tr�nh lưới nắc d�,
C� kh�n tranh m�i, lt~l~g lờ mắc đang.
Ngư~ỳi ngoan y�u đến t�i chăng?
[QHBN: 267]

Từ đ�, c� thể r�t ra � nghĩa kh�i qu�t, đồng thời, l� lời khuy�n ( ủn b�i ca dao: C�i kh�n, sự hiểu biết của ta trước mu�n v�n sự vật, tiện tượng (tự nhi�n v� x� hội) rất hạn chế, kh�ng n�n qu� tự tin, ỷ lại v�o n�, m� trước mối t�nh huống, cần phải lượng định, t�m t�i những kiến giải mới, để tr�nh mắc phải sai lầm.
69

CHIM KH�N, C� KH�N

28. CH� N�U C�NG

"Ruộng se mạ �a chẳng chộ mi đ�u,
Ch�a đặt mươn xuống mi đ� ngồi chầu trước ti�n?"
- "C� tao, tao sủa hậu hậu,
Kh�ng th� kẻ trộm chặt đầu mi đi!".
Ghi theo CDNT: 284.

"Chộ": thấy; "mươn": m�m nan c� 4 ch�n, d�ng để dọn cơm ăn; "ch�a": c� thể hiểu như chủ, người chủ. Lời sau l� của Ch�, lời đầu c� khả năng do M�o n�i (v� M�o v� kh� đều giống nhau ở điểm l� c�ng xuất hiện l�c vừa dọn m�m l�n, giữa ch�ng cũng thường ganh tị cấu x� nhau).

N�ng d�n phải vật lộn với đồng ruộng, d�i nắng dầm mưa mới kiếm được cơm ăn, vậy m� vừa đặt m�m xuống, Ch� đ� ngồi b�n Sao hỗn thế? Lời gi�i b�y của Ch� rất cụ thể, r� r�ng: Ch� canh giữ nh� kh�ng để kẻ trộm lấy cắp của cải v� cả việc chặt đầu M�o (hay kẻ bu�ng lời tr�ch cứ n�), l� một th�nh vi�n nằm dưới sự bảo vệ của Ch�. Sở dĩ lời giải th�ch của Ch� c� vẻ c�u gắt, kẻ cả (c�ch xưng h� "tao" - mi"  c�ch đặt M�o dưới tay kẻ trộm trong l�c Ch� th� cự lại ch�ng, theo c�ch "sủa hậu h�u) l� v� vậy

Dẫu sao, Ch� cũng chỉ "ngồi chầu b�n m�m chứ kh�ng phải ngồi ăn (n� thường được chủ cho ăn, sau khi họ ăn xong). V� v� c�ng sức như đ� n�u, th� chuyện hưởng thụ của Ch� chưa phải đ� tương xứng. Ch� nặng lời với kẻ đ� kh�ng nhận thức đ�ng vai tr� của n� như vậy kh�ng hẳn l� qu� đ�ng. Lời ngụ Ở đ�y l�: Kh�ng n�n qu� coi trọng việc tạo ra sản phẩm m� xem nhẹ chuyện bảo vệ những sản phẩm được l�m ra.
70

CH� N�U C�NG

29. CHỒNG EM NGỒI V�NG ĐIỀU

Chồng em anh đ� mất chưa?
Tay cầm thẻ bạc, ngồi đưa v�ng điều'.
Chồng em, anh đ� biết rồi,
Thắt lưng chạc lạt, chia x�i cho l�ng".

Ghi theo CDNT: 122. S�ch n�y cũng ghi một số bản kh�c của b�i ca dao như ở d�ng hai: "ngồi trong cửa sổ m� đưa v�ng điều; Ở d�ng bốn: "tay cầm c�i vẹm hay ngồi g�c mươn hoặc "khi đứng th� thấp, khi ngồi th� cao S�ch VHDGQB: 424 c� ch�p b�i mang nội dung tương tự:

Em khoe chồng em đậu được cửu l�nh cảnh binh,
H�m qua anh cho nằm dưới đ�nh Quảng Long.

Cầm thẻ bạc, ngồi v�ng điều l� cung c�ch của quan lớn. Thắt lưng bằng sợi lạt v� chia x�i cho l�ng l� d�ng vẻ v� việc l�m của người ngh�o khổ, thấp h�n.  Người phụ nữ tỏ ra rất tin tường, tự h�o về chồng m�nh, mới đem ra khoe với một người (l� b� con, bạn cũ) m� chị nghĩ anh ta chưa biết chồng m�nh ra sao, rằng: chồng "l� rất cao sang, quyền qu�. Gặp phải anh ch�ng bỗ b�, hoặc loại chỉ quen n�i đ�ng bản chất sự vật, vạch mặt chỉ t�n anh chồng của chị n�y l� một kẻ t�i đ�i h�n mạt, chẳng c� g� để xưng tụng.

Ch�ng ta nhận ra, cả hai đều n�i qu�, n�i ph�ng đại sự thật để đạt mục đ�ch, ở chị nọ l� khoe khoang, Ở anh kia l� hạ bệ. Truyện ngắn "Qu� mẹ" của Thanh Tịnh c� một chi tiết gần gũi với b�i ca dao: Thảo lấy chồng kh�c l�ng, anh n�y l�m hương thơ (nhận v� ph�t thư từ trong l�ng), h�m nọ, về qu� giỗ �ng một m�nh, người bố hỏi sao chồng con kh�ng qua, Thảo đ�p "Dạ, nh� con mắc việc quan"; c� Khu�, chị em ch� b�c với Thảo nghe vậy, trề m�i n�i: "Thứ đồ l�m hương thơ m� cũng gọi l� việc quan". Chi tiết n�y c� vẻ x�c thực, kh�ng ph�ng đại (hay thu b�) như b�i ca dao, nhưng l� mục đ�ch � nghĩa đều giống nhau. Trong cuộc sống, những điều tự đề cao minh, được ph�n t�ch chi li; ch�ng được đ�c kết, thể hiện trong một loạt c�c kh�i niệm? tự cao, tự đại, tự t�n, tự ki�u, tự m�n, tự �i, tự đắc tự h�o... Sở dĩ ch�ng được x�c định tường tận như vậy, v� tuy mới kh�i niệm đều c� nội h�m v� ngoại di�n ri�ng, song ch�ng vẫn c� những chỗ giao nhất định, v� đều l� những ng�ng trở cho sự h�a nhập của một c� thể đối với cộng đồng.

Đi C�ng với c�i t�i tự th�n l� c�i t�i ăn theo, c�i t�i sống k�m (sống k�m vợ/(hồng, �ng b�, cha mẹ, con c�i, anh em, bạn b�, họ tộc, l�ng x�,...), phổ biến nhất l� với chồng v� con c�i; khoe chồng cao qu�, h�m � m�nh cũng sang gi�u (khoe con học giỏi, cũng �t nhiều đề cao sự th�ng minh của bản th�n, l� bố/mẹ ch�ng). .
 

Tục ngữ Ph�p c� c�u "C�i t�i th� đ�ng gh�t" (Le moi choque toujours). C� thể bổ sung cho r� hơn: C�i t�i, cả c�i t�i tự th�n v� c�i t�i ăn theo, đều đ�ng gh�t; cho n�n, trong giao tiếp, cần tr�nh n�i những điều đ�ng gh�t kia, đ� cũng l� c�ch ngăn ngừa sự x�c phạm của người đối thoại với bản th�n. Ngụ � của b�i ca dao l� vậy

CHỒNG EM NGỒI V�NG ĐIỀU

30. CHỒNG SAO, VỢ VẬY

Chồng đ�nh bạc, vợ đ�nh b�i,
Chồng hai ba vợ, vợ hai ba chồng.

Ghi theo NASL II: 2b, TNPD l: 88, VNPI l: 133, \/. p7: 273, HT? 234
v� TCBD II: 191.

C� 7 tr�n 14 �m tiết được lặp lại, n�i c�ch kh�c, chỉ c� 7 �m tiết (đồng thời l� 7 từ, kể cả những từ gần nghĩa d�ng th�nh cặp như hai-ba, bạc-b�i), được d�ng để tao n�n b�i ca dao. Cặp lục b�t được tổ chức th�nh bại vế đối xứng nhau, trong mỗi vế, lại theo h�nh thức tiểu đối:
Chồng [cờ bạc], vợ [cờ bạc]
Chồng [trai g�i], vợ [trai g�i]  chồng sao, vợ vậy

Vợ tỏ ra b�nh đẳng kh�ng thua k�m chồng (ca dao từng đề cập 1 vấn đề tương tự theo hướng n�y:

Chồng ăn cho, vợ ăn nem;

Đứa ở c� th�m, mua thịt m� ăn.

[ĐNQT: 89al); d� theo lễ gi�o v� phong tục truyền thống, những việc l�m n�y của người vợ sẽ bị l�n �n mạnh hơn người chồng. Nhưng x�t nguy�n nh�n, dựa theo c�ch diễn đạt của b�i ca dao, th� do người chồng g�y ra trước, c� vẻ như b�y đường cho vợ l�m, n�n phải chịu tr�ch nhiệm (khi gia đ�nh, sự nghiệp bị đổ vỡ

B�i ca đao c� thể chỉ l� sự ch� tr�ch chuyện chồng sao vợ vậy c�ng đi theo con đường hư hỏng. D� vậy, �t nhiều vẫn t�m thấy một lời khuy�n bảo Ở đ�y, đ� l�: để bảo ban được vợ, c�ng nhau x�y dựng hạnh ph�c gia đ n�t, người chồng phải nghi�m t�c, kh�ng bạc b�i, tr�c t�ng; c�n m�i khi đ� hư đốn, th� người vợ cũng cố quyền như vậy m� kh�ng tr�ch cứ được.
 

CHỒNG SAO VỢ VẬY

[Trở về Trang Đầu] [Trang Trước] [Trang Sau] [Trang Cuối]